Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • g96 3/8 p. 19-23
  • Lukautim Yu Yet Long Sik Bilong Kaikai i Nogut Pinis

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Lukautim Yu Yet Long Sik Bilong Kaikai i Nogut Pinis
  • Kirap!—1996
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Kamapim Bikpela Sik
  • Taim Yu No Baim Yet . . .
  • Taim Yu No Kaikai Yet . . .
  • Taim Yu No Putim Insait Long Bokis Ais Yet . . .
  • 3. Redim na Karamapim Gut Kaikai
    Kirap!—2012
  • Sikspela Rot Bilong Lukautim Skin Bilong Yu
    Kirap!—1997
  • Rot Bilong Lukautim Helt Bilong Yu
    Kirap!—2015
  • 2. Kaikai i Mas Klin
    Kirap!—2012
Lukim Moa
Kirap!—1996
g96 3/8 p. 19-23

Lukautim Yu Yet Long Sik Bilong Kaikai i Nogut Pinis

BECKY i tok: “Inap 12-pela aua mi no inap lusim toilet. Man! Ol rop na masol bilong mi i go tait na pen i no liklik! Na skin bilong mi i no gat wara moa, olsem na kwiktaim mi mas kisim wara long haus sik. Inap tupela o tripela wik bihain skin bilong mi i kamap gutpela gen.”

Becky i bin kisim wanpela sik i save kamap long marasin nogut bilong kaikai i nogut pinis. Olsem planti man, dispela sik i no bin kilim i dai Becky, tasol Becky i no inap lusim tingting long en. Em i tok: “Mi no ting marasin nogut i save kamap long kaikai i nogut pinis em inap kamapim bikpela sik olsem i bin kisim mi.”

Kain samting olsem na sampela samting i moa nogut, i save kamap planti taim. Planti binatang jem olsem baktiria, vairas, parasait, na protoson i laik bagarapim kaikai bilong yumi. Tru, long sampela kantri i gat planti wok bisnis long en, sampela kain sik em kaikai nogut i as bilong en, ol i no planti long nau, tasol wanpela nius bilong helt i tok, “i hatwok tru long pasim jem salmonelosis na sampela jem moa.”​—⁠World Health.

I hatwok long save hamas man ol i kisim nogut long kaikai i nogut pinis, long wanem, planti man i no go lukim dokta taim ol i kisim dispela kain sik. Dokta Jane Koehler bilong wanpela lain (U.S. Centers for Disease Control), em i tok: “Save bilong yumi long dispela samting i liklik tasol​—⁠i gat planti man moa.”

Wanem samting i as bilong ol sik i stap long kaikai? Ating bai yu kirap nogut long save, paslain long yu baim kaikai long stua o maket samting, sik i stap pinis long kaikai.

Kamapim Bikpela Sik

Long nau ol fama i mekim wok long ol nupela save bilong wokim ol samting na dispela i rot bilong kamapim planti jem patojen long skin bilong ol sipsip, bulmakau na pik samting. Olsem: Long Amerika, ol bikpela kampani mit i save baim na salim 900,000 pikinini bulmakau bilong kain kain fam i go long 100 ples bilong kilim ol animal. Olsem na sapos ol bulmakau bilong wanpela fam i gat sik na nau ol i stap wantaim ol narapela bulmakau long ples bilong kilim ol, sik i save kalap long ol narapela bulmakau, na nau bikpela sik i kamap.

Na Dokta Edward L. Menning, em dairekta bilong wanpela lain bilong ol animal long Amerika (National Association of Federal Veterinarians) em i tok, long Amerika “inap 30 pesen samting bilong ol kaikai ol i save givim long ol animal, em i gat jem patojen long en.” Sampela taim ol i abusim kaikai bilong ol animal wantaim pipia mit ol i bin kisim long ples bilong kilim ol animal. Ol i mekim olsem na kaikai i gat sampela marasin protin moa long en. Tasol dispela pasin inap mekim na jem salmonela na sampela jem moa i kamap planti. Sapos ol i givim liklik marasin antibaiotik long ol animal bilong mekim skin bilong ol i go patpela, dispela inap mekim na marasin i no gat strong bilong kilim ol jem. Dokta Robert V. Tauxe bilong lain Centers for Disease Control, i helpim yumi long save gut long dispela samting, em i tok: “Nau planti marasin antibaiotik i no inap daunim strong bilong salmonela. Mipela ting i olsem, long wanem, ol i givim marasin antibaiotik long ol animal yumi save kaikai mit o kiau o dring susu bilong en. Na ating i gat wankain as na i no gat rot bilong daunim sampela jem moa.”

Long Amerika, sampela kakaruk tasol i gat salmonela long ol rop bilong bel taim fama i baim ol i go long ples bilong kilim ol kakaruk. Tasol saveman Nelson Cox i tok: “Jem salmonela i go planti moa olsem 20 i go inap 25 pesen taim ol kakaruk i wok long go long ples bilong kilim ol.” Ol kakaruk i pas pas insait long ol liklik haus, olsem na i no hatwok long sik i kalap i go long ol narapela. Kwiktaim ol i kilim na redim ol kakaruk, olsem na ol jem inap go planti moa. Saveman Gerald Kuester i tok: “Taim ol i kilim na klinim na redim pinis ol kakaruk, ol i no klin tru​—⁠i olsem ol i wasim long wara bilong toilet nogut​—⁠ol i wasim pinis tasol ol jem i stap yet.”

Na ol kampani i mekim bikpela wok long redim mit, sapos ol i no was gut, sik o doti samting i ken bagarapim mit. Wanpela buk (The Encyclopedia of Common Diseases) i tok: “Long ol faktori mit bilong nau ol i save mekim wok long bikpela hap mit, olsem na sapos sampela mit i bagarap liklik, em inap bagarapim planti ton mit i redi pinis long go long ol stua samting.” Olsem: Sapos wanpela liklik hap mit i gat sik o i bagarap na ol i putim insait long masin bilong memeim, dispela liklik hap mit inap bagarapim olgeta mit i go insait long dispela wankain masin bihain long en. Na mit ol i bin redim long wanpela hap na bihain ol i salim long ol stua na ol ples kaikai, em inap bagarap sapos em i no stap long wankain kol em i bin stap long en taim ol i bin redim.

Hamas kaikai i kamap long ol stua inap givim sik long ol man? Dokta Menning i stori long dispela hevi long Amerika na em i tok: “Inap 60 pesen bilong ol kaikai.” Tasol yu inap mekim sampela samting na yu inap lukautim yu yet na sik i stap long kaikai i no ken bagarapim yu. Wanpela nius (FDA Consumer) i tok: “Inap 30 pesen bilong ol sik ol man i kisim, ol yet i asua bilong en. Ol samting ol i mekim long kaikai long haus i save bagarapim ol.” Yu ken mekim wanem ol samting na bai yu no ken bagarap long kaikai nogut?

Taim Yu No Baim Yet . . .

Kaunim toksave long tin o karamap. Wanem ol samting i stap insait long dispela kaikai? Was gut sapos kampani i bin putim kiau i no tan insait long kaikai olsem ol i save mekim long sampela kain sos olsem salad dressing na mayonnaise. Long susu na sis i mas i gat toksave olsem pasteurized. Lukim gut det ol i bin wokim dispela kaikai, nogut em i olpela pinis. Sapos toksave long kaikai i tok natural i olsem ol i no bin putim marasin insait long en; tasol was gut, i no olsem dispela kaikai i gutpela moa. Dispela kaikai inap givim sik long yu em ol marasin ol i putim insait long kaikai i save pasim.

Glasim gut kaikai na karamap bilong en. Sapos yu ting kaikai i no nupela, no ken baim. Sapos yu laik baim pis ol i no bin katim, ai bilong en i mas klia, na tupela hul arere arere long het bilong en bilong kisim win, i mas retpela. Na nogut skin bilong en i malumalum o i gat mak o sua samting. Skin bilong pis ol i katim liklik i mas lait, na smel bilong en i no ken strong tumas o smel nogut liklik. Long stua, pis i mas slip long ais o insait long bokis ais. Pis ol i kukim pinis na slipim arere long pis ol i no kukim, em inap bagarap. Na ol tin kaikai i krungut o i gat hul, o ol botol kaikai ol i no bin pasim gut ai bilong en, ol inap kamapim jem botulisim. I no planti man i kisim dispela kain sik, tasol sapos ol i kisim em i save bagarapim ol rop wailis long bun bilong baksait na kilim ol i dai.

Taim Yu No Kaikai Yet . . .

Kukim gut. Dispela em nambawan samting bilong pasim sik. Dokta Cohen i tok: “Tingim olgeta mit, pis, pik, kakaruk na kiau i olsem samting i gat sik, na kukim gut inap long yu no ken kisim sik.” Taim yu kukim kiau, nogut em i malumalum tumas, em i mas strong. Taim yu kukim mit, namel bilong mit i mas kisim hat olsem 71 digri Selsias, long wanem, jem o baktiria bai kamap long hat olsem 4 i go inap 60 digri Selsias. Yu mas kukim kakaruk inap long namel bilong en i kisim 82 digri Selsias.

Bihainim klinpela pasin. Bihain long yu mekim wok long ol samting bilong redim kaikai, olsem plet, spun o sospen samting, yu mas wasim gut. Sampela man i tok, hap plang diwai bilong katim kaikai samting i no gutpela, long wanem, jem o baktiria i save hait insait long ol liklik baret o mak long en. Tasol wanpela ripot i tok, plang diwai i gutpela, winim hap plang ol i wokim long strongpela plastik.a Tasol maski yu save mekim wok long wanem kain plang​—⁠diwai o plastik, yu mas wasim gut long sop na wara i hat​—⁠dispela i bikpela samting. Na sampela i tok i gutpela long wasim long marasin snowait tu. Taim yu holim pinis mit o kakaruk yu no kukim yet, wasim han bilong yu; sapos nogat, baktiria inap pas long olgeta samting yu holim bihain long yu holim dispela mit o kakaruk.

Tingim klok. Kaikai yu baim pinis, kwiktaim kisim i kam long haus. Wanpela meri i save gut long kaikai, em Gail A. Levey, em i tok: ‘Maski kaikai i tan o i no tan yet, i no gutpela sapos em i stap longpela taim long tebol, winim tupela aua. Em i mas stap insait long bokis ais. Sapos kaikai i stap long ples hat [winim 32 digri], wanpela aua tasol em i mas stap ausait long bokis ais.’

Taim Yu No Putim Insait Long Bokis Ais Yet . . .

Mekim wok long ol gutpela plastik. Putim kaikai i hat insait long ol liklik plastik na kaikai bai kol hariap insait long bokis ais. Ol plastik i no ken pas pas na kol i no inap kisim olgeta, na mak bilong kol bilong bokis ais o frisa i no ken i go antap. Olgeta plastik i mas i gat ai o tuptup, nogut wanpela kaikai i bagarapim narapela kaikai.

Lukim gut bokis ais. Hap bilong frisa i mas kol tru, mak bilong en i no ken i go antap long -18 digri Selsias. Na mak bilong bokis ais i mas i stap aninit long 4 digri Selsias. Mit na kakaruk inap stap insait long frisa inap sampela mun, tasol long bokis ais nogat; em inap stap sampela de tasol na bihain em bai sting. Kiau inap stap 3-pela wik tasol. Mobeta yu lusim ol kiau long bokis yu bin baim ol long en, nogut ol i bruk o kol bilong bokis ais i no holim ol. Na no ken putim ol kiau long dua bilong bokis ais maski i gat ples bilong putim ol, mobeta yu putim ol insait long namel bilong bokis ais, long wanem, hap bilong dua i wanpela hap bilong bokis ais i no save kisim gutpela kol.

Maski yu mekim olgeta dispela samting, sapos kaikai i luk olsem em i no nupela o smel bilong en i narapela kain​—⁠tromoi! Tru, planti man i save kisim sik i stap long kaikai i nogut pinis na em i no bagarapim ol, tasol sampela​—⁠olsem ol pikinini na ol lapun na ol man i no gat strongpela skin bilong sakim sik​—⁠em inap bagarapim ol.b

Inap sampela tausen yia i go pinis God i bin tokim Noa olsem: “Olgeta animal . . . pisin na ol pis, . . . mi givim olgeta olsem kaikai bilong yupela.” (Stat 9:​2, 3) Nau i gat ol ples bilong kilim ol animal, na ol ples bilong redim mit na pis samting, na ol kampani i mekim bikpela wok long baim i go long ol stua, olsem na taim yu kaikai ol dispela samting Buk Stat i stori long en, yu mas was gut; nogut sik i painim yu. Taim yu baim kaikai, yu mas mekim sampela samting i stret yu mekim. Olsem: Was gut taim yu baim kaikai, kukim kaikai, na putim kaikai long bokis ais.

[Ol Futnot]

a Lukim Kirap! bilong Oktoba 8, 1994, pes 28.

b Sapos yu kisim sik long wanpela kaikai i nogut pinis, malolo gut, na dring planti wara bilong swit muli, sup, o soda-wara em ges i raus pinis long en. Sapos sampela samting i kamap long ol rop wailis, o yu kisim fiva, airaun, traut, o pekpek bilong yu i gat blut, o bikpela pen i no laik pinis, o skin bilong yu i no strong bilong sakim sik, ating i gutpela yu go long dokta.

[Blok long pes 23]

Taim Yu Kaikai Long Narapela Hap

Piknik. Mekim wok long wanpela gutpela eski i gat planti ais long en. Long ka putim eski long hap ol pasindia i sindaun long en, no ken putim baksait long ka. Long ples piknik, i gutpela eski i stap long ples kol na tuptup bilong en i pas. Ol kaikai yu no kukim yet i no ken stap wantaim ol narapela kaikai. Sapos long haus yu kukim mit liklik tasol na nau long ples piknik yu laik kukim na em i ken tan, i no gutpela​—⁠ol jem o baktiria bai kamap planti long kaikai i no tan.

Haus kaikai. Dokta Jonathan Edlow i tok: “No ken kaikai long haus kaikai i no klin. Sapos rum ol man i sindaun long en bilong kaikai i no klin, ating haus kuk tu i no klin.” Salim i go bek long haus kuk ol kaikai i no “hat tru” o ol i no bin kukim gut. No ken tru kaikai mit bilong kakaruk i retpela liklik. Kiau ol i praim, ol i mas praim tupela hap bilong en. Nius FDA Consumer i tok, “Sapos yelopela hap bilong kiau i no strong, yu inap kisim sik long en.”

Sayor na kumu samting. Long haus kaikai ol i save bungim olgeta sayor o kumu samting long wankain ples​—⁠ol kumu ol i bin kukim liklik o ol i no bin kukim, o kumu i bin stap long bokis ais. Nius Newsweek i stori long dispela olsem: “Em nambawan ples bilong ol jem i ken kamap planti.” Glasim gut ol samting kumu i stap long en​—⁠i klin o nogat. Sapos kumu i mas kol, lukim gut​—⁠kumu i slip long ais o nogat. Na maski dispela ples kumu i stap long en i klin tru, ol jem i stap long han bilong man i kisim kaikai inap kalap i go long narapela man. Saveman Michael Pariza i tok: “Yu no save wanem kain man i bin holim spun na nau spun i pundaun insait long sup.”

Ol pati. Dokta Edlow i tok, taim yu laik putim kaikai long tebol na ol man yet i ken kam na kisim, i gutpela yu “putim liklik kaikai tasol long tebol, na taim kaikai i pinis, rausim kaikai long bokis ais o long aven na pulapim gen ol dis. Nogut kaikai i sindaun longtaim long tebol.” Kolpela kaikai i mas stap kol aninit long 4 digri Selsias, na hatpela kaikai i mas stap hat antap long 60 digri Selsias. Mit yu kukim bilong mekim wok long en bihain putim kwiktaim insait long bokis ais, na larim i stap olsem inap long taim yu laik kisim i go long wanpela hap. Taim yu laik kaikai dispela mit, pastaim yu mas hatim gut.

[Piksa long pes 20]

Sapos yu ting kaikai i no nupela, no ken baim

[Piksa long pes 22]

Haus kuk bilong ples kaikai yu save go na kaikai long en, em i klin?

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim