Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
Bikpela Hevi Long Skin
‘Long olgeta hap nambawan samting bilong kilim i dai ol man na kamapim ol bikpela sik na hevi, em pasin bilong i stap rabis tru.’ Em tok bilong wanpela ripot (The World Health Report 1995) bilong Wol Helt Oganaisesen. Ripot i tok, inap 2 bilion 800 milion manmeri ol i no gat rot bilong kisim marasin ol i mas kisim; long olgeta 10-pela 10-pela pikinini long olgeta hap, klostu 3-pela i sot long gutpela kaikai; na long olgeta 10-pela 10-pela man, 2-pela i stap rabis tru. Nius The Independent bilong Landon, Inglan, i kamapim tok bilong dairekta-jeneral bilong Wol Helt Oganaisesen, na em i tok: ‘Ol bikpela sik bai painim ol man. Planti sik ol dokta i bin pinisim long sampela yia i go pinis, ol bai kamap bek.’
Sampela Pasin na Bebi i No Ken Dai
Long provins Not Rain-Wesfalia long Jemani, ol papamama i kamapim nupela pikinini, ol i wokim wanpela kos na kisim wanpela liklik pepa i save stori long sampela samting ol dokta i ting em inap mekim na bebi i dai taim em i slip. Nius Süddeutsche Zeitung i tok, bihain long ol i kirapim dispela kos, namba bilong ol bebi i save dai taim ol i slip i go daun inap 40 pesen long dispela provins. Ol i wokim wankain kos long Inglan, Netelan, Nowe, Ostrelia, na namba bilong ol bebi i dai taim ol i slip i go daun inap 60 pesen long ol dispela kantri. Dispela nupela kos i helpim ol papamama long was gut long pasin bilong slipim bebi—ol i no ken slipim em long bel, o aninit long bikpela blanket, o long wanpela matres i malumalum tumas; na nogut mama i smok taim em i gat bel, o nupela bebi i stap long wanpela hap em bai pulim win bilong smok.
Pen Long Baksait
Nius Medical Post bilong Kanada i tok, pen i save kamap daunbilo long baksait i “wanpela sik i save painim planti man.” Inap 90 pesen bilong ol man bai kisim dispela kain pen. Tasol i no olsem olgeta man i kisim pen long baksait ol i mas go lukim dokta o kisim marasin i gat bikpela pe, nogat; sampela tasol. Dokta Garth Russell i tok: “Inap 90 pesen bilong ol man i save kisim wantu strongpela pen long baksait (planti taim pen i save kamap bihain long ol man i mekim wanpela wok), em ol masol bilong baksait, ol i go tait na pen i kamap. Pen bai pinis sapos ol i slip tupela o tripela de samting.” Bihain long ol i slip sampela de Dokta Russell i tok: “Kirap na mekim liklik eksasais na ol wok yu save mekim long olgeta de.”
Ol Video-Gem Nogut
Wanpela nius bilong Kanada (The Vancouver Sun) i tok, planti yangpela i amamas long ol video-gem nogut olsem ol video-gem i gat pasin pait na bagarapim man, na i hatwok long sampela i save, ol samting i kamap long ol dispela video-gem i wanpela pilai nating o i makim samting tru. Nius i kamapim ripot bilong wanpela saveman i kisim save long dispela samting. Em i tok, ol dispela video-gem i samting bilong kirapim tru tingting bilong ol yangpela—i olsem ol i insait tru long dispela pilai. Klok bilong ol i meknais hariap—klok bilong sampela i resis nogut tru. Dispela saveman i tingting planti na em i gat askim olsem: “Ol yangpela i pilai long ol video-gem nogut, ol i ting em wanpela pilai tasol, o ol i save bihainim pasin bilong pilai long i stap bilong ol”? Profesa Charles Ungerleider bilong Yunivesiti Bilong Britis Kalambia, em i ting ol dispela video-gem i skulim ol yangpela olsem pasin bilong pait na bagarapim man em rot bilong stretim ol hevi. Em i tok: ‘Dispela pasin long painim amamas long ol video-gem nogut na ol man i orait long en, em i narapela kain samting tru.’
Ol Binatang Jem Nogut
Wanpela stori long nius U.S. News & World Report i tok, “ol nupela sik na ol olpela sik i save painim planti man moa, na ol man i no inap pasim.” Bilong wanem? Wanpela nius bilong Swiselan (Neue Zürcher Zeitung) i tok, sampela samting i mekim na i no hatwok long ol man i kisim sik. Olsem: Nau planti man moa i save raun long olgeta hap; dispela i mekim na ol i karim sik i kam long ol man skin bilong ol i no gat strong long sakim. Na nius U.S.News i tok, wanpela samting i save pretim ol man bilong lain CDC (Centers for Disease Control) long Atlanta, Jojia, “em ol planti planti binatang jem em bipo marasin antibaiotik i save kilim, tasol nau ol i strong long sakim ol nupela strongpela marasin.”
Tingting Bilong Ol Yangpela
Bipo ol man i save tok Ostrelia i olsem kantri bilong kisim ol gutpela samting. Tasol ating long nau planti yangpela long Ostrelia ol i no ken wanbel long dispela tok. Nius The Australian i kamapim ripot bilong wanpela lain i bin kisim tingting bilong ol sumatin namel long 15 na 19 krismas, na ol i stap long gret 9, 10 na 11 long kain kain skul—skul bilong gavman, skul i no bilong gavman, na skul bilong misin Katolik. Ripot i tok, ol yangpela i ting, ‘wok bisnis long Ostrelia bai bagarap.’ Nius i tok: “Dispela ripot i ‘kamapim klia’ tingting bilong ol yangpela bilong nau na ol i gat 15 o 16 krismas samting—ol i no ‘amamas long ol samting bai painim ol bihain’—ol i ting pasin bilong pait na bagarapim man i go moa nogut na planti man moa bai sot long wok mani.” Dispela lain i bin askim ol yangpela, ol i ting olsem wanem long sindaun bilong ol 10-pela yia bihain na “klostu olgeta i tok, hevi bilong wok mani bai bikpela moa na planti man bai ol i no inap tru bosim ol samting wok bisnis i mekim long ol.”
Ol i No Toksave
Nius The Daily Yomiuri i tok, sampela dokta long Japan i no save tokim ol man ol i kisim pinis jem bilong sik AIDS, olsem na poroman marit bilong ol i kisim sik tu. Wanpela lain bilong helt i bin givim askim long ol dokta long 363 haus sik na klinik samting long Japan na ol i kisim save olsem: Inap 43 pesen bilong ol dispela haus sik, ol dokta i save tokim olgeta sikman ol i kisim pinis jem bilong sik AIDS; long 28 pesen bilong ol haus sik, ol dokta i save tokim sampela tasol; long sampela haus sik ol dokta i no bin tokim ol sikman long sik bilong ol; na ol dokta long sampela haus sik i no laik bekim tok long dispela lain bilong helt. Ol dokta i tok, nambawan as na ol i no tokim ol sikman ol i gat jem bilong sik AIDS, em tingting bilong ol—tingting i stap nogut tru.
Nupela Samting Long Maket Bilong Ol Kamel
Ol turis i laik lukim ol narapela kain samting taim ol i raun, tasol sampela taim ol dispela turis yet i narapela kain long ol asples. Nius International Herald Tribune i tok, ol turis bilong Wes i save go long wanpela bikpela maket bilong ol kamel, na ating i no gat narapela maket bilong ol kamel i bikpela olsem dispela. Dispela maket i stap long Puska, wanpela biktaun long ples wesan long hap not bilong India. Long dispela taun ol man bilong maketim kamel ol i ting pasin bilong ol turis bilong ol narapela kantri i samting bilong lap long en. Dispela nius i tok, “ol papa bilong kamel i kirap nogut long ol dispela narapela kain man, em skin bilong ol i go retpela tru taim san i holim, na ol i save holim klostu long pes bilong ol wanpela blakpela bokis [kamera], . . . na ol i amamas long givim tupela dola bilong sindaun long kamel na raun inap wanpela aua, (em pe bilong tupela de bilong klostu olgeta fama long ples wesan).” Taim ol i askim wanpela man bilong maketim kamel long dispela pasin bilong ol turis, olsem em i gutpela samting o samting nogut, em i tok: “Em i gutpela. Mipela amamas long lukluk long ol.”
Pasin Bilong Ol Saina i Wok Long Bagarap
Nius The Wall Street Journal i tok, “pasin bilong ol man long tingting planti long kisim mani kago i wok long bagarapim ol famili Saina. Long nau ol famili i laik bagarap, na ol yangpela i save tingim ol yet tasol. Pasin raskol na pasin giaman i go bikpela moa.” Wanpela saveman i skelim dispela hevi long Saina em i tok, bipo ol pikinini i save daun long papamama, tasol nau papamama i kamap olsem wokman bilong pikinini; pikinini i no laik lukautim lapun papamama. Planti Saina i save strong yet long bihainim pasin na tingting bilong bipo, tasol dispela kain tingting i wok long bagarap taim planti milion Saina i lusim ples na go long ol narapela hap bilong painim gutpela sindaun. Wanpela bikman, em Bai Jingfu, em i tok: “Ol i resis long kisim mani, em nambawan laik bilong ol. Bilong kisim mani ol man i redi long lusim ol gutpela lo na gutpela pasin.”
Ol Nupela Diwai Sayor
Sampela saveman bilong Briten na Brasil ol i bin wok inap 20 yia long glasim wanpela maunten long hap not-is bilong Brasil bilong painim ol nupela diwai sayor samting. Inap long nau ol i painim pinis 131 kain kain diwai sayor, em bipo ol man i no bin save long en, na ol i stap long wanpela hap i olsem 171 skwe kilomita tasol. Nius Folha de São Paulo i kolim dispela hap olsem “gaden bilong Iden,” na em i stap long maunten Piko das Almas, em wanpela maunten i go antap olsem 1,960 mita, na i stap long provins Bahia long Brasil. Ol dispela saveman i skelim 3,500 kain kain diwai sayor bilong save, ol samting ol yet i bin painim ol i nupela o nogat—na ol i nupela. Simon Mayo bilong Royal Botanic Gardens long Inglan, em i tokim dispela nius olsem: “Mipela kirap nogut long ol man i painim planti nupela diwai sayor samting klostu long yia 2000.”