Painim Rot Bilong Kisim Gutpela Skul
GUTPELA skul i save helpim pikinini long i stap bilong em long nau. Skul i helpim pikinini long lain long planti samting olsem kaunim gut buk, save gut long rait, bungim ol namba, bung na toktok wantaim ol narapela, na strong long bihainim ol gutpela stretpela lo.
Tasol yumi stap long taim nogut, olsem na i hatwok long pikinini i kisim dispela kain gutpela skul. Wanpela man long Ostrelia i bin wok tisa longtaim, em i tok: “Planti pikinini long klas-rum ol i pikinini bilong pait na bagarapim man, ol i save tok doti na tok nogut; skin bilong ol i les, long wanem, ol i no slip gut—ol i lusim bikpela hap taim long lukim televisen; ol i sot long gutpela kaikai o ol i hangre; papamama bilong ol i no save stretim ol.” Na ol tisa i save tok: “Mipela i no inap tru long skulim ol bikhetmanki.”
Albert Shanker, em presiden bilong wanpela lain bilong ol tisa long Amerika (American Federation of Teachers) na em i stori long hevi bilong ol tisa olsem: ‘Ol i mas lusim bikpela hap taim long skulim ol yangpela long hevi bai painim ol sapos ol i mekim nabaut long ol drak, na dring, na long ol samting ol i ken mekim bambai ol i no ken kamapim nating pikinini, na helpim ol long laikim ol yet, na was gut long ol manki i insait long ol bikhetlain, na planti samting moa. Tasol long skulim ol gut long rit rait samting, nogat. Wok ol i givim long ol tisa i no samting bilong skul, i olsem ol i mekim wok welfe, mama, papa, dokta, polis, saveman bilong skelim kaikai, na wokman bilong helt.’
Bilong wanem ol tisa i mas mekim kain wok olsem? Bilong helpim yumi long save, yumi ken tingim ol skulmanki long wanpela biktaun long hap not-is bilong Amerika. Nius The New York Times i kamapim ripot bilong wanpela saveman taim em i bin skelim ol klas i gat olsem 23 sumatin long en. Em i tok: “Inap 8 i go 15 skulmanki i stap rabis; mama bilong 3-pela skulmanki i save kisim ol drak; 15 skulmanki i save stap wantaim papa o mama tasol.”
Sori tru, ol famili i wok long bagarap. Long Amerika, wanpela long olgeta 3-pela 3-pela meri i karim pikinini, em i no marit, na long olgeta 2-pela 2-pela marit, wanpela marit i save bruk. Tasol long Briten, Denmak, Frans, Swiden, planti meri moa i kamapim nating pikinini. Dispela kain sindaun bilong ol pikinini i as bilong planti hevi i save kamap long ol skul, olsem na ol skul i mekim wanem bilong helpim ol pikinini?
Painim Rot Bilong Stretim Hevi
Ol i bin kamapim sampela narapela kain skul. Planti bilong ol dispela skul i no gat planti skulmanki, olsem na tisa inap was gut long ol. Na rot bilong lainim pikinini i narapela kain—ol i tingim ol samting bilong helpim wan wan pikinini. Kirap long 1993, ol i kamapim 48 kain skul olsem long Nu Yok, na ol i ting long kamapim 50 skul moa. Nius The New York Times i tok: “Pait na bagarapim man [long skul] i kirapim ol long kamapim ol dispela narapela kain skul.” I kam inap long 1992, winim 333,000 sumatin i skul long 500 kain skul olsem long Rasia.
Tasol nius The Toronto Star i tok: “Planti tausen papamama i salim pikinini bilong ol i go long ol skul i gat nem na ol i no skul bilong gavman.” Long provins Onterio, Kanada, klostu 75,000 pikinini i save go long ol skul i no bilong gavman. Long Rasia tu ol dispela kain skul i stap, na nius China Today i tok, long Saina planti skul i no bilong gavman i kamap pinis olsem “kru bilong mambu i sut i kam antap bihain long ren.” Buk The Handbook of Private Schools i gat lista bilong klostu 1,700 kain skul olsem long Amerika; pe bilong dispela kain skul long wanpela yia i olsem 20,000 dola o sampela mani moa.
Tasol sampela papamama i skulim pikinini bilong ol long haus. Long 1970, inap 15,000 pikinini long Amerika i bin skul long haus, tasol dispela namba i go antap olsem wan milion pikinini long 1995.
Kain Kain Samting i Kamap
Tasol ol skul long olgeta hap i no save kamapim wankain gutpela samting. Long Julai 1993, Shanker i tokim wanpela lain tisa long Amerika olsem: “Skul bilong sampela kantri i kamapim planti gutpela samting, winim tru ol skul bilong yumi.” Bilong strongim tok bilong em, em i stori long tupela marit bilong Rasia em ol i kam na sindaun long Amerika. Em i tok: “Tupela marit i tok, maski pikinini bilong ol i save go long wanpela gutpela skul i no bilong gavman na em i stap long gret 8, samting pikinini i lain long en, em i bin lain pinis long en long Rasia taim em i stap long gret 3.”
Ol kantri bipo Rasia i bosim i bin kamapim wanpela kain skul i lainim klostu olgeta man long rit rait. Tasol Dipatmen Bilong Edukesen long Amerika i tok, inap 27 milion man long Amerika i hatwok long kaunim nem i stap arere long rot, o namba i stap long PMV. Na wanpela nius bilong Ostrelia (Canberra Times) i tok, “inap 25 pesen bilong ol pikinini i lusim komyuniti skul na go long haiskul, ol i no inap rit rait.”
Klostu olgeta skul i gat sampela kain hevi. Buk Education and Society in the New Russia bilong 1994 i tok: ‘Planti tisa (72.6 pesen) long Rasia i wanbel long tok—ol skul i gat bikpela hevi.’ Tanya i bin wok tisa inap planti yia long Mosko, na em i tok, wanpela as na ol skul i gat hevi em ‘ol papamama na ol pikinini—nau ol i ting skul i no bikpela samting.’ Tanya i tok, ‘pe bilong man i draivim PMV i dabol long pe tisa i save kisim—sampela tisa i kisim liklik pe tru.’
Gutpela Skul i Bikpela Samting
Sindaun bilong yumi long nau i narapela kain, olsem na gutpela skul i bikpela samting. Long planti kantri ol yangpela i mas kisim bikpela skul sapos ol i laik kisim wanpela wok bilong lukautim ol yet na famili bilong ol sapos ol i marit bihain. Olsem na ol yangpela i bin kisim bikpela skul, rot i op bilong ol i ken kisim wanpela gutpela wok. Wanpela bikpela samting ol bos i save tingim—em man i laik kisim wok, em bai mekim gut dispela wok o nogat.
Maneja bilong wanpela ofis i gat wok long helpim ol man long painim wok, em i stori long planti yangpela i pinisim haiskul, na em i tok: “Ol i no bin lain long mekim wok. Planti bos i save tokim mi, hevi bilong ol yangpela long kisim wok em olsem: Ol i no save gut long rit rait. Ol i no inap raitim pepa bilong putim nem bilong ol bilong kisim wok.”
Ol papamama i laik pikinini bilong ol i kisim gutpela skul, na sapos pikinini i gat stretpela tingting, em tu i laik kisim gutpela skul. Tasol ol i mas mekim wok long sampela bikpela samting. Wanem ol dispela samting na olsem wanem ol i ken mekim wok long en?
[Rait long pes 6]
Long Rasia, ‘pe bilong man i draivim PMV i dabol long pe tisa i save kisim’