Ol Meri​—Famili i Save Tingim Gut Ol?

‘Long Kwibek [Kanada] long 1990, ol polis i tok, 21 meri i bagarap nogut tru na ol i dai, taim kros pait i kamap insait long marit. Ol i bin dai long kain kain rot, tasol olgeta i bin dai long han bilong man bilong ol, o long han bilong man ol i bin prenim na stap nating wantaim ol.’​—Buk Maclean’s, bilong Oktoba 22, 1990.

I GAT planti hevi long sampela famili, olsem man na meri i kros pait, olsem na planti famili i bruk, o pikinini i kisim tingting kranki olsem marit i no gutpela samting. Na sampela pikinini i lukim papa i paitim mama, olsem na ol i givim bel long mama na ol i bel nogut long papa. (I gat wan wan taim tasol em mama i save paitim papa.) Sapos kros pait i kamap planti taim long famili, orait taim pikinini man i go bikpela na em i marit, planti taim em tu i kirap na paitim meri bilong em. Ol i lukim samting papa i bin mekim long mama, olsem na dispela i pas long tingting bilong ol, na ol tu i mekim wankain pasin olsem papa i bin mekim.

Wanpela nius bilong Yunaitet Nesen (The World’s Women​—1970-1990), i tok: ‘Wan wan meri tasol bai tokaut long polis sapos man bilong em i paitim em. Ating ol i no laik mekim olsem, long wanem, ol i ting em i no wanpela pasin nogut.’

Pasin bilong paitim meri i kamap bikpela long Amerika o nogat? Long stori i go pinis mipela bin kamapim ripot bilong gavman bilong Amerika (Senate Report), na em i tok moa olsem: ‘Kros pait i save kamap long famili i samting nogut tru. Ating bai yumi kirap nogut tru taim yumi save, pasin bilong paitim meri i wanpela bikpela hevi. Long olgeta yia long Amerika i gat 2,000 i go inap 4,000 meri i dai, long wanem, man i paitim em. Dispela pasin long paitim meri i narapela kain long ol pasin raskol. Ol raskol i kam na stil samting na wantu dispela samting i pinis. Tasol long famili, planti taim man i toknogutim meri na paitim em.’

Wanpela nius (World Health) i tok: ‘Dispela pasin long paitim meri, em i save kamap long olgeta kantri na long planti famili, maski man i gat nem o nogat, o em i maniman o em rabisman. Long planti lain, man i paitim meri na em i tok, em pasin bilong ples. Planti taim ol man i paitim meri o repim em, na tok em samting bilong ol, i no samting bilong narapela. Sapos dispela samting i kamap long famili, em inap kalap na kamap long ol skul tu.’

Wanpela nius (The New York Times) i tokaut long samting i bin kamap long wanpela skul long Kenya long Julai 1991. Ol yangpela i save slip long skul na wanpela nait ol i kirap na pait. Ol polis na tisa i no bin go na lukim wanem samting i kamap, olsem na planti skulmanki i repim 71 skulmeri, na 19 narapela i bin kisim bagarap na dai. Olsem wanem na dispela pasin nogut inap kamap? Narapela nius (The Weekly Review) i tok: ‘Dispela samting nogut i bin kamap i save kamapim long ples klia tingting nogut bilong ol man long Kenya, olsem ol i bos na ol meri i samting nating tasol. Sori tru, i stap bilong ol meri bilong mipela i nogut tru. Mipela skulim ol pikinini man bilong mipela long ol i no ken tingim gut ol meri.’

Dispela em as bilong dispela hevi long olgeta hap​—taim planti papamama i mekim bikpela long pikinini man bilong ol, ol i skulim em olsem em i nambawan na pikinini meri i nambatu tasol. Olsem na ol i kisim tingting olsem em i no hatwok long bosim meri, na wanem samting ol i laik mekim long meri, ol i ken mekim. Sapos ol i gat dispela tingting, i no hatwok long ol i repim meri. Tasol yumi mas tingting gut, sapos man i repim meri, wantu tasol na em i mekim dispela samting, tasol dispela meri bai karim hevi bilong dispela samting nogut man i bin mekim long em i go inap long taim em i dai.

I gat sampela man ol i no save paitim meri, tasol ol i no laikim tru ol meri, olsem na ol i wok long bagarapim tingting bilong meri. Wanpela dokta long buk bilong em (Men Who Hate Women & the Women Who Love Them) em i tok: ‘Sampela meri marit i tok, planti taim man bilong ol i mekim gutpela pasin na givim bel long ol, tasol wantu ol i senisim pasin bilong ol na kamap man bilong toknogutim ol, na belhat kwik. Pasin ol dispela man i mekim long meri bilong ol i narapela narapela kain, tasol olgeta i mekim wanpela samting i wankain​—ol i kamap bos nogut na ol i daunim tru meri olsem em i pipia nating. Na ol dispela man i no laik ting olsem pasin bilong ol i save putim hevi long meri bilong ol.’

Wanpela meri marit bilong Japan, nem bilong em Yasuko,a i tokim Kirap! long samting i bin kamap long famili bilong em taim em i singel yet. Em i tok: ‘Olgeta taim papa i save paitim mama. Em i save tromoi han na paitim em na kikim em na holim gras bilong em na pulim em i go i kam. Sampela taim em i save tromoi ston long em. Yu laik save bilong wanem papa i mekim olsem? Mama i save papa i slip wantaim narapela meri, na mama i no pret long tokaut long dispela samting. Pasin bilong ol Japan, ol i no ting i gat rong sapos man marit i prenim narapela meri. Tasol mama bilong mi i no amamas long papa i gat narapela meri. Taim tupela i marit inap 16 yia na kamapim 4-pela pikinini, mama i katim marit. Bihain papa i no givim sampela mani long mama bilong helpim mipela ol pikinini.’

Tasol long sampela ples, taim meri i tokim polis man i paitim em, sampela man i save kirap na kilim i dai meri bilong ol. Planti taim long sampela kantri olsem Amerika, lo i no gat strong bilong helpim meri em man i save pretim em na i laik kilim em i dai. Dispela ripot bilong gavman (Senate Report) i tok, ‘Planti meri em man i kilim i dai ol, em polis i bin go long haus bilong ol inap 5-pela taim long painim as bilong kros i save kamap.’ Sampela taim meri i les long man i paitim em, olsem na bilong lukautim laip bilong em yet, em i kirap na kilim i dai man bilong em.

Dispela hevi long kros pait long famili na planti taim meri i save kisim bagarap, dispela i save kamap long kain kain rot. Long India long 1988 i gat 2,209 meri em man i bin kilim i dai ol. Long 1990 dispela namba i go antap olsem 4,835. Ol dispela man i kilim i dai meri bilong ol, long wanem, ol i no amamas long pe bilong marit em famili bilong meri i givim long famili bilong ol. Yumi no ken tok ol dispela namba i stret, long wanem, planti meri i dai, tasol man i save giaman na tok meri i popaia na paia i kukim em. Na tu, sampela meri i bel hevi na kilim i dai skin bilong ol yet.

Ol i Laikim Pikinini Man, Pikinini Meri, Nogat

Long India sapos mama i karim pikinini meri, famili i no amamas. Bilong wanem? Kirap! i bin toktok wantaim Madhu bilong Bombe long India, na em i kamapim wanpela tok olsem: ‘Taim famili India i kisim pikinini man ol i amamas tru. Nau mama i no gat hevi moa, long wanem, nau papamama i gat pikinini man bilong lukautim ol taim ol i lapun. Tasol sapos em i karim pikinini meri, ol man i ting mama i bin pundaun long wok bilong em. Taim pikinini meri i go bikpela na papamama i laik bai em i marit, papamama i mas givim bikpela pe bilong marit long famili bilong man. Olsem na sapos mama i karim ol pikinini meri tasol, em i lus olgeta.’b

Wanpela nius (Indian Express) i stori long ol pikinini meri India, na i tok: ‘Sapos pikinini meri i stap laip o em i dai, em i no bikpela samting long famili. Long Bombe sampela man i skelim ol meri i gat bel em dokta i glasim ol pinis na ol i save, pikinini em man o meri, na ol dispela man i kisim save olsem, long 8,000 pikinini i olsem blut yet na mama i rausim bel, 7,999 em ol meri.’

Meri bilong raitim buk (Elisabeth Bumiller), i tok: ‘Sampela meri India i stap nogut tru, na sapos olgeta man i save long hevi bilong ol, olsem ol i save long hevi bilong sampela ol narapela lain long olgeta hap, ating sampela lain bai kirap na tokaut long hevi bilong ol.’​—Buk May You Be the Mother of a Hundred Sons.

“Wok Bilong Meri i No Inap Pinis”

Dispela tok, “Wok bilong meri i no inap pinis” em wanpela savetok bilong sampela ples. Na taim yumi tingim dispela tok, em wanpela tok tru, na planti taim ol man i no tingim dispela samting. Planti man i save go long wok, na ol i kirap long 8 klok i go inap long 5 klok, tasol meri i gat pikinini i no inap mekim olsem. Sapos pikinini i krai krai long nait, planti taim husat i save kirap na lukautim em? Husat i save klinim haus, na wasim ol laplap? Husat i save redim kaikai na sutim kaikai long man taim em i lusim wok na kam long haus? Taim ol i kaikai pinis, husat i save wasim ol plet na bihain redim ol pikinini long i go slip? Na long planti kantri, husat i mas pasim pikinini long baksait bilong em na karim wara i kam o wok long gaden samting? Em mama tasol, a? Mama i no save wok 8 klok i go 5 klok, nogat, planti taim em i mas wok 12 i go inap 14 aua samting. Na taim em i mekim olsem, em i no kisim ovataim pe. Na tu, planti taim i no gat wanpela i save tok tenkyu long em!

Wanpela nius (World Health) i tok, long Itiopia planti ‘meri i mas wok 16 o 18 aua long olgeta de na ol i kisim liklik pe tasol. Pe i liklik, olsem na ol i no inap lukautim ol yet na famili bilong ol. Ol i save tru long hangre. Planti bilong ol dispela meri i mas painim paiawut na karim wara samting tu, na ol i no kaikai gut​—wanpela taim long olgeta de ol i kaikai liklik tasol.’

Wanpela meri Hong Kong, nem bilong em Siu, em i bin marit 20 yia; em i tok: ‘Long pasin bilong ol Saina, ol man i save daunim ol meri na ol i ting meri em i bilong klinim haus, na karim pikinini, o em i stap bilong man i ken mekim maritpasin wantaim em, na em tasol. Tasol mipela ol meri i laik bai ol man i no ken ting mipela i samting nating tasol, mipela tu i gat save, na taim mipela toktok, mipela laik bai ol man i putim yau long tok bilong mipela!’

Olsem na yumi no ken kirap nogut long tok bilong wanpela buk. ‘Long olgeta hap, maski ol man i save tingim gut ol meri, ol man i ting wok man i save mekim i winim wok meri i save mekim.’​—Buk Men and Women.

Tasol planti man i no tingim ol wok meri i save mekim long haus, ol i ting em wok bilong meri na em i mas mekim. Olsem na tok i go pas long wanpela buk (The World’s Women​—1970-1990) i tok, ‘Maski meri i no gat gutpela sindaun na em i mekim ol bikpela wok bilong lukautim famili, i olsem ol man i no lukim ol dispela samting. Planti taim ol i tingim ol wok man i save mekim, na em i mas i gat gutpela sindaun na kisim gutpela pe bambai em inap lukautim famili bilong em. Planti man i no ting ol wok ol meri i mekim em i bikpela samting, ol i ting em samting nating tasol.’

Long 1934 wanpela man (Gerald W. Johnson) bilong Amerika i bin kamapim tok long ol meri long ples wok, na em i tok: ‘Sapos wanpela meri i kisim wok bilong man, em i no save kisim pe bilong man. I no gat wanpela meri inap winim man long mekim wok. Long olgeta hap, nambawan man long samapim laplap o kukim kaikai i no meri, em man tasol. Em i stret sapos mi tok, papa bilong bisnis bai apim pe bilong man, maski meri inap mekim dispela wok, long wanem, em i ting man bai mekim gut dispela wok na meri nogat.’ Olsem na yumi ken save, bipo ol man i ting man i nambawan na meri i nambatu tasol. Na dispela kain tingting i stap yet long planti man.

Pasin Bilong Daunim Meri​—Em i Stap Long Olgeta Hap

Long olgeta hap ol man i gat kain kain tingting kranki long wok bilong ol meri. Tasol tingting bilong ol i stret? Em i stret long ting olsem, meri i samting nating na em i no gat nem liklik? Ating ol man i gat dispela kain tingting, long wanem, skin bilong ol i strong na skin bilong meri i no strong, a? Sapos man i ting meri i olsem wokmeri tasol na em i samting bilong mekim laik bilong man tasol, man i no save tingim gut meri, a? Planti man long olgeta hap i ting ol meri i samting nating.

Olsem: ‘Taim ol meri Yoruba long Afrika i stap wantaim man bilong ol, ol i no inap toktok na ol i mas stap olsem ol i no gat save. Taim ol i sutim kaikai na givim long man bilong ol, ol i mas brukim skru klostu long lek bilong man.’ (Buk Men and Women) Long ol narapela hap dispela pasin bilong daun long man inap kamap long ol narapela rot, olsem: Man i save go pas na meri i wokabaut bihain liklik long em, o meri i karim ol kago samting na man i no karim wanpela samting, o man i kaikai pastaim na meri bihain.

Wanpela man (Edwin Reischauer) em mama i bin karim em long Japan, em i raitim buk (The Japanese) i tok: ‘Tingting na pasin bilong ol man Japan i olsem ol i gat nem na meri nogat. Na planti man Japan i save slip wantaim narapela meri ol i no meri tru bilong ol. Tasol meri marit i mas stap gut long man bilong em.’

Long Japan na planti kantri moa pasin bilong man long pulim meri na mekim pasin nogut long em i wanpela bikpela hevi. Wanpela meri, nem bilong em Yasuko, em bilong Hino Siti long Tokyo, i bin tokim Kirap! olsem: ‘Taim mi yangpela meri mi save kalap long tren na go long ples wok long Tokyo. Ol man i pas pas long tren, olsem na sampela man i save holim skin bilong ol meri long laik bilong ol. Mi save sem pipia long dispela samting, tasol i no gat rot bilong mi ken lusim tren. Long olgeta de mipela ol meri i mas sanap strong na karim dispela hevi. Em i samting nogut tru. Long sampela tren ol i gat wanpela ka bilong ol meri i ken sindaun long en, olsem na sampela meri tasol inap abrusim dispela pasin nogut.’

Wanpela meri nem bilong em Su, bipo em i bin stap long Japan, na taim ol man i holim skin bilong em, em i singaut bikmaus olsem: ‘No ken hambak long mi!’ Na Su i tok: ‘Taim mi singaut olsem, ol man i holim skin bilong mi i sem pipia na ol i lusim mi. Ol i no laik kisim sem long ai bilong ol man.’

Dispela hevi long daunim meri long famili i stap long olgeta hap. Tasol olsem wanem long ol meri long ples wok? Long ples wok ol man i save tingim gut ol, o nogat?

[Ol Futnot]

[Blok long pes 6]

Olsem Wanem Pikinini i Kamap Man o Meri?

‘Taim wara o melek bilong papa i bungim kiau bilong mama, long dispela taim stret em i makim olsem pikinini bai kamap man o meri. Olgeta kiau meri i kamapim long bilum bilong em, em meri, na ol i gat mak olsem X. Long melek bilong man i gat ol spem-sel na hap tasol bilong ol dispela spem-sel i meri, na ol i gat mak olsem X. Ol narapela hap bilong spem-sel em man na ol i gat mak olsem Y.’ Olsem na sapos tupela X i bung, olsem wanpela bilong mama na wanpela bilong papa, pikinini meri bai kamap. Tasol sapos Y bilong papa i bungim X bilong mama, pikinini man bai kamap. Olsem na samting i makim mama bai kamapim ol pikinini meri tasol o ol pikinini man tasol, em samting i stap long spem-sel bilong papa. (Buk ABC’s of the Human Body) Olsem na em i no stret sapos man i tok em asua bilong meri na meri i karim ol pikinini meri tasol. Em i no asua bilong meri na em i no asua bilong man. Em lo bilong skin.

[Blok/Piksa long pes 8]

Bikpela Hevi Tru

Wanpela buk (Feminism Without Illusions) bilong (Elizabeth Fox-Genovese) i tok: ‘I gat gutpela as na yumi ken save planti man i laik mekim wok long strong bilong skin bilong ol long bosim ol meri. Sapos dispela tok bilong mi i stret, orait, dispela em i wanpela bikpela hevi tru.’ Planti milion meri i karim bikpela hevi long olgeta de, long wanem, man i paitim em, o papa i paitim pikinini meri, o narapela man i paitim meri​—em ol man i no inap mekim pasin i stret long ol meri.

‘Long 30 provins long Amerika i no gat ol strongpela lo bilong pasim man long em i no ken repim meri bilong em. Na long 10-pela provins tasol i gat lo bilong holim man i save paitim meri bilong em. No gat narapela rot, olsem na sampela meri i save lusim famili na ranawe, tasol dispela i no save stretim hevi bilong ol. Inap wan milion meri em man i save paitim ol na ol i ranawe, na planti bilong ol dispela meri i save go long welfe bilong painim ples slip, tasol ol haus pasindia bilong welfe i pulap.’​—Tok i go pas long buk Backlash​—The Undeclared War Against American Women, em Susan Faludi i bin raitim.

[Piksa]

Bikpela hevi long planti milion famili em man i save paitim meri bilong em

[Piksa long pes 7]

Planti handet milion i no gat paip wara na toilet na paua long haus bilong ol, na planti i no gat haus