Samting Bilong Bipo Bilong Daunim Malaria
Ol man bilong olgeta hap ol i save tingim ol pait i save kirap insait long ol kantri yet, na pasin raskol, na ol man i no gat wok mani, na sampela bikpela hevi moa, olsem na ol man i save dai long sik malaria, dispela i no olsem wanpela samting ol ripot bilong redio na televisen bai kamapim. Tasol Wol Helt Oganaisesen (WHO) i tok, klostu 50 pesen bilong ol manmeri long nau ol inap kisim malaria, na long olgeta yia 300 milion i go inap 500 milion i save kisim dispela sik, olsem na i no gat narapela ‘sik bilong ol ples hat i save painim planti man olsem sik malaria, na em i wanpela sik bilong kilim man i dai.’ Olsem wanem? Planti man i save dai long sik malaria?
Long olgeta 20 sekon wanpela i save dai long sik malaria. Olsem na long olgeta yia, winim 1.5 milion man i save dai—em olsem olgeta man i sindaun long Botswana, em wanpela kantri bilong Afrika. Long olgeta 10-pela 10-pela man em sik malaria i save kilim ol i dai, 9-pela i save dai long ol ples hat bilong Afrika, na planti em ol liklik pikinini. Ripot bilong lain WHO i tok, sik malaria i save painim planti man long hap bilong Amason, winim olgeta narapela kantri bilong Amerika. Pasin bilong katim na rausim bikbus na sampela senis moa i kamap long bus, dispela i mekim, na nau planti man moa long dispela hap i save kisim sik malaria. Long sampela lain bilong Amason long hap bilong Brasil, ol i gat bikpela hevi tru long dispela sik—winim 500 long olgeta 1,000 manmeri ol i save kisim malaria.
Maski em Afrika, Not na Sentral na Saut Amerika, Esia, o narapela hap, sik malaria i save bagarapim planti man moa long ol lain i stap rabis. Lain WHO i tok, ol dispela manmeri “i no gat rot long go long klinik, na ol i no gat mani bilong kisim marasin samting bilong lukautim ol, na ol i stap longwe long ol lain wokman i save raun bilong pasim sik malaria.” Tasol maski i olsem hevi bilong ol dispela rabisman i no inap pinis, i gat samting bilong helpim ol. Wanpela nius (TDR News) i save stori long ol sik bilong ol ples hat na save ol dokta i kisim long en, i tok, wanpela rot bilong helpim ol man na ol i no ken dai long sik malaria, em wanpela samting planti man long nau inap kisim. Em wanem samting? Em taunam ol i bin spreim marasin long en.
Gutpela Samting Bilong Taunam
Tru, taunam em wanpela samting ol man i bin mekim wok long en bipo, tasol Dokta Ebrahim Samba, dairekta bilong ofis bilong lain WHO long Afrika, em i tokim nius Panos Features bilong lain Panos Institute olsem, ol samting ol i bin mekim bilong traim taunam i gat marasin bilong daunim sik malaria, em i bin kamapim “gutpela samting.” Olsem: Long Kenya, ol pikinini i no winim 5-pela krismas yet na ol i slip insait long taunam i gat marasin, planti bilong ol (33 pesen) i no bin dai long malaria o ol narapela sik. Taunam inap helpim ol man na bai ol i no ken dai long sik malaria samting, na “taunam inap helpim wok bilong ol klinik samting na ol i no ken hatwok tumas,” long wanem, malaria i no ken kisim planti man na ol i mas slip long haus sik.
Tasol ol i mas stretim yet wanpela hevi: Husat bai baim ol taunam? Taim ol i askim ol manmeri long wanpela kantri bilong Afrika long baim, planti i tok nogat. Yumi no ken kirap nogut long dispela, long wanem, ol manmeri i sindaun long ol kantri em gavman i no save tromoi bikpela mani long klinik na marasin samting—olsem 5 dola tasol bilong olgeta wan wan man meri pikinini—wanpela taunam, maski i gat marasin o nogat, em wanpela samting wan wan man tasol inap baim. Tasol sapos ol man i mekim wok long taunam, gavman i no ken tromoi bikpela mani olsem ol i mas tromoi bilong helpim ol man i gat sik malaria, olsem na ol saveman bilong Yunaitet Nesen i tok, ‘sapos ol gavman i baim na tilim taunam i gat marasin, dispela i gutpela rot tru bilong mekim wok long liklik mani bilong ol.’ Tru tumas, sapos ol gavman yet i givim taunam long ol man, ating dispela i rot bilong helpim ol na gavman i no ken lusim bikpela mani long stretim sik bilong ol. Tasol long planti milion rabisman bilong ol dispela kantri, taunam i bikpela samting moa—em wanpela samting em inap helpim ol na sik i no ken bagarapim ol.
[Piksa Kredit Lain long pes 31]
CDC, Atlanta, Ga.