Olsem Wanem Long Ol Amamas?
OLSEM WANEM ol Rom bilong bipo, em ol man i gat bikpela save long ol samting, ol inap ting pasin bilong lukim man i kisim bikpela pen em samting bilong kisim amamas long en? Long buk The Conflict of Christianity With Heathenism, Gerhard Uhlhorn i tok: ‘Ating i olsem, long wanem, ol i gat laik long kisim ol nupela amamas i gat strong long kirapim bel bilong ol. Ol i traim pinis planti kain amamas, olsem na ol i laik painim wanpela kain amamas ol i no kisim moa long ol narapela rot.’
Planti man bilong nau ol i kamapim long ples klia olsem ol tu ‘i gat laik long kisim ol nupela amamas i gat strong long kirapim bel bilong ol.’ Tru, i no olsem ol bai bung bilong lukim pasin bilong bagarapim man o ol samting i gat pasin sem. Tasol ol samting ol i laik lukim o kaunim i kamapim klia olsem ol i tingting strong oltaim long pasin bilong pait na bagarapim man na ol samting bilong maritpasin. Tingim sampela samting olsem:
Ol Piksa Wokabaut. Long nau ol man bilong wokim ol piksa wokabaut ol i kamapim klia olsem ‘ol i laikim moa ol samting i nogut tru.’ Em tok bilong Michael Medved, em wanpela man bilong skelim ol piksa wokabaut. Na em i tok: ‘Ol piksa wokabaut i laik givim tingting long yumi olsem hatpela pasin bilong givim pen long man na tingting i paul olgeta i olsem bikpela samting na samting bilong givim nem long en; ol i no kamapim wanpela gutpela samting.’
Ol man bilong wokim piksa wokabaut i mas resis wantaim televisen, olsem na ol i wokim ol kain kain piksa bilong pulim ol man long i go long haus piksa. Siaman bilong wanpela kampani bilong piksa wokabaut em i tok: ‘Mipela i mas wokim piksa bilong pulim ol man na i narapela kain long ol samting ol man i lukim long televisen. I no olsem mipela i mas wokim ol piksa i gat man i bagarapim man na ol tok doti, tasol long nau mipela i mas kamapim ol dispela samting long piksa sapos mipela i laik bai ol man i kam lukim.’ Tru tumas, long nau planti man i no kirap nogut long ol piksa wokabaut i kamapim klia tru pasin bilong pait na bagarapim man nogut tru. Alan J. Pakula, wanpela dairekta bilong ol piksa wokabaut, em i tok: ‘Long nau planti man i wok long kamap man i no pilim moa olsem pait na bagarapim man i samting nogut. Long ol piksa wokabaut, pasin bilong kilim i dai man i go bikpela tru, na pairap bilong ol bom samting i narapela kain olgeta, tasol ol man i no pilim moa—i olsem yau bilong ol i pas. Nau ol man i gat bikpela laik tru long ol samting nogut.’
Televisen. Long nau long planti kantri—Brasil, Japan, na Yurop tu—ol samting bilong maritpasin i save kamap planti taim long televisen. Long olgeta yia, ol man bilong lukim televisen long Amerika, ol i lukim inap olsem 14,000 piksa long maritpasin o harim sampela tok long en. Wanpela lain bilong skelim dispela samting ol i tok: ‘Ol piksa i kamapim klia olgeta samting bilong maritpasin, ol i planti moa na i olsem ol i no laik pinis. Bipo i tambu long kamapim piksa i gat man i mekim pasin sem long wanblut, na givim bikpela pen long narapela bilong painim amamas, na goapim animal, tasol ol i kamapim ol dispela kain piksa long taim planti man i lukim televisen, olsem rot bilong kisim winmani.’
Buk Watching America i tok, i gat as na ol i kamapim olkain pasin nogut long televisen. Buk i tok: ‘Taim ol i wokim ol piksa bilong maritpasin samting ol i save kisim bikpela winmani. Ol televisen-stesin na kampani i kisim save olsem ol i kirapim bel bilong planti man moa na ol i laikim tru ol dispela piksa, na i no planti man i bel nogut long en, olsem na bilong pulim planti man moa long lukim piksa bilong ol, isi isi ol i wokim ol piksa bilong maritpasin samting i nogut moa yet.’
Ol Pilai Bilong Video. Ol pilai bilong video bilong bipo olsem Pac-Man na Donkey Kong, ol i narapela kain long ol pilai bilong nau i gat pasin sem i nogut tru. Profesa Marsha Kinder i tok long ol dispela pilai bilong nau, olsem: “Ol i nogut moa, winim televisen na piksa wokabaut. Ol i kamapim tingting olsem pait na bagarapim man i rot bilong bosim strong ol man.”
Ol man i tingting planti, olsem na nau wanpela bikpela kampani long Yunaitet Stets i save putim mak long ol pilai bilong video ol i save wokim bilong toksave olsem pilai i gutpela o nogat. Toksave olsem “MA-17” i makim olsem pilai i no stret long pikinini i no winim 17 krismas, na i gat pait na bagarapim man, na pasin pamuk, na tok doti long en. Tasol sampela man i tingting planti olsem, dispela toksave “MA” olsem samting bilong “ol man i bikpela pinis,” em bai mekim na planti i gat laik long kisim. Wanpela yangpela i tok: “Sapos mi gat 15 krismas na mi lukim toksave MA-17, mi bai sotwin stret long kisim dispela pilai bilong video.”
Musik. Wanpela nius bilong skelim ol tok bilong musik planti man i save laikim, i tok: Long pinis bilong 1995, long 40 singsing em planti man i bin laikim, 10-pela tasol i no gat tok doti, o toktok long ol drak, pait, o pamuk. Nius St. Louis Post-Dispatch i tok, “Ol singsing ol pikinini inap baim i samting nogut tru, na planti bilong ol singsing i kamapim tingting olsem i stap bilong yumi i no gat as bilong en. Ol singsing planti yangpela i save laikim ol i kamapim belhat bilong man, na tingting olsem i no gat wanpela gutpela samting yumi ken wetim i kamap, na ol i save kirapim ol yangpela long pilim olsem dispela graun na ol yet bai bagarap.”
Planti musik olsem death metal na “grunge” na “gangsta,” i save kamapim ol samting bilong pait na bagarapim man. Na nius San Francisco Chronicle i tok: “Ol man i wok long planti bisnis bilong musik ol i tok, sampela lain nogut tru bilong singsing ol bai kamap olsem ol lain i gat nem.” Long nau long Ostrelia, Yurop, na Japan, planti man i save laikim ol singsing bilong litimapim belhat na indai. Tru, sampela string-ben ol i bin mekim singsing long ol gutpela samting, tasol nius Chronicle i tok, ‘ol samting i kamapim klia olsem planti man i no laik baim ol dispela kain singsing.’
Kompyuta. Em gutpela samting bilong mekim planti wok long en. Tasol sampela man i bin mekim wok long en bilong kamapim ol samting nogut. Olsem: Nius Maclean’s i tok, planti bilong ol dispela samting nogut i olsem “ol piksa na stori bilong lotuim ol god giaman, na pasin pamuk, na mekim pasin sem long pikinini—em ol samting planti manmeri bai kirap nogut long en, na pikinini bilong ol bai kirap nogut moa.”
Buk na Nius. Ol buk planti man i save laikim, ol i stori planti long ol samting bilong maritpasin, na pait na bagarapim man. Nau tasol long Yunaitet Stets na Kanada, ol i kamapim ol buk i gat ol stori nogut tru bilong pretim man, na ol i wokim ol dispela buk bilong pulim ol yangpela, em sampela i gat 8-pela krismas tasol. Long nius New York Teacher, Diana West i tok, ol dispela buk i mekim na ‘bel bilong ol pikinini i no pilim moa ol samting nogut, na taim tingting bilong ol i no redi yet long mekim gut wok bilong en, em i laik bagarap na i no inap wok gut long bihain.’
Wanpela lain bilong skelim ol buk komik, em National Coalition on Television Violence (NCTV), ol i tok, planti buk komik ol i wokim long Hong Kong, Japan, na Yunaitet Stets, ol i kamapim ol ‘bikpela pait nogut, na man i kaikai skin bilong man, na man i katim na rausim het bilong man, na ol samting bilong Satan, na bagarapim meri, na ol tok nogut.’ Dokta Thomas Radecki i save mekim wanpela kain wok long lain NCTV, em i tok: ‘Ol pasin bilong pait na pamuk i save kamap long ol dispela buk komik ol i nogut tru. Dispela i kamapim klia olsem yumi no pilim moa pasin i no stret.’
Was Gut
Olsem na yumi save, ol man bilong nau i tingting strong long ol samting bilong maritpasin na pait na bagarapim man, na ol dispela samting i kamap ples klia long ol piksa wokabaut, televisen, na ol buk samting. Ol samting bilong nau i kain olsem ol samting aposel Pol i bin stori long en: “Ol i no save sem moa long pasin ol i save mekim. Ol i go insait tru long pasin nogut, na bel bilong ol i kirap tru long mekim ol kain kain pasin doti.” (Efesus 4:19) Olsem na i gat as na planti man long nau ol i wok long painim samting i gutpela moa. Olsem wanem long yu? Yu mekim olsem? Sapos olsem, yu bai amamas long save yu inap painim ol gutpela amamas olsem stori i kamap bihain long dispela bai kamapim klia.
[Blok/Piksa long pes 5]
Televisen Inap Bagarapim Yumi
NAMBA WAN taim ol man i lukim televisen long Yunaitet Stets em long bikpela so (world’s fair) bilong 1939, long Nu Yok. Wanpela niusman long dispela so em i kamapim tingting bilong em olsem em i no bilip tumas long dispela nupela samting. Em i bin tok: “Wanpela hevi bilong televisen, em ol manmeri i mas sindaun na lukluk tasol long en; planti famili long Amerika i no gat taim bilong mekim olsem.”
Em i popaia stret! Ol i tok, taim wanpela yangpela long Amerika i winim pinis skul, bikpela hap taim bilong em long lukim televisen em bai 50 pesen antap moa long hap taim em i bin lusim long klas-rum. Long buk bilong em, savemeri Madeline Levine i tok: “Ol pikinini i save lusim bikpela hap taim long lukim televisen, ol i pikinini bilong pait, na ol i no amamas tumas long i stap bilong ol, na skin bilong ol i patpela moa, na ol i no inap wokim gut tingting bilong ol, na ol i no pilim tumas hevi bilong ol narapela, na ol i no skul gut olsem ol pikinini i no save lukim televisen tumas.”—Buk Viewing Violence.
Dispela meri i givim wanem gutpela tok? “Ol pikinini i mas lain olsem, televisen i gat wok bilong en olsem planti samting long haus. Taim gras bilong yumi i drai, yumi save mekim i dai masin bilong draim gras, o taim yumi hatim pinis bret, yumi save mekim i dai masin bilong hatim bret. Yumi save long wok tru bilong ol dispela samting na taim wok bilong en i pinis, yumi save yumi mas mekim i dai dispela samting. Ol pikinini bilong yumi ol i mas skul olsem long televisen.”
[Blok/Ol Piksa long pes 7]
Ol Amamas i Save Kamap Long Olgeta Hap
Kirap! i bin askim ol man i save raitim ol stori bilong en na ol i stap long sampela kantri, long stori long ol amamas i save kamap long hap ol i stap long en. Daunbilo em sampela tok bilong ol.
Brasil: “Long nau ol program i save kamap long televisen ol i moa nogut. Tasol planti papamama i wok mani, olsem na planti taim bilong painim amamas, ol pikinini i lukim televisen, pilai long kompyuta-disk (CD-ROM) i kamapim sampela pasin bilong ol spirit nogut, na pilai long ol pilai bilong video i kamapim ol pait nogut bilong bagarapim man.”
Japan: “Ol yangpela na ol man i bikpela pinis, ol i amamas long ritim ol komik-buk, tasol planti bilong ol i gat piksa bilong pait, pamuk, na ol i kamapim ol tok nogut. Planti i pilai laki. Na wanpela pasin ol i tingting planti long en, em pasin bilong ol yangpela meri long telefon long ol klap telefon, em ol klap i save opim rot bilong ol man i ken pamuk. Sampela meri i telefon nating bilong hambak tasol, tasol sampela i poromanim ol dispela man bilong kisim mani, na bihain sampela bilong ol i kamap pamukmeri.”
Jemani: “Skin bilong planti papamama i les, olsem na ol i no stretim rot bilong ol pikinini i ken painim amamas. Em nau, ol yangpela i painim amamas wantaim ol wanlain bilong ol. Sampela i save stap wanpis na mekim ol pilai long kompyuta. Sampela i save go long ol danis (rave) na danis inap nait olgeta, em ol hap i gat planti drak.”
Naijiria: “Planti haus piksa bilong kamapim ol video ol i wok long kamap long hap bilong Wes Afrika. Em ol liklik pipia haus, na olgeta manmeri, ol pikinini tu, ol i ken go long en bilong lukim ol piksa. Planti taim em ol video i kamapim pasin sem na ol stori nogut bilong pretim ol man. Na tu, planti piksa ol Afrika yet i kamapim long televisen em ol piksa bilong ol samting bilong ol spirit nogut.”
Ripablik Sek: “Kirap long taim gavman Komyunis i pundaun, planti kain amamas ol man i no bin lukim bipo i bin kam insait long kantri, em ol program bilong Wes long televisen na ol stua bilong baim ol buk samting i gat pasin sem. Ol yangpela i save go long ol disko, ol klap bilong pilai snuka, na ol haus dring. Ol samting i strong tru long pulim ol, em ol toksave bilong grisim ol man na ol wanlain bilong ol.”
Saut Afrika: “Planti i go long ol danis (rave) na danis inap nait olgeta, na i no hatwok long kisim ol drak long ol dispela kain danis.”
Swiden: “Ol haus dring na ol nait-klap i bikpela samting long Swiden, na planti taim ol raskol na ol man i maketim ol drak, ol i save go long ol dispela kain ples. Pait, pamuk, na ol samting bilong ol spirit nogut i no pilai long ol program bilong televisen na video.”