Husat i Mas Makim Hamas Pikinini Tupela Marit Bai Kamapim?
WANPELA MAN LONG BRASIL I RAITIM DISPELA STORI BILONG KIRAP!
PIKININI man i gat 3-pela de tasol. Mama i tromoi em na ol i painim em insait long wanpela bek plastik long ples bilong wetim tren. Tasol wanpela nius bilong Brasil i tok, sampela famili i laik kisim pikinini olsem pikinini bilong ol yet.
Dispela kain pasin i no save kamap planti taim, tasol long olgeta hap namba bilong ol pikinini em ol manmeri i no laikim ol na ol i lusim o tromoi ol, i wok long go antap. Planti papamama i no tingim gut bikpela wok bilong ol. Olsem wanem? Pasim bel em rot bilong stretim dispela hevi? I gat rong sapos tupela marit i makim hamas pikinini ol i laik kamapim?
Lain Wol Helt Oganaisesen i tok, inap olsem 50 pesen bilong ol pikinini i save kamap, ol i kamap nating. Planti meri i no bin tingting long kisim bel, na taim pikinini i kamap ol i no laikim pikinini.
Planti i no laik kamapim pikinini, long wanem, skin bilong meri i no strong, o ol i no gat haus o wok mani samting. Olsem na planti manmeri i save mekim wok long ol samting bilong pasim bel, olsem marasin bilong pasim bel o kondom samting. Na sampela meri i save rausim bel, o dokta i katim o pasim rop bilong meri o katim rop melek long bol bilong man na bai meri i no ken kisim bel. Nius O Estado de S. Paulo bilong Brasil i stori long pasin bilong rausim bel long Brasil olsem: “Wol Helt Oganaisesen i ting, long ol 13 milion meri i save kisim bel long olgeta yia long Brasil, inap 5 milion i save rausim bel long pasin hait.” Na nius Time i tok, inap 71 pesen bilong ol meri long Brasil em ol inap karim pikinini na ol i gat poroman, ol i save mekim wok long sampela samting bilong pasim bel. Inap 41 pesen bilong ol dispela meri i save mekim wok long marasin bilong pasim bel, na 44 pesen i bin larim dokta i katim o pasim rop bilong ol.
Wanpela lain i bin givim askim long 75 pesen bilong ol manmeri long Brasil, na ol dispela manmeri i tok em i bikpela samting long makim hamas pikinini ol bai kamapim. Ol narapela i no laik mekim famili-plening, long wanem, ol i bilip olsem God i makim pinis ol samting i mas painim ol, o ol i ting em laik bilong God na ol i kamapim ‘hamas pikinini God i givim long ol.’ Husat i mas makim hamas pikinini ol marit bai kamapim—ol marit yet, o kantri, o lotu?
Pasim Bel—Tok Pait Long En
I no gat narapela lotu long Brasil i bikpela olsem Misin Katolik. Dispela misin i orait long wanpela pasin tasol bilong pasim bel, olsem: Long ol taim long mun em meri inap kisim bel hariap, ol marit i no slip wantaim. Tasol maski wanpela samting bilong pasim bel i rausim bel o nogat, misin i no orait long en. Pop Paul Namba 6 i tok: “Taim ol marit i mekim maritpasin, ol i no ken pasim rot bilong pikinini i kamap.” Pop John Paul Namba 2 i tok: ‘Pasim bel em bikpela rong tru, na maski i gat wanem as, em i wanpela pasin i no stret long mekim.’ Em nau, planti Katolik i no laik mekim sampela samting bilong pasim bel na ol i no ken kamapim planti pikinini, long wanem, ol i ting pasim bel em wanpela bikpela rong.
Tasol nius Lancet bilong ol dokta i tok: “Planti milion manmeri bai ol i no inap skul, kisim wok mani, kisim gutpela haus, na ol narapela samting bilong helpim sindaun bilong ol olsem marasin na welfe, na wanpela bikpela as bilong dispela hevi em ol man i kamap planti tumas.” Sampela gavman i pret long ol man bai kamap planti tumas na ol bai stap rabis, olsem na ol i kirapim ol manmeri long mekim famili-plening maski misin i no laik. Saveman Paul Ehrlich i tok: “Bipo long Kosta Rika ol wan wan famili i gat olsem 7-pela pikinini, tasol nau namba bilong ol pikinini i go daun inap olsem 3-pela long ol wan wan famili.”
Wanpela buk bilong Yunaitet Nesen (Facts for Life—A Communication Challenge) i tok: ‘Taim meri i karim pinis 4-pela pikinini na bihain em i kisim bel gen, dispela inap bagarapim em na ol pikinini em i karim. Na i olsem sapos mama i no wet tupela yia na em i karim pikinini. Skin bilong mama i no gat strong moa taim em i kisim bel klostu klostu na karim pikinini na givim susu long ol na lukautim ol liklik pikinini.’
Long ol liklik ples long Afrika, Esia, Latin-Amerika, ol papamama i save kamapim planti pikinini moa maski planti pikinini i save dai. Bilong wanem ol i save mekim olsem? Planti bilong ol i no save long ol rot bilong pasim bel. Na wanpela samting long sampela ples i olsem wanpela savemeri i tok: “Man bai ting em i no man tru tru sapos meri bilong em i no kisim bel long olgeta yia.” Nius Jornal da Tarde i kamapim narapela samting na dispela i bikpela samting long ol meri, olsem: ‘Ol meri i no kisim planti amamas, olsem na pikinini i olsem wanpela samting bilong givim amamas long ol, na long rot bilong kamapim pikinini i olsem ol i inapim tru wok bilong ol.’ Na wanpela man (Paulo Nogueira) bipo em i wok olsem seketeri bilong wanpela lain bilong lukautim ol samting bilong graun, em i tok: “Long ol lain i stap rabis, pikinini bilong ol i stap bilong givim gutpela sindaun long ol.”
Tok Bilong Baibel
Olsem wanem? Yu save Baibel i tok em laik bilong tupela marit long makim hamas pikinini ol i laik kamapim? Na Baibel i tok, marit i gutpela samting bilong kamapim pikinini o long mekim maritpasin bilong soim olsem narapela i laikim tru narapela.—1 Korin 7:3-5; Hibru 13:4.
Tasol olsem wanem? Taim Adam na Iv i stap long Paradais, God i bin tokim ol olsem: “Yupela i mas kamap planti na i go sindaun long olgeta hap bilong graun.” (Stat 1:28) Tru, God i bin tok olsem, tasol i no gat wanpela lo long Baibel i tok olsem yumi stap aninit long dispela lo long nau. Wanpela man bilong raitim buk (Ricardo Lezcano) i tok: “I olsem i no stret long kamapim wankain tok long [planti bilion] manmeri olsem i bin kamap long wanpela man na wanpela meri em pastaim tupela tasol i bin stap long graun.” Na sapos tupela marit i pasim tok long ol i no laik kamapim pikinini, em samting bilong tupela yet.
Buk New Catholic Encyclopedia i tok, Baibel i as bilong tingting bilong ol Witnes Bilong Jehova long dispela samting. Buk i tok: “Ol i gat strongpela lo long ol samting bilong marit na long i stap tambu long mekim maritpasin sapos i no stret ol i mekim. Long ol samting bilong pasim bel tasol ol i no gat strongpela lo, em samting bilong tupela marit yet. . . . Ol i tok as bilong bilip na pasin bilong ol em ol tok bilong Baibel.”
Olsem wanem? Olgeta pasin bilong pasim bel na planti pikinini i no ken kamap i stret? Nogat. Laip i samting holi, olsem na Lo God i bin givim long ol Israel i tok, man o meri i gat asua na pikinini i raus long bel, ol i mas mekim long em olsem ol i save mekim long wanpela kilman. (Kisim Bek 20:13; 21:22, 23) Pasin bilong katim o pasim rop bilong meri, o katim rop melek long bol bilong man, dispela i samting bilong man na meri yet, long wanem, Baibel i no tokaut stret long dispela samting. “Olgeta man wan wan bai i karim hevi bilong pasin ol yet i mekim.” (Galesia 6:5)a I gat kain kain samting bilong pasim bel, olsem na ol dokta i ken helpim tupela marit long save long ol i ken mekim wok long wanem kain sapos ol i laik.
Tingting Gut
Yumi no inap tingim gut pastaim olgeta samting yumi mekim na bihainim. Tasol olsem wanem? Bai yu baim wanpela ka o haus pastaim long yu tingting gut long ol samting yu mas mekim sapos yu baim? Sapos yu laik, bihain yu inap baim i go long ol man dispela ka o haus, tasol yu no inap mekim olsem long ol pikinini. Olsem na taim tupela marit i tingting long kamapim pikinini, ol i mas tingting gut—ol inap painim ol samting bilong skin pikinini i mas kisim o nogat.
Em nau, yumi no laik ol pikinini bilong yumi i sot long gutpela kaikai, a? Na yumi no laik putim hevi long narapela man, a? (1 Timoti 5:8) Tasol i no olsem ol pikinini i mas kisim kaikai na haus tasol, nogat; ol i mas skul, na papamama i mas putim ol gutpela lo ol i ken bihainim, na ol i mas laikim tru ol.
Olsem na ol marit i mas skelim gut wok ol i mas mekim, olsem hamas mani ol i mas tromoi, na pasin bilong ol long no ken les kwik, na skin bilong meri i strong o nogat. Taim tupela marit i tingting gut na spesim pikinini, mama na pikinini i no ken bagarap, na tu, ol i stap gut long skin. Wanpela buk (Facts for Life) i tok: “Spesim pikinini i wanpela gutpela rot na meri na pikinini i no ken bagarap taim meri i gat bel o karim pikinini. Planti meri i gat bel inap kisim bagarap sapos ol i no winim yet 18 krismas o ol i winim pinis 35 krismas, o sapos ol i karim pinis 4-pela o sampela moa pikinini, o ol i no wet tupela yia na ol i karim narapela pikinini.”
Tupela marit i tingting long kamapim pikinini, ol i mas tingim ol samting olsem Baibel i tok profet long en—planti pasin nogut i kamap pinis long dispela graun olsem pasin raskol, bikpela hangre, pait, na bikpela hevi long mani. (Matyu 24:3-12; 2 Timoti 3:1-5, 13; KTH 6:5, 6) Pasin bilong laikim tumas pikinini bai helpim ol marit long tingim gut dispela graun nau yumi stap long en, na long save i hatwok tru long mekim bikpela long ol pikinini long nau. Olsem na planti marit i no laik mekim nating tasol na kamapim planti pikinini na ol i ting olgeta samting bai gutpela tasol, ol i laik tingim gut hamas pikinini ol bai kamapim inap long ol pikinini i ken stap amamas na stap gut.
Baibel i save helpim yumi long bihainim savepasin long ol samting bilong famili, na yumi inap bilip tru long gutpela samting bai kamap bihain. Baibel i tok, em laik bilong Man i bin wokim yumi long kamapim gutpela ples Paradais long graun, na ol man i ken stap bel isi na amamas inap oltaim oltaim long en. Bilong mekim olsem, klostu nau God bai pinisim dispela pasin nogut. Na long nupela taim em stretpela pasin i stap long en, bai i no gat ol rabisman o planti planti man tumas, na bai i no gat pikinini em mama i no laikim em, olsem na em i tromoi pikinini.—Aisaia 45:18; 65:17, 20-25; Matyu 6:9, 10.
Olsem na man i mas tingim gut meri bilong em na meri i mas tingim gut man bilong em, na tupela i mas tingim gut ol pikinini. Na tu, ol marit i mas kisim stretpela tingting long kamapim pikinini, na dispela bai helpim ol long tingim hamas pikinini ol bai kamapim. Long rot bilong beten ol marit i ken askim God long stiaim tingting bilong ol na ol i no mekim nating tasol na kamapim planti pikinini. “Yupela i mas holim strong pasin bilong prea. Na long taim yupela i prea, yupela i mas tingting gut na yupela i mas tenkyu long God.”—Kolosi 4:2.
[Futnot]
a Lukim Wastaua (tok Inglis) bilong Me 1, 1985, pes 31.
[Piksa long pes 12]
Planti milion pikinini i no gat papamama
[Piksa long pes 13]
Ol pikinini i mas i gat papamama i lukautim ol na laikim ol