Sampela Tok i Kam long Olgeta Hap
Tingting Inap Helpim Skin Long Winim Sik
Havat Medikal Skul i kamapim wanpela toksave long wanpela nius i stori long sampela meri i gat sik kensa. Ol man long dispela Skul i tok, sapos tingting bilong meri i stap isi taim em i save em i gat sik kensa, dispela inap helpim em long karim dispela sik. Ol i tok olsem, long wanem, insait long wanpela yia ol i bin skelim wanpela lain meri ol i gat bikpela sik kensa long susu bilong ol. Na ol i kisim save olsem, taim ol dispela meri i bung na toktok wantaim long sik bilong ol, dispela i helpim ol long ol i no ken pret. Na narapela lain meri, ol i gat wankain sik tasol ol i no bung wantaim na kisim dispela kain helpim, ol i kisim marasin tasol. Dispela nius i tok: ‘Ol meri i bung na toktok wantaim ol i stap isi, na ol i no bel hevi tumas, na ol i no pilim tumas pen. Na ol dispela meri i bung na toktok wantaim ol i stap laip 37 mun bihain long ol i save ol i gat sik kensa, tasol ol meri i kisim marasin tasol ol i stap laip olsem 19 mun tasol.’ Na ol dokta i skelim sampela manmeri nau tasol ol i kisim sik kensa long skin (malignant melanoma). Dispela lain i bung na toktok wantaim inap 6-pela wik. Taim ol i mekim olsem skin i no les tumas, na ol i no tingting planti na bel hevi. Na tu, skin bilong ol i mekim sampela wok bilong traim winim dispela sik. Tasol ol manmeri i gat wankain sik kensa long skin, na ol i kisim marasin tasol, skin bilong ol i no mekim olsem.
Sik AIDS na Ol Bebi i Kisim Susu Bilong Mama
Wanpela nius (Time International) i tok, long ol kantri i no gat planti wok bisnis long en, pikinini i kisim susu bilong mama em inap kisim bagarap. Sik AIDS i asua bilong dispela samting. Wanpela nius (New England Journal of Medicine) i tok, sampela man i skelim dispela sik long hap bilong sentral Afrika i tok, long olgeta 15 pikinini i bin kisim sik AIDS, 8-pela i bin kisim long susu bilong mama bilong ol. Sapos tok bilong ol dispela man i stret, ol dokta i gat bikpela hevi. Sapos ol i tokim ol mama long givim susu long pikinini long rot bilong botol, dispela tu i no gutpela tumas, long wanem, ol dispela mama i no gat gutpela wara na gutpela sindaun, olsem na sapos ol i no klinim gut botol, o wokim stret susu, planti pikinini inap dai long dispela tu. Tasol sapos ol i kirapim ol mama long givim yet susu bilong ol long ol pikinini, pikinini inap kisim sik AIDS long mama bilong em. Wanpela saveman (Dr. Jean Mayer), i tok: ‘I no gat rot bilong stretim dispela hevi.’
Ol Sik i Save Bagarapim Pikinini
Yunaitet Nesen i tokaut olsem, ol sik olsem sotwin, na bronkaitis, na strongpela kus, ol i olsem “namba wan” sik bilong kilim i dai ol pikinini i no winim yet 5-pela krismas. Wanpela nius (Corriere salute), i tok: ‘Long olgeta wan wan minit, 8-pela pikinini i dai long ol dispela sik, olsem na long olgeta yia, 4 milion liklik pikinini i save dai.’ Wanem samting inap stretim dispela hevi? Ol saveman i skelim dispela samting ol i tok: ‘Taim pikinini i kisim sik, kwiktaim em i mas kisim marasin antibaiotik, na pikinini i mas kisim gutpela kaikai bilong strongim skin na bai skin inap sakim ol dispela sik. Na i gutpela sapos olgeta kantri i opim rot bilong pikinini i ken kisim sut.’
Oson i Go Liklik Moa
Ol saveman i skelim win oson, olsem dispela traipela samting olsem blanket i stap long ples antap na em i save pasim lait nogut, na ol i tok, long ol kantri long hap bilong Not na long hap bilong Saut, oson i go liklik hariap. Wanpela nius (The Diplomatic World Bulletin), i kamapim tingting bilong 80 saintis bilong 25 kantri, na ol i tok, kirap long 1981 i kam inap long 1991, oson i go liklik inap 3 pesen long ol hap bilong Yurop na long Not Amerika. Na ol i ting long yia 2000, oson bai go liklik moa inap narapela 3 pesen. Bipo long ples Antaktika oson i save go liklik long taim bilong kol tasol, tasol nau em i save go liklik long ol narapela taim bilong yia tu. Ol saintis i ting, taim oson i go liklik em bai kamapim kain kain hevi olsem: Em bai senisim kain kain taim bilong yia, olsem taim bilong bikpela san na taim bilong kol samting, olsem na dispela bai bagarapim planti kaikai ol man i planim, na tu, planti man bai kisim sik kensa long skin.
Pasin Stil Long Ol Haus Lotu
Wanpela nius (The Economist) i tok: ‘Bipo bipo tru long Inglan, taim man i mekim pasin raskol em i save sut i go insait long haus lotu, long wanem, em i save em inap hait long en. Tasol nau ol man i mekim pasin raskol ol i wok long stilim ol samting long ol haus lotu.’ Pasin raskol i wok long go bikpela. Ol raskol i stil long haus lotu, o kukim haus lotu, o bagarapim ol samting bilong haus lotu. Long 1990 ol raskol i bagarapim planti ol samting bilong misin Angliken. Pe bilong ol dispela samting em inap olsem 7 milion 400 tausen kina. Dispela nius i tok moa: ‘Nau i gat ol raskol i save tru long dispela samting, na i olsem wok mani bilong ol, na ol i stilim ol kago samting ol man i bin wokim long taim bilong ol tumbuna. Na sampela taim ol man i askim ol long stilim wanpela samting, olsem ol i putim oda, olsem na ol raskol i stilim dispela samting ol dispela man i laik kisim. Planti bilong ol dispela kago ol i salim i go long narapela kantri, long wanem, ol man i no save askim, ol i baim tasol.’ Ol samting bilong haus lotu ol i bin wokim long silva, ol pasto samting bilong haus lotu i save haitim long bokis mani, tasol ol dispela raskol i wok long stilim ol narapela samting, olsem paip bilong organ, em samting ol i wokim musik long en taim ol i mekim lotu. Na tu, ol i stilim ol bokis ol lain bilong lotu i save tromoi mani long en, na ol liklik sia bilong putim bokis i gat skin bilong man i dai pinis i stap long en, na ol naispela windo i gat kala kala na ol piksa long en, na tu, ol i stilim ol dua bilong haus lotu. Sampela taim dispela ol raskol i no pret. Ol i putim bilas bilong pris pasto samting na long ai bilong ol man i lotu, ol i stilim samting. Long nau klostu olgeta haus lotu i no op longtaim, na taim ol i op ol i save putim ol sekuriti. Planti samting i lus long sampela ol haus lotu, olsem na nau ol i no larim man i go insait tru long haus lotu. Ol i bin putim glas long dua, olsem na ol man i laik kam lukim haus lotu na beten ol i mas brukim skru long dispela hap na lukluk i go long alta. Wanpela liklik buk ol polis i wokim em i kamapim wanpela hap tok bilong Baibel, em ol i sotim na i tok, ‘Was gut na strongim olgeta samting bilong yu i stap yet.’—KTH 3:2.
Spot Bilong Pait Long Skul
Long wanpela skul koles (Municipal Industrial Technical College) long Japan, 5-pela sumatin i no winim namba wan yia bilong skul. Ol dispela sumatin i no laik insait long wanpela spot bilong pait (kendo fencing), olsem na skul i tok ol i mas stap long wankain gret, ol i no ken go long narapela gret long yia bihain. Wanpela nius (The Daily Yomiuri) i kamapim tingting bilong dispela 5-pela sumatin, na i tok, ‘ol dispela sumatin i tok, sapos ol i insait long dispela spot, dispela bai bagarapim bilip bilong ol long Baibel, olsem Kristen i no ken insait long wanpela pasin bilong pait.’ Ol dispela sumatin, em ol Witnes Bilong Jehova, ol bai kotim skul, long wanem, dispela samting skul i mekim long ol dispela sumatin i bagarapim konstityusen bilong gavman, i tok, ol i no ken tambuim ol man long bihainim bilip bilong ol.
Pasin Hait Bilong Sampela Meri
Wanpela nius (Veja) long Brasil i tok, i gat wanpela klap bilong ol meri na ol i wok hait long lusim ol nupela pikinini long dua bilong haus bilong ol maniman. Ol i putim pikinini na bihain ol i subim liklik belo bilong haus, na kwiktaim ol i ranawe na sindaun long ka na was i stap. Bihain dispela meri i bin lusim pikinini long dua bilong haus bilong maniman, em i save ring na askim dispela famili long kisim pikinini olsem pikinini tru bilong ol. Bihain dispela meri i no ring gen. Nius i tok, long 1986 i go inap long 1991 i gat 60 famili long biktaun Feira de Santana long Brasil i bin painim nupela pikinini long dua bilong haus bilong ol. Dispela lain meri i wok hait long mekim olsem ol i ting ol i helpim ol dispela bebi em mama i no laikim na i lusim ol, tasol sampela i gat narapela tingting long dispela pasin. Wanpela meri (Márcia Serra Negra) em i wanpela loya na savemeri bilong ol hevi i kamap long ol famili, em i bin tok: ‘Ol dispela meri i wok long subim ol maniman long ol i mas kisim ol dispela pikinini.’
Planti Samting Bilong Diwai Nim
Sampela man i tok, diwai nim i “gutpela presen God i givim long ol man.” Na taim ol i tok olsem, ol i no tok nating. Long diwai nim yumi kisim marasin bilong klinim tit, wel bilong kaikai, wanpela marasin bilong rausim snek long bel bilong bulmakau, marasin bilong kilim ol binatang, marasin bilong sampela sik bilong skin olsem kaskas o grile samting, sampela marasin bilong sik daiabitis na sik malaria. Na wel ol i kisim long diwai nim ol i mekim wok long en bilong wokim sop, na marasin bilong mekim gras i kamap gutpela, na marasin bilong pasim ol binatang na ol i no inap kaikaim man. Na ol man i skelim yet diwai nim long Kenya bilong save em inap kamapim sampela marasin moa o nogat.