Ol i Wok Long Painim Ol Nupela Marasin
Wanpela man long Briten i raitim dispela stori bilong Kirap!
Gumi, kakau, kapok, ol marasin bilong daunim pen—ol i wankain olsem wanem? Ol diwai sayor samting i kamapim olgeta. Grinpela lip bilong ol i save wokim suga na oksijen long rot bilong fotosintesis; na tu ol kemikal i stap na i kamapim kain kain marasin long ol lip—dispela i mekim na olgeta wan wan diwai sayor samting i narapela narapela kain.
PAIT bilong salat, swit bilong apel, naispela smel bilong ros—ol dispela samting i kamap long rot bilong ol narapela narapela lain kemikal i bung wantaim, em ol plaua diwai sayor samting yet i kamapim.
Olsem Faktori Bilong Wokim Kemikal
Tingim smel bilong kakau. Inap long nau ol saientis i bin kisim save long 84 narapela narapela kemikal i bung wantaim bilong kamapim dispela gutpela smel. Yu save long dispela? Ol samting i stap insait long pikinini bilong kakau i hatwok tru long save long en, na long ol yia i go pinis ol i bin wok strong long kisim gut save long olgeta wan wan. Tasol dispela em wanpela tasol bilong ol samting ol diwai sayor samting i save kamapim.
Planti man i save long gris kolestrol, long wanem, ol i ting dispela samting i save kamapim sik bilong klok. Tasol long sampela diwai sayor samting, kolestrol i as bilong wokim wanpela lain kemikal ol i kolim steroit. Ol steroit i gat vaitamin D, na ol homon (olsem kotison), na ol marasin olsem betamethasone (bilong daunim skin i solap). Sampela kain yam bilong bus i kamapim wanpela steroit, na ol i wokim long en wanpela marasin bilong pasim bel (diosgenin). Tasol ol i wokim kotison long hecogenin, em wanpela steroit ol i kamapim long meme bilong lip sisel taim ol i wokim pinis rop long en. Planti nupela marasin, ol i bin kisim pastaim long ol plaua diwai sayor samting.
Ol Plaua Lip Samting na Man
Long nau ol man i save mekim wok long ol marasin ol yet i bin kamapim, tasol inap planti tausen yia ol man i bin mekim wok long ol lip samting bilong stretim sik. Ol rait bilong ol Asiria bilong bipo tru i stori long ol i save daunim pen long rot bilong wanpela plaua ol i kolim anemoni. Na ol olpela rait bilong ol Isip i stori long marasin, ol i kamapim bikpela wok ol i save mekim long ol lip samting.
Wol Helt Oganaisesen i tok, long olgeta hap ol i mekim wok long 20,000 plaua diwai sayor bilong wokim ol marasin. Long Briten ol i mekim wok long 6,000 i go inap 7,000 ton liklik sayor bilong wokim inap 5,500 narapela narapela samting; na long Amerika ol i tok, bikpela hap bilong olgeta marasin ol dokta i makim bilong ol man i kisim, em ol marasin ol i wokim long ol lip samting.
Painim Ol Nupela Marasin
Ol saientis i save long 250,000 kain kain diwai sayor samting i stap long graun na olgeta wan wan i gat ol kemikal bilong en yet, olsem na ol saientis i painim rot oltaim bilong kamapim ol gutpela marasin. Wanpela rot, em ol i skelim pasin bilong ol man long mekim wok long ol lip samting long hap bilong ol bilong oraitim sik.
Ol i bin kisim save long koken, long wanem, pastaim ol i lukim olsem taim man i kaikai lip koka, dispela i mekim na maski man i hangre em i no pilim moa olsem bel i krai long kaikai, na maski skin i les tru, em bai i no pilim tumas. Orait, long lip koka ol saientis i kisim wanpela liklik hap bilong koken, na long dispela ol i kamapim wanpela marasin bilong mekim hap skin i dai. Sapos dokta bilong stretim tit i bin givim sut long yu bilong ‘mekim dai’ hap wasket bambai yu no ken pilim bikpela pen, ating bikpela wok ol i mekim bilong painim dispela marasin i bin helpim yu.
Narapela rot bilong painim nupela marasin, em ol i skelim ol kemikal i stap long ol narapela narapela diwai sayor samting. Sapos wanpela kain i gat ol gutpela kemikal, ating ol inap painim tu long sampela diwai sayor i klostu wankain, olsem hap famili bilong ol. Olsem: Taim ol i glasim wanpela kain diwai sesnat bilong Ostrelia na ol i painim castanospermine—wanpela marasin i gat gip bilong daunim binatang jem—ol savemen i tok, gutpela sapos ol i skelim tu diwai Alexa long Saut Amerika, long wanem, dispela diwai i klostu wankain long diwai sesnat.
Wok Bilong Helpim Sik Kensa
Tasol sampela taim wok bilong ol i kamapim sampela samting ol i no bin tingim pastaim. Olsem: Pastaim ol i ting wara bilong wanpela plaua (Madagascar periwinkle) inap stretim sik daiabitis. Ol saveman bilong Kanada i kirap traim dispela marasin, tasol ol i kirap nogut long save, wara bilong dispela plaua i daunim ol waitpela sel long blut. Dispela i givim tingting long ol dokta long traim dispela plaua bilong sakim sik lukimia, em wanpela kain kensa bilong ol waitpela sel long blut.
Ol i glasim gut na ol i painim inap olsem 90 narapela narapela kemikal long dispela plaua, na tupela bilong ol—vinkristin na vinblastin—i gutpela bilong wokim marasin. Liklik hap tasol i stap long ol wan wan plaua na ol i mas bungim inap wanpela ton plaua bilong kisim 2-pela gram vinkristin. Long nau long olgeta hap ol i save mekim wanpela wok long en ol i kolim kimoterapi bilong stretim sik bilong ol pikinini i gat sik lukimia.
Klostu long 1960, wanpela lain long Amerika (U.S. National Cancer Institute) i kirapim wanpela wok i stap inap 25 yia, na ol i traim olsem 40,000 kain lip na plaua samting bambai ol i ken save wanem kain inap daunim sik kensa. Ol i ting olsem 4,500 i gutpela bilong mekim sampela wok long en. Tasol wanpela saveman, Dokta W. C. Evans, i tok: ‘Ating bai mipela i no inap painim ol marasin bilong daunim olgeta kain sik kensa’ long rot bilong dispela wok, maski ol i mekim bikpela wok tru. I gat ol narapela narapela kain kensa, tasol ol i bin mekim traim long wan wan tasol.
Nupela Wok Long Ol Sayor Samting
Ol saveman i tingting moa long mekim wok long ol plaua sayor samting ol man i save gut long en. Olsem: Nau ol i mekim wok long kawawar bilong helpim ol man i save sik taim ol i raun long ka, bot, balus samting. Na ol i ting kawawar inap helpim ol man i gat wanpela sik bilong ples hat, ol i kolim skistosomaiasis. Ol i bin traim long ol skulmanki long Naijiria em ol i gat dispela sik, na ol i givim marasin long ol i gat kawawar long en, na dispela i bin pinisim blut long pispis bilong ol na i daunim ol kiau bilong binatang skistosom long blut.
Bikpela wok moa i stap yet long glasim ol sayor samting bilong painim sampela marasin moa. Na ol saveman i wok long kisim sampela nupela save yet long ol sayor samting ol man i save gut long en. Olsem likoris: Ol i kisim save olsem ol marasin i stap long likoris i gat strong bilong daunim skin i solap, olsem na nau ol i mekim bikpela wok moa long likoris bilong wokim ol marasin bilong helpim ol man i gat sik atraitis. Ol saientis i wok tu long glasim raunpela bin bilong gaden bilong save, em i gat strong bilong sakim sampela kain grile na binatang jem o nogat.
Tasol ol i mas wok hariap i go long painim ol nupela marasin, long wanem, ol man i wok long bagarapim nating kain kain diwai plaua sayor samting long sampela hap, em ol i no putim yet nem bilong ol long lista. Wok bilong glasim na lukautim olkain diwai sayor samting bambai ol i no ken pinis i mas stap yet olsem namba wan samting. Tasol i gat wanpela samting ol i no klia yet long en: Ol dispela gutpela marasin i stap long ol diwai sayor samting, ating i no bilong helpim ol yet, a? Olsem: Bilong wanem dispela sayor ol i kolim perslen i gat bikpela hap marasin noradrenaline, em wanpela homon bilong helpim ol man?
Tru tumas, save bilong yumi long ol samting bilong ol diwai sayor samting i liklik tru. Tasol ol save yumi kisim pinis i soim olsem i gat wanpela Man i bin tingim gut na wokim ol dispela samting.
[Piksa long pes 24]
Kawawar inap pasim sik bilong taim man i raun long bot samting