Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Rot Bilong Abrusim Sik Malaria
Sapos ol man i mekim wanpela liklik samting ating dispela inap helpim ol na sik malaria i no inap kilim ol i dai. Nau tasol long kantri Gambia long Wes Afrika ol i skelim sik malaria long 73 ples na ol i kisim save olsem: Taim ol man i pasim taunam i gat wanpela kain marasin long en (insecticide permethrin), planti pikinini i no save dai long sik malaria olsem long ol ples ol i no save pasim taunam. Planti taim, ol natnat i save karim sik malaria ol i save kaikai man long nait, taim em i slip, olsem na taunam i gat marasin long en i save pasim dispela kain natnat. Maski taunam i gat liklik hul samting, sapos em i gat dispela marasin long en em inap pasim natnat. Wol Helt Oganaisesen i tok, long olgeta yia 2 milion man i save dai long sik malaria na 25 pesen bilong ol (olsem 500,000) em ol pikinini.
Yunaitet Nesen Bai Mekim Bikpela Wok Moa?
Nius bilong Paris (Le Figaro) i tok, 7-pela bikpela kantri i gat planti bikpela wok bisnis long en i askim Yunaitet Nesen long insait tru long helpim olgeta kantri long stap bel isi wantaim. Ol i tok: ‘Mipela bai wok wantaim long helpim Yunaitet Nesen long kisim moa strong na em inap mekim bikpela wok moa long helpim ol man long stap gut, na helpim ol kantri long stap bel isi na no gat samting i bagarapim ol.’ Ol i tok sapos hevi i kamap long wanpela kantri na gavman i wok long bagarapim ol man na dispela hevi inap go bikpela moa long olgeta hap graun, Yunaitet Nesen i mas kisim tok orait long stretim dispela hevi; ol kantri i mas senisim tingting bilong ol na ol i no ken ting olsem king o gavman samting tasol i ken bosim kantri.
Bikpela Bel Hevi Tru Long Afrika
◻ Wol Helt Oganaisesen (WHO) i tok, inap wan milion 700 tausen meri i gat jem bilong sik AIDS, na wan milion 200 tausen bilong ol em ol i meri Afrika. Nius bilong Naijiria (Sunday Concord) i kamapim dispela toksave. Ol pikinini i kamap long ol dispela kain meri, long olgeta 100 100 bilong ol, 25 i go inap 40 ol inap kisim jem bilong sik AIDS. Olsem na insait long narapela 20 yia samting bihain, ol dispela kain pikinini inap i dai o skin bilong ol i no inap kamap strong. Long wanpela kantri bilong Is Afrika, long olgeta 100 100 pikinini i no winim yet 4-pela krismas, 14 i gat sik AIDS.
◻ WHO i tok, sik kolera tu i kamap long sampela kantri bilong Afrika. Namba bilong ol man i kisim sik kolera long Afrika i no winim namba bilong ol man i kisim long Saut Amerika, tasol namba bilong ol man i dai long dispela sik long Afrika i winim namba bilong ol man i dai long dispela sik long Saut Amerika. Kirap long 1991 i go inap long Julai 18, 1991, inap 3,488 i dai long sik kolera. Long Sambia 11,000 i bin kisim dispela sik na 981 i dai. Long Naijiria winim 7,600 i kisim dispela sik na 990 i dai, na long Gana 6,500 i kisim dispela sik na 181 i dai.
◻ Wanpela bikman, nem bilong em James C. Ingram (bilong lain World Food Program) i tok, long poin bilong Afrika long hap sankamap, planti milion man i no gat kaikai, long wanem, long sampela hap ren i no kam daun, na long hap bilong Somalia, na long Itiopia na Sudan tu, planti tausen manmeri i ranawe, long wanem, ol pait i kamap long kantri bilong ol. Ol saveman i tingting planti long bikpela hangre bai kamap olsem dispela bikpela hangre i bin kamap long 1985 samting na winim wan milion manmeri i bin dai, long wanem ol i no gat kaikai.
Ol Misin i Gat Traipela Lain
Nius (The Economist) i tok: ‘Mipela tok amamas long yupela olgeta long kam long “ol traipela misin.” ’ Nius i tok moa: ‘Nau i gat 6-pela kain misin olsem long Amerika i winim 10,000 man i go lotu long olgeta Sande. Na i gat 35 bilong ol dispela misin i gat olsem 5,000 man i go long en long olgeta Sande.’ Misin Baptis long taun Hamond long Indiana, Amerika, i tok, winim 20,000 i save go long haus lotu bilong ol long olgeta Sande—dispela i bikpela lain, winim bilong ol narapela lotu. Klostu olgeta dispela kain misin i bilip long putim han long skin bilong man na sik bilong em i pinis, o ol i toktok long kain kain tok ples. Sampela bilong ol dispela lotu i mekim 2-pela samting—oraitim sik bilong man na toktok long ol kain kain tok ples. Dispela lotu i tingim ol pikinini. Dispela misin long taun Hamond i gat wanpela Sande-skul na tu, ol pikinini inap insait long pilai beisbal. Dispela nius (The Economist) i tok, sapos yu laik kamapim wanpela kain lotu olsem, i no gat planti samting yu mas mekim—tokim ol tasol long wanem samting i gutpela na wanem samting i nogut; na yu mas i gat wanpela man i save tru long toktok na stretim gut ol samting, na tu, yu mas i gat bikpela haus bung.
Lukaut Long San
Long Yurop traipela samting olsem blanket long ples antap i save banisim ol lait nogut bilong san, em ol i kolim oson, i wok long go liklik nau. Wanpela nius (New Scientist) i kamapim ripot bilong wanpela lain i save skelim oson na i tok, oson i karamapim ples antap long Yurop i bin go liklik moa olsem 8 pesen namel long yia 1979 na 1990. Bipo ol saveman i ting em i no go liklik hariap, tasol dispela ripot i soim olsem em i go liklik hariap tumas. Oson i go liklik long Yurop, i winim ol narapela kantri olsem Nu Silan, Ostrelia na Saut Afrika. Tasol ol dispela kantri i stap klostu long “hul” i stap insait long dispela oson long Antaktika, i stap long hap bilong saut tru. Planti man long ol dispela kantri long Hap Bilong Saut i save putim marasin long skin bilong ol na san i no ken holim skin. Ol i mekim olsem long wanem, taim dispela oson i go liklik em i no pasim strongpela lait bilong san ol i kolim lait ultraviolet-B. Nius bilong Inglan (Guardian Weekly) i kamapim tok bilong sampela saveman bilong Inglan ol i tok, em i gutpela sapos ol man bilong Inglan i mekim wankain pasin olsem ol man long Hap Bilong Saut—putim marasin long skin taim ol i slip long nambis samting na san i no ken holim skin.
Wanpela Mama i Win Tru Long Karim Planti Pikinini
Long wanpela buk (Guinness Book of World Records) ol i raitim nem bilong wanpela meri (Leontina Judith Espinoza), long wanem, em i winim olgeta narapela meri long karim planti pikinini. Wanpela nius bilong Brasil (O Estado de S. Paulo) i tok, nau (long 1991) em i gat bel na em i laik karim bebi namba 74. Dispela meri i gat 60 krismas. Em i bin kisim bel 35 taim na em i karim 73 pikinini; 13-pela taim em i bin karim 3-pela pikinini wantaim; 12-pela taim em i bin karim 2-pela pikinini wantaim. I gat 61 pikinini i stap laip yet na namba wan bilong ol em i gat 44 krismas. Dispela nius i tok mama bilong dispela meri i karim em long Ajentina na kirap long 1963 em i kamap meri bilong Sili. Dispela meri em i stap wantaim man bilong em na 32 pikinini long wanpela ples klostu long Rankagua, em i stap long hap bilong saut long taun Santiago inap olsem 90 kilomita.
Pasin Giaman Long Sek Mani
Wanpela nius (The Natal Witness) i tok, i gat bikpela hevi long Saut Afrika long wanem, ol man i giaman long rot bilong raitim sek mani. Dispela taim nau i winim ol narapela taim bipo long mekim dispela pasin giaman. I olsem dispela hevi i go bikpela inap 22 pesen, long wanem, long yia 1990 long sampela mun ol i kisim save olsem 4,600 sek mani i giaman, tasol bihain dispela i go antap inap 5,600. Polis i kotim ol man o bisnis i mekim dispela pasin. Tasol dispela i no namba tru bilong dispela hevi long wanem, sampela man i save stilim ol sek mani tu. Na tu, ol man i save skelim ol hevi bilong mani samting ol i save ting insait long ol 4-pela 4-pela bisnis, wanpela tasol i toksave long polis sapos ol i kisim sek mani giaman. Ol narapela i no tokaut long dispela.
Matres Bilong Su i No Inap Bagarap
Sapos yumi skelim olgeta manmeri, husat i mas i gat su i no inap bagarap kwik? Dispela askim i bin kamap long wanpela nius bilong Inglan (Nature). Dispela nius i tok, sapos i gat wanpela samting bilong wokim ol taia i no inap bagarap, olsem taia bilong ka samting, na ol i wok long en planti taim tasol gumi i no bagarap o go liklik, em i gutpela. Dispela nius i tok, sapos ol saveman inap wokim kain samting olsem, ating ol inap wokim wankain long matres bilong ol su bilong eksasais samting! Tasol dispela nius (Nature) i tok, klostu olgeta su bilong eksasais samting i bilong man i tingim stail bilong su—ol i no save eksasais tumas, ol i sindaun tasol. Na nius i pinisim tok olsem: Dispela kain matres bilong su, olsem matres i no ken bagarap maski yu wokabaut planti long en, em i gutpela bilong ol man i save wokabaut planti, olsem ol meri bilong haus, na ol man i gat wok long raun bilong baim ol samting i go long ol man na ol Witnes Bilong Jehova.