Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • g93 5/8 p. 10-13
  • Redioaktiviti—Em Inap Bagarapim Yu?

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Redioaktiviti—Em Inap Bagarapim Yu?
  • Kirap!—1993
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Em i Strongpela Samting Tru
  • Samting Rediesen i Mekim Bilong Bagarapim Skin
  • Yumi Kisim Olsem Wanem
  • Lukaut Long Redon!
  • Olsem Wanem? Yu Inap Kisim?
  • Ol Samting Yu Inap Mekim
  • Wanpela Saveman Bilong Saiens i Stori Long Bilip Bilong Em
    Kirap!—2014
  • Pait Nuklia—Nau i No Inap Kamap?
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1994
  • Yu Ting i Gutpela Long Stap Longpela Taim Long San?
    Kirap!—2009
Kirap!—1993
g93 5/8 p. 10-13

Redioaktiviti—Em Inap Bagarapim Yu?

Wanpela man long Inglan i raitim dispela stori bilong Kirap!

“REDIOAKTIV!” Yu tingim wanem samting taim yu harim dispela tok? Wanpela lain bilong Palamen long Inglan i tok, planti man i ting dispela tok i makim ‘samting yumi i no inap lukim o holim, na samting em i nogut tru.’ Olsem wanem? Yu gat wankain tingting?

Wan handet yia bipo, ol man i no save redioaktiviti em i wanem samting. Long nau ol man i save mekim wok long ol samting i gat rediesen long en kain olsem strong i stap long eksre. Yu inap lukim piksa o mak tambu bilong en long ol haus sik, na ol trak i save karim ol dispela samting, na long ol faktori o ol ples nuklia samting.

Taim Namba 2 Pait i laik pinis, ol man i tromoi bom atom long Hirosima na Nagasaki na strong bilong en i kamapim bikpela bagarap tru. I no longtaim i go pinis na ol pairap i kamap long ol haus paua long Ailan Tri Mail (long Amerika), na Senobil (long Yukren), na klostu long Sen Pitasbek (long Rasia), i mekim na ol man i pret.

Orait, redioaktiviti em i wanem samting? Em inap bagarapim yu olsem wanem?

Em i Strongpela Samting Tru

Olgeta samting i kamap long wanpela liklik samting ol i kolim atom. Planti atom ol i stap tasol. Tasol sampela atom em ol i save senis, ol i kolim olsem “redioaktiv.” Wanpela kain ain em i gat kain atom olsem, em ain yureniam. Bilong mekim atom bilong en i stap tasol, bel bilong atom long yureniam i save senis, na taim em i mekim olsem, em i save sutim lait rediesen i go nabaut. Long dispela rot yureniam i save senis i kamap narapela narapela kain ain, na bihain tru em i kamap ain bol.

Olgeta kain rediesen inap i go insait long ol samting. Rediesen bilong lait alfa, em i hevi moa na em inap sut i go inap 5 sentimita tasol. Em i no inap go insait long laplap o skin bilong yu. Strongpela rediesen ol i save kolim beta, em inap sut i go inap sampela mita, tasol hap ain aluminiam o glas i save pasim. Tasol rediesen ol i kolim gama em olsem samting i stap long eksre ol haus sik i mekim wok long en bilong kisim piksa bilong man, em inap go insait long klostu olgeta samting. Strongpela banis olsem ain bol o simen tasol inap pasim dispela lait. Sapos nogat, yumi inap bagarap. Olsem wanem dispela samting inap kamap?

Samting Rediesen i Mekim Bilong Bagarapim Skin

Taim strong bilong ol dispela lait i go insait long skin bilong man, em i save senisim sampela atom i stap long sel long skin bilong ol man. Dispela inap senisim wok ol marasin long bodi i save mekim na dispela inap kilim tu ol sel. Sapos ol sel i wok long dai, orait bodi tu i wok long bagarap. Sapos marasin DNA i stap long ol kromosom i bagarap, bai man inap bagarap tru, long wanem, marasin DNA i save bosim wok ol sel i save mekim. Ol saveman bilong saiens i ting dispela samting inap kamapim sik kensa.

Sapos bikpela hap rediesen i go insait long skin insait long sotpela taim tasol, bai ol bun na ol sel bilong blut tu i bagarap, na dispela bai kamapim sik rediesen na man i dai. Long Septemba 1987, Dokta Gerald Hansen bilong lain Wol Helt Oganaisesen, em i lukim wanpela bikpela hevi i bin kamap long taun Goiânia long Brasil, na em i tok, ‘Dispela pairap nuklia i kamap em i samting nogut tru. Em i wankain olsem dispela pairap long Senobil.’ Wanpela man i save bungim na salim ol pipia ain, em i holim paura bilong ston sisiam i gat rediesen long en, na i stap insait long wanpela olpela masin eksre ol man i bin tromoi. Planti lait nogut bilong rediesen i go insait long skin bilong em wantaim ol narapela man i stap klostu long em. Taim ol i dai, ol man i putim bodi bilong ol long bokis ol i wokim long ain bol na ol i planim ol long matmat ol i pasim long simen. Wanpela nius (The Times) i tok, ol man em ol i kisim lait nogut bilong rediesen tasol ol i no dai, ‘ol bai kisim sik kensa o ol i no inap kamapim pikinini.’

Sapos ol liklik hap lait nogut bilong rediesen i go insait long skin inap longpela taim, man inap kisim sik kensa. Sampela taim bodi bilong man inap stretim ol sel em rediesen i go insait long en, na sampela taim nogat. Tasol ol i save mekim wok long lait rediesen long painim na bagarapim ol sel i gat sik kensa.

Yumi Kisim Olsem Wanem

Bihain long bikpela pairap nuklia long Senobil long 1986, planti gavman i putim tambu long ol man i baim ol kaikai, em ol i ting rediesen i bagarapim pinis. Olsem: Long Swiden, gavman i pasim ol man long kaikai mit bilong dia em i gat marasin sisiam long en. Long 1987, gavman bilong Inglan i putim tambu long planti fam long Wels na Skotlan long baim ol sipsip bilong ol i go long ol man, long wanem, rediesen long skin bilong ol em i antap moa, winim tru mak bilong rediesen em gavman i orait long en.

Dispela samting i kirapim ol man long tingting planti long ol kaikai i gat rediesen long en. Tasol taim ol i kisim ol marasin o ol i kisim piksa olsem eksre i gat rediesen long en, planti taim ol i no save tingting planti. Tasol 12 pesen bilong olgeta rediesen yumi kisim long olgeta wan wan yia em i kam long ol dispela samting. Bikpela hap bilong rediesen yumi kisim i save kam long ol samting i stap long graun. Na 14 pesen yumi kisim long ol lait i kam long san na ol sta.a Na taim yumi kaikai na dring, yumi kisim 17 pesen moa. Na yumi kisim 19 pesen long ol ston na graun. Olsem na 38 pesen i stap yet, em i save kam long wanem hap?

Lukaut Long Redon!

Wanpela nius (New Scientist) bilong Februeri 5, 1987, em i tok olsem: ‘Long arere bilong taun Datmo long Inglan i gat wanpela ples ol i kolim Sakfot. I gat etpos long dispela hap em bipo i stap olsem wanpela haus sik. Rediesen i pulap tru long ples waswas bilong en. Sapos yu go long dispela ples waswas 4-pela taim long wanpela de, na wan wan taim yu stap 15 minit tasol, bai mak bilong rediesen yu kisim i winim mak bilong wanpela ges nogut ol i kolim redon, em ol saveman i tok em mak ol man inap kisim long wan wan yia. Redon i as bilong planti sik kensa i kamap long Inglan​—em namba 2 long smok.’

Klostu 30 pesen o 50 pesen bilong olgeta rediesen yumi kisim, em i kam long redon o narapela ges nogut, em toron. Redon i wanpela ges i gat rediesen long en, na taim ain yureniam i kirap long senis, dispela ges i save bihainim ol hul namel long ol ston na kam antap na go insait long ol haus na bagarapim win.

Wanpela nius (New Scientist) i tok, wanpela lain (National Radiological Protection Board) long Inglan i wok long skelim dispela samting, na ol i painim sampela hap em ges redon i bagarapim pinis win, na ol i tok, “ol i no inap larim dispela samting i kamap insait long wanpela haus paua nuklia.” Dispela lain i tok olsem, i gat 20,000 haus long Inglan, em rediesen i pulap tru na i winim tru mak em ol saveman i putim inap olsem 10-pela taim. Ol dispela ges nogut i wok long pulap insait long haus, long wanem, ol i banisim gut haus bilong pasim win na kol long i go insait. Dispela ges inap givim sik kensa bilong wetlewa long ol man.

Long olgeta wan wan yia long Inglan, inap olsem 2,500 manmeri i save kisim sik kensa bilong wetlewa long rediesen bilong ges redon. Long 10-pela provins bilong Amerika, ges redon i pulap long 20 pesen bilong olgeta haus, na i winim mak em ol saveman i putim. Ol i tok olsem 2,000 i go inap 20,000 manmeri i save dai long olgeta yia long sik kensa bilong wetlewa ol i kisim long rot bilong dispela ges. Long Swiden, ol saveman i tok olsem ges redon i stap long ol liklik ston em ol i wokim ol rot long en, olsem na mak bilong rediesen i stap long sampela haus long ol dispela hap i winim bilong ol lain long Inglan inap olsem 4-pela taim.

Olsem Wanem? Yu Inap Kisim?

Wanpela nius (The Economist) i tok, “Yumi olgeta i save olsem wanpela liklik hap lait bilong lait gama, kain olsem strong i stap long eksre, inap givim sik kensa long yumi. Sapos planti hap lait i go insait long skin, wanpela tasol inap givim sik kensa long yumi. Tasol wan wan taim tasol dispela samting inap kamap.”

Wanpela lain ol i kolim ICRP (International Commission on Radiological Protection), i tok olsem, long olgeta 80,000 man em wanpela liklik hap rediesen tru (1 milisivet)b i go insait long skin bilong ol, wanpela tasol bai kisim sik kensa i save bagarapim man (ol i no bungim dispela mak wantaim rediesen ol i kisim long san o graun samting). Olsem na lain ICRP i tok, “gavman i no ken tok orait long ol man i mekim wok long rediesen, sapos wok ol i mekim bai bagarapim ol man. Taim ol man i wokim ol masin olsem eksre, ol i mas tingim pe bilong en, na tingim ol man tu. Na ol i mas wok strong long wokim masin bambai masin i no ken sutim planti rediesen.”

Wanpela lain (United Kingdom Atomic Energy Authority) i ting olsem wan wan man tasol i save kisim sik kensa long dispela rot. Tasol sampela lain na sampela saveman, ol i ting mak bilong rediesen em gavman i tok i orait long man i kisim, em i antap tumas na ol i mas daunim liklik. Wanpela lain i ting lain ICRP i mas senisim lo bilong ol na ol i mas raitim olsem: ‘Taim ol man i wokim ol masin olsem eksre samting, ol i mas wok strong long wokim bambai masin i no ken sutim planti lait nogut bilong rediesen.’

Olsem wanem? I gat rot na yu inap lukautim skin na bai rediesen i no ken bagarapim yu? I gat rot.

Ol Samting Yu Inap Mekim

Sapos yu no laik bai san i holim skin, yu save mekim sampela samting bambai yu no inap kisim sik kensa bilong skin. Olsem na was gut na bihainim ol toksave.

Sapos yu stap long wanpela hap i gat ol ston em ol i save kamapim ges redon, wokim sampela rot samting bilong win i ken go i kam aninit long haus, na dispela ges nogut i no ken pulap insait long haus. Sapos dokta i laik mekim wok long masin eksre bilong glasim sik bilong yu, askim dokta sapos i gat narapela rot bilong glasim sik na em i no ken mekim wok long eksre samting. Ating em inap givim sampela marasin samting long yu. Na sapos yu lukim piksa olsem mak tambu bilong rediesen long wanpela hap, bihainim ol toksave i stap long notisbot.

Tru tumas, redioaktiviti em samting yumi no inap lukim o holim. Tasol sapos yumi was gut, em i no inap bagarapim yumi.

[Ol Futnot]

a Rediesen bilong san na rediesen nuklia em i save kamap long ol samting i gat rediesen long en, tupela i narapela kain.

b Sivet em mak bilong hamas strong bilong rediesen i save go insait long skin bilong man. Wan tausen milisivet (mSv) i olsem wanpela sivet. Mak ol i orait long en long Inglan em i olsem 2 mSv. Na man inap kisim 0.1 mSv, sapos em i kisim eksre long bros.

[Sat/Piksa long pes 13]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin.)

A

B

C

D

E

F

A​—Kaikai na dring

B​—Redon na toron

C​—Ol ston na graun

D​—Lait bilong san na ol sta samting

E​—Ol masin bilong skelim sik

F​—Rediesen i kamap long pairap bilong bom nuklia

[Kredit Lain]

Picture D: Holiday Films

[Ol Piksa Kredit Lain long pes 11]

Photos: Top left and bottom right, U.S. National Archives photo; bottom left, USAF photo; bottom second from left, Holiday Films

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim