Spesim Pikinini—Tingting Bilong Kristen
LONG 1974 wanpela kibung (World Population Conference) i kamap na 140 kantri i insait long en. Ol i pasim tok olsem, ‘i stret long tupela marit i ken fri long tingim hamas pikinini ol i laik kamapim na ol i laik kamapim klostu klostu o nogat. Tasol ol i mas tingim gut dispela samting. Na i gutpela sapos ol marit i gat rot bilong kisim save na sampela samting inap long helpim ol long dispela samting.’
Planti i ting dispela tok bilong kibung i stret. God i bin tokim Adam na Iv, na bihain famili bilong Noa, long “kamap planti na i go sindaun long olgeta hap bilong graun,” tasol God i no givim dispela lo long ol Kristen. (Stat 1:28; 9:1) Baibel i no tok long ol marit Kristen i mas kamapim pikinini o nogat, o ol i mas kamapim hamas pikinini, o wanem taim ol i mas kamapim. Em samting bilong tupela yet.
Wok God i Givim Long Ol
Tasol dispela kibung i bin tok, ol marit i mas tingting gut long ol bai kamapim hamas pikinini na ol bai kamapim klostu klostu o nogat, a? Na tok bilong kibung i wankain long tok bilong Baibel. Ol papamama Kristen i save pikinini em i gutpela blesing i kam long God, tasol dispela gutpela blesing i gat bikpela wok.
Papamama i gat bikpela wok long lukautim ol pikinini long ol samting bilong skin. Baibel i tok: “Sapos wanpela man i no lukautim ol wanblut tru bilong em yet . . . orait dispela man i lusim pinis bilip bilong em, na em i man nogut tru.”—1 Timoti 5:8.
Em bikpela wok tru long lukautim famili long kaikai na baim ol samting olsem haus na paua, tasol i gat sampela wok moa ol papamama i mas mekim. Taim ol gutpela marit Kristen i tingting long kamapim ol pikinini, ol bai tingim skin bilong meri i strong o nogat, na em bai kisim hevi long tingting na bel na ol samting bilong spirit, o nogat. Sapos mama i karim ol pikinini klostu klostu, em bai gat bikpela wok na em i no inap malolo gut o mekim ol samting bilong helpim em yet o mekim ol wok Kristen. Na bihain em i no inap strong long skin o long ol samting bilong spirit.
Na ol gutpela papamama Kristen i mas tingim ol samting bilong pikinini. Wanpela buk (The State of the World’s Population 1991) i tok: ‘Ol pikinini i stap long bikpela famili, na papamama i bin kamapim klostu klostu ol dispela pikinini, ol bai sot long kaikai na klos, na papamama i no gat bikpela taim long mekim gut long ol. Na tu, ol pikinini i save sik planti, na sapos ol i stap laip na go bikpela liklik, skin na tingting bilong ol i no strong tumas. Olsem na ol i hatwok long mekim sampela wok samting taim ol i bikpela pinis.’ Tru, dispela tok i no stret long olgeta bikpela famili, tasol em i gutpela sapos ol marit Kristen i tingim dispela samting taim ol i tingting long ol bai kamapim hamas pikinini.
Na papamama Kristen i gat wok long lukautim ol pikinini long ol samting bilong spirit, olsem Baibel i tok: “Yupela papa, yupela i no ken bagarapim tingting bilong ol pikinini bilong yupela na mekim ol i belhat long yupela. Nogat. Yupela i mas mekim gutpela pasin long ai bilong Bikpela, na stretim gut ol pikinini bilong yupela na skulim ol long tok bilong Bikpela.”—Efesus 6:4.
Emeka em wanpela man Kristen na em i mekim wok tisa long Naijiria. Em i marit wanpela yia pinis na em i no laik hariap long kamapim planti pikinini. Em i tok: ‘Mitupela meri bilong mi i bin toktok long hamas pikinini mipela bai kamapim. Mipela bin tingting long kamapim 5-pela, tasol bihain mipela pasim tok long kamapim 3-pela. Tasol nau mipela ting em i gutpela long kamapim tupela tasol, long wanem, i hatwok long lainim ol pikinini long bihainim ol lo bilong Baibel.’
Sampela marit Kristen i pasim tok long ol i no ken kamapim pikinini, long wanem, ol i laik givim bikpela hap taim bilong ol long mekim wok bilong God. Tupela marit ol i mekim wok misineri long Afrika i pasim tok long ol i no ken kamapim pikinini, na meri i tok: ‘Mi no bin karim pikinini, tasol mi no pilim olsem mi lus long wanpela samting. Tru, mipela i no bin pilim amamas papamama i pilim, tasol mipela kisim ol narapela kain amamas. Mipela bin helpim ol man long lain long tok i tru bilong Baibel, olsem na mipela i gat planti pikinini spirit long olgeta hap. Mipela save laikim ol na ol i save laikim mipela. Mipela pas gut wantaim. Aposel Pol i save laikim tru ol man em i bin helpim ol long harim gutnius, olsem na em i tok em i olsem wanpela mama i givim susu long ol.’—1 Tesalonaika 2:7, 8.
Pasim Bel
Olsem wanem? Baibel i tambuim pasin bilong pasim bel? Nogat. Em laik bilong tupela marit yet. Sapos tupela marit i laik mekim sampela samting na meri i no kisim bel, em samting bilong tupela yet. Tasol ol marit Kristen i mas tingim laip i samting holi taim ol i makim wanem samting ol bai mekim bilong pasim bel. Baibel i tok, laip bilong man i kirap taim mama i kisim bel, olsem na ol Kristen i no ken mekim wok long wanpela samting bilong pasim bel na dispela samting i rausim bel, olsem kilim i dai dispela pikinini i kirap pinis long bel bilong mama.—Song 139:16; Kisim Bek 21:22, 23; Jeremaia 1:5.
Olsem na taim olgeta marit i tingting long spesim pikinini, ol bai tingim kain kain rot na skelim gut dispela samting. Ating sampela bai mekim sampela samting na meri i no ken kisim bel, long wanem, ol i no laik kamapim planti pikinini, o ol i no laik tru long kamapim pikinini. I gat kain kain samting ol marit inap mekim bilong pasim bel, olgeta i gat sampela gutpela samting na sampela samting nogut long en. Sampela rot bilong pasim bel i winim ol narapela rot bilong pasim bel, olsem na ol marit i mas tingim gut dispela samting. Na ol i mas save, meri inap kisim sik long samting ol i mekim bilong pasim bel o nogat. Ol dokta na klinik bilong famili-plening i lain pinis long helpim ol marit long makim wanem samting i gutpela long ol.
Sapos tupela marit i laik mekim sampela samting bilong spesim pikinini, o no ken kamapim pikinini, em samting bilong tupela yet. Na samting ol i mekim em i bikpela samting long nau na long bihain, olsem na ol marit i mas tingting gut na beten long dispela samting.
[Blok long pes 8, 9]
Ol Rot Bilong Pasim Bel Planti Manmeri i Laikim
Sterilization
Long ol man: Dokta i katim rop melek long bol bilong man.
Long ol meri: Dokta i katim o pasim rop (fallopian) bilong meri na kiau bilong em i no inap i go long bilum.
Gutpela samting bilong en: Long olgeta samting bilong pasim bel, sterilization i nambawan rot na meri i no ken kisim bel.
Samting nogut bilong en: Sampela taim dokta inap stretim bek rop bilong man na meri na ol inap kamapim pikinini gen, tasol dokta i no inap mekim long olgeta man na meri.a
Ol Marasin Bilong Pasim Bel
I gat kain kain marasin (wanpela tablet em minipill) na i gat homon projestin tasol long en. Ol dispela marasin i mekim na kiau bilong meri i no ken go daun kwik.b
Gutpela samting bilong en: Em i wok gut na meri i no kisim bel.
Samting nogut bilong en: Sampela meri inap kisim sik taim ol i dring dispela marasin, tasol sapos meri i no smok na em i no sik planti na em i no winim 40 krismas, em i no ken sik tumas.
Diaphragm na Spermicide
Ol i wokim diaphragm long raunpela gumi. Insait long gumi ol i putim wanpela marasin gris bilong kilim melek bilong man. Meri i putim dispela gumi insait long sem bilong em bilong pasim maus bilong bilum.
Gutpela samting bilong en: Sapos em i putim stret dispela samting em i gutpela long pasim bel.
Samting nogut bilong en: Tupela marit i mas putim dispela samting long olgeta taim ol i slip wantaim. Meri i mas save gut long putim, na taim em i slip pinis wantaim man bilong em, em i mas larim dispela samting i stap insait long skin bilong em 6-pela i go inap 8-pela aua.
Cervical Cap
Ol i wokim dispela long plastik o gumi. Em i raunpela na liklik long diaphragm. Olsem diaphragm, dispela tu i bilong pasim maus bilong bilum. Tasol dispela i save pas gut na meri i mas putim liklik gris tasol.
Gutpela samting bilong en: Olsem diaphragm i mekim, em i gutpela long pasim bel na em inap stap insait long meri inap 48 aua. Na sapos tupela marit i slip tupela taim insait long dispela 48 aua, ol i no gat wok long putim sampela gris moa insait long gumi.
Samting nogut bilong en: Em i hatwok liklik long putim dispela samting. Na paslain na bihain long tupela marit i slip wantaim, ol i mas lukim dispela samting, em i pasim gut maus bilong bilum o nogat. Meri inap kisim liklik buk long bel o bilum bilong em. Ol meri i kisim Pap test na dokta i tok ol i orait, ol tasol i ken putim dispela samting.
Sponge
Em wanpela kain gumi i malumalum na i gat gris long en. Meri i save putim insait na pasim maus bilong bilum bilong em. Dispela kain gumi na gris i stap long en i save pasim melek bilong man na kilim tu. Taim tupela marit i pinis long slip wantaim, meri i ken tromoi dispela samting.
Gutpela samting long en: Meri i ken larim dispela kain gumi i stap insait long em inap 24 aua. Na dispela samting i gutpela sapos tupela marit i slip wantaim gen insait long dispela 24 aua.
Samting nogut bilong en: Sampela meri i kisim sik long en, olsem skin i no amamas long dispela samting, na wan wan i kisim bikpela sik olsem toxic shock syndrome.
The Intrauterine Device
Ol i kolim dispela IUD, o loop, o coil. Ol i wokim long ain o plastik na meri i save putim insait long ples bilong kamapim pikinini. Ol dokta i no klia tumas long em i wok olsem wanem, tasol ol i ting em i pasim bel long kain kain rot. Wanpela rot em long pasim kiau em melek i holim pinis na kiau i no inap pas long bilum bilong meri.
Gutpela samting bilong en: Wanpela gutpela rot bilong pasim bel.
Samting nogut bilong en: Sampela taim blut i lus o pen i kamap, na sampela taim dispela IUD inap rausim bel.c
Kondom
Em gumi man i save putim long sem bilong em, na melek bilong em i no inap i go insait long meri.
Gutpela samting: Gutpela rot na meri i no ken kisim bel. Na em inap pasim sik VD na sik AIDS em save kalap long narapela long rot bilong slip wantaim.
Samting nogut: Sampela i no laikim, long wanem, taim tupela i mekim maritpasin man i mas putim dispela samting.
Withdrawal
Taim melek bilong man i laik go insait long meri, em i rausim sem bilong em.
Gutpela samting bilong en: No ken tromoi mani long dispela; no gat wok long redi; no gat wok long putim wanpela samting.
Samting nogut bilong en: Em i pasim laik bilong slip wantaim; mas bosim skin na no ken inapim olgeta laik bilong bel; sapos tupela i no bihainim gut, meri inap kisim bel.
Rhythm Method
Sampela taim long mun em meri inap kisim bel hariap na sampela marit i no save slip wantaim long ol dispela taim.
Gutpela samting: Meri i no inap kisim sik long dispela. Na ol marit i no gat wok long mekim wanpela samting taim tupela i slip wantaim.
Samting nogut: Meri inap kisim bel sapos tupela marit i no strong long abrusim gut taim bilong meri long kisim bel hariap.
Hormonal Implant
Em nupela rot bilong pasim bel. Dokta i save putim ol liklik liklik paip ol i kolim silicon insait long skin bilong han bilong meri. Inap long 5-pela yia marasin i stap insait long ol dispela liklik paip i lus isi isi na em i ran i go long blut, olsem na meri i no kisim bel.
Gutpela samting bilong en: Meri i no inap kisim bel. Sapos dokta i rausim dispela samting i stap insait long skin bilong han, em inap kisim bel.
Samting nogut bilong en: I no planti samting. Em i wankain liklik long minipill i gat marasin projestin long en. Sapos liklik paip i gat marasin projestin tasol long en, em inap rausim bel.d
[Ol Futnot]
a Sterilization i stret wantaim ol lo Kristen o nogat? Wastaua tok Inglis bilong Me 1, 1985 pes 31, i save stori long dispela.
b Wastaua bilong Janueri 1, 1990 pes 31, i stori long ol marasin bilong pasim bel.
c IUD i stret long ol lo Kristen o nogat, Wastaua tok Inglis, bilong Me 15, 1979 long pes 30, 31, i stori long dispela samting.
d Wastaua bilong Janueri 1, 1990 long pes 31 i stori long ol marasin bilong pasim bel.