Ol i Lain Long Mekim Pasin Birua
EM PASIN bilong ol manmeri long tingim ol yet tasol. Na sapos man i no bosim gut dispela samting, pasin birua bai kamap long bel bilong em. Na i no dispela tasol, ol lain bilong graun i save skulim ol manmeri long tingim ol yet tasol!
Tru, sampela tok ol man i save mekim long tingting bilong sampela lain man, sampela taim dispela tok i no gat as bilong en, tasol i gat sampela kain tingting em planti man i save bihainim, olsem na yumi no ken tok ol dispela kain tingting i no stret. Olsem: Ol man politik i sanap long eleksen ol i no save tingim tumas ol man na olsem wanem ol i ken helpim ol, nogat, ol i laik win tasol. Na planti bisnisman i tingting long kisim winmani, na ol i mekim pasin i no stret bilong kisim dispela winmani, maski ol samting ol i salim em inap bagarapim ol man. Na ol pris pasto i laik ol man i mas laikim ol o ol i laik kisim mani, olsem na ol i no stiaim lain bilong ol long bihainim stretpela pasin na long laikim ol narapela.
Ol i Tingim Ol Yangpela
Taim ol pikinini i go bikpela insait long famili i larim ol i bihainim laik bilong ol yet tasol, dispela i save lainim ol pikinini long pasin bilong tingim ol yet tasol. Ol i larim ol pikinini, olsem na ol pikinini i no lain long tingim gut ol narapela na sori long ol. Long skul na koles, ol sumatin i skul long wok strong long kamap namba wan long ol samting bilong skul na spot. Bikpela tok i olsem: “Sapos yu kamap namba 2, mobeta yu kamap las tru!”
Ol pilai bilong video i save kamapim pait na bagarapim man i lainim ol yangpela long bihainim laik bilong ol yet tasol bilong stretim hevi. Ol i mas mekim wanpela samting tasol—bagarapim birua! Dispela kain tingting i no save kamapim pasin sori, a? Winim 10-pela yia i go pinis, nambawan dokta bilong gavman long Yunaitet Stets, em i tok ol pilai bilong video bai bagarapim ol yangpela. Em i tok: “Olgeta samting long ol pilai bilong video em long bagarapim birua tasol. I no gat wanpela gutpela samting long ol dispela pilai.” Wanpela pas i bin kamap long nius The New York Times i tok, planti pilai bilong video i save ‘kirapim ol tingting nogut tru insait long bel bilong man. Ol i wok long kamapim wanpela lain yangpela i no gat tingting liklik na ol i bikhet na tok pait.’ Tok bilong wanpela yangpela bilong Jemani em i save laikim tru ol pilai bilong video, i kamapim ples klia dispela tok, olsem: “Taim mi mekim ol pilai bilong video i olsem tingting bilong mi i stap long narapela ples em wanpela tok tasol i stret long en: ‘Kilim birua o birua bai kilim yu.’ ”
Sapos ol man i nolaik tru long ol man bilong narapela skin na ol i mekim pasin birua tu, orait pasin birua bilong ol bai nogut moa yet. Olsem na ol man bilong Jemani ol i tingting planti long ol video bilong sampela lain i strong tumas long kirapim pasin pait na bagarapim ol man bilong narapela kantri, na mekim moa yet long ol man bilong Turki. Na tingting bilong ol i gat as, long wanem, kirap long Janueri 1, 1994, inap 27.9 pesen bilong ol 6,878,100 manmeri bilong ol narapela kantri em ol i sindaun long Jemani, em ol manmeri bilong Turki.
Pasin bilong nolaik tru long ol man bilong narapela skin i save strongim samting em pasin bilong litimapim kantri i save lainim ol pikinini long en kirap long taim ol i liklik yet, olsem pasin bilong nolaik tru long ol birua bilong kantri i no gat rong. Wanpela stori bilong George M. Taber i kamap long nius Time i tok: ‘Long olgeta samting i bin kamap long wok politik, ating samting i strong tru em tingting bilong ol man long litimapim kantri.’ Em i tok moa: ‘Pasin bilong litimapim kantri i bin kirapim ol man long pait na bagarapim planti planti man—ol lotu tasol i bin mekim dispela pasin moa yet. Inap planti handet yia sampela lain i bin kirapim ol man long bung bung na kros long narapela lain i stap klostu long kantri bilong ol, na ol i tok hevi bilong ol em asua bilong dispela lain bilong narapela kantri.’
Inap longtaim pasin bilong birua birua long narapela lain o skin i stap na dispela i as bilong planti hevi long nau. Na pasin bilong pret long ol man bilong narapela kantri i wok long go bikpela moa. Tasol wanpela lain saveman bilong Jemani, ol i kisim save olsem pasin bilong pret long ol man bilong narapela kantri o long ol man ol i no save long ol, i bikpela moa long ol hap i no gat planti kain man olsem ol i sindaun long en. Dispela i makim olsem, planti taim pasin bilong pret long ol man bilong narapela kantri i save kamap, long wanem, ol man i tingting nogut long ol—i no olsem ol i save long ol. Ol dispela saveman i tok: “Planti taim ol pren na famili i as na ol yangpela i gat pasin bilong tingting nogut long ol narapela man.” Na tru tumas, inap 77 pesen bilong ol yangpela em ol saveman i bin kisim tingting bilong ol, ol i save tingting nogut long ol man bilong narapela kantri, maski ol i no save long ol o ol i save liklik tasol long ol.
I no hatwok long lainim narapela long pasin bilong tingim em yet tasol, long wanem, yumi olgeta i kisim dispela pasin long papamama bilong yumi, em ol i gat sin long skin. Tasol lotu i save mekim wanem wok long pait i stap namel long pasin bilong laikim ol narapela na pasin birua?
Lotu i Lainim Ol Man Long Wanem Samting?
Planti man i ting lotu i save kirapim ol man long laikim tru ol narapela. Tasol sapos dispela tingting i stret, bilong wanem narapela lotu i birua long narapela lotu na dispela i as bilong bikpela hevi i stap long Noten Aialan, Midel-Is, India na sampela kantri moa? Tru sampela man i tok ol samting bilong wok politik i as bilong hevi long ol dispela kantri, ol samting bilong lotu, nogat. Tasol dispela tingting i no stret tumas. Tasol yumi save, ol bikpela lotu i lus tru long kirapim ol manmeri long laikim tumas ol narapela man maski ol i bilong narapela kantri na lain. Planti manmeri bilong lotu Katolik na Otodoks na sampela lotu moa, ol i orait long pasin bilong bel nogut long narapela, em wanpela samting i save kirapim ol man long pait na bagarapim man.
I no gat rong sapos wanpela man i kamapim sampela tok i daunim ol bilip na pasin bilong wanpela lotu sapos em i ting ol i no stret. Tasol olsem wanem? Dispela i givim rot long em bilong kirap na kros pait long dispela lotu o ol lain bilong en? Buk The Encyclopedia of Religion i tok: ‘Long bipo yet na i kam inap nau, planti taim ol bikman bilong lotu i bin kirapim ol man long pait nogut tru long ol narapela lotu long hap bilong Is na long hap bilong Yurop.’
Dispela buk i kamapim klia olsem pait i olsem pasin bilong ol lotu. Buk i tok: ‘I no ol man i bihainim bilip bilong Darwin tasol ol i bilip olsem pait i mas kamap na bai sindaun na tingting bilong ol man i ken kamap gutpela, nogat. Long olgeta taim lotu i as bilong planti kros pait i bin kamap, na dispela bai mekim na sindaun na tingting bilong ol man i ken kamap gutpela moa.’
Tasol i no stret long tok i mas i gat pait bambai sindaun na tingting bilong ol man i ken kamap gutpela moa, long wanem, dispela i narapela kain long lo Krais Jisas yet i bin kamapim taim aposel Pita i laik lukautim Jisas na bagarap i no ken kisim em. Pita i ‘pulim bainat bilong em na em i paitim wokboi bilong hetpris na bainat i katim yau bilong em na yau i pundaun.’ Nau Jisas i tokim em olsem, “Putim bainat bilong yu i go bek long paus bilong en. Olgeta man i pait long bainat, bainat bai i bagarapim ol.”—Matyu 26:51, 52; Jon 18:10, 11.
Pasin bilong pait long ol man—maski em ol gutpela man o ol man nogut—dispela i no rot bilong sori. Olsem na ol man i save pait na bagarapim man, ol i giaman sapos ol i tok, ol i bihainim pasin bilong God i gat pasin sori. Wanpela man bilong raitim buk, em Amos Oz, em i tok: ‘Em pasin bilong ol man i strong tru long bihainim lotu bilong ol long i tok, ol lo ol i kisim long God, olgeta taim i wankain tasol, olsem: Yu mas kilim i dai ol narapela. Ating god bilong ol dispela kain man em Satan.’
Baibel i mekim wankain tok: “Sapos yumi laik save husat em i pikinini bilong God, na husat em i pikinini bilong Satan, orait yumi ken save olsem, man i no mekim stretpela pasin, em i no bilong God. Na man i no save laikim tru ol arapela pikinini bilong God, em tu i no bilong God. Man i no laikim tru brata bilong en na i bel nogut long em, i olsem em i kilim man i dai. Na yupela i save, man i kilim narapela man i dai, em i no kisim laip bilong i stap gut oltaim oltaim. Sapos wanpela man i tok, ‘Mi laikim tru God,’ tasol em i no laikim wanpela bilong ol arapela manmeri bilong God, orait dispela man em i man bilong giaman. I no gat wanpela man i bin lukim God. Olsem na man i no save laikim ol arapela, em ol manmeri em i lukim pinis, em i no inap laikim God em i no bin lukim. Dispela lo yumi kisim long Krais, em i olsem. Man i save laikim tru God, em i mas laikim tru ol arapela manmeri bilong God.”—1 Jon 3:10, 15; 4:20, 21.
Lotu i tru bai makim rot yumi mas bihainim, olsem laikim tru ol narapela—ol birua tu. Yumi kaunim tok long Jehova olsem: “Em i save mekim san bilong en i kamap antap long ol man nogut na long ol gutpela man wantaim. Na em i save mekim ren i kam daun long ol stretpela man na long ol man bilong mekim pasin i no stret tu.” (Matyu 5:44, 45; lukim tu 1 Jon 4:7-10.) Em i narapela kain long Satan, em god bilong pasin birua! Satan i save pulim ol man long mekim pasin sem nogut tru, na pasin raskol, na tingim ol yet tasol, na long dispela rot i stap bilong ol i gat bikpela pen na hevi. Em i save dispela kain sindaun bai mekim na bihain ol bai bagarap. Olsem wanem? Yu ting i gutpela long mekim laik bilong kain god olsem, em wanpela god i no inap—na i no laik—lukautim lain bilong em?
Pret, Belhat, o Pilim Olsem Wanpela i Bin Rongim Ol
I no hatwok long bilip olsem ol dispela samting i save kamapim pasin birua. Wanpela ripot long nius Time i tok: ‘Long 1933 samting i gat sampela lain politik long Yurop ol i gat rot bilong kamapim laik bilong ol. Long nau tu ol hevi i mekim na sampela lain politik olsem i gat rot bilong kamapim laik bilong ol. Ol man i pret, nogut bihain ol i no gat wok mani moa, olsem na ol i belhat nogut tru long ol gavman i orait tasol long olgeta lain na ol i putim asua bilong ol hevi long ol man bilong ol narapela kantri i stap namel long ol.’ Long wanpela nius (Rheinischer Merkur/Christ und Welt), Jörg Schindler i tokaut long planti tausen refyuji ol i bin kam sindaun long Jemani insait long 20 yia i go pinis. Na nius The German Tribune i givim tok lukaut olsem: “Long olgeta hap bilong Yurop, pasin bilong nolaik tru long ol man bilong narapela skin i wok long go bikpela moa.” Taim planti manmeri bilong ol kain kain lain i go sindaun long wanpela kantri, dispela i mekim na ol asples i nolaik tru long ol. Ol manmeri i toktok planti olsem: ‘Mipela mas tromoi mani bilong helpim ol, na ol i kisim wok mani bilong mipela, na ol pikinini meri bilong mipela inap kisim nogut long ol.’ Theodore Zeldin, em wanpela memba bilong wanpela skul koles (St. Antony’s College) long Oksfot, em i tok “ol manmeri i kros pait, long wanem, ol i pilim olsem dispela hevi i laik bagarapim o semim ol. Yumi mas tingim ol samting i kirapim belhat bilong ol na stretim.”
Tok bilong wanpela niusmeri bilong televisen long Briten, em Joan Bakewell, i makim stret pasin bilong dispela graun—em pasin i save lainim ol manmeri long mekim pasin birua. Dispela meri i tok: ‘Mi no bihainim ol bilip Kristen, tasol mi save, tok Jisas i bin lainim ol man long en em wanpela tok i tru olgeta, olsem: pasin nogut tru i no gat sori liklik long en. Mi save long nau ol man i no save tingim pasin sori liklik. I olsem ol i ting man i bilip long pasin sori, dispela man i no gat gutpela tingting, o bel bilong em i kirap nating, o em i bilip nating olsem gutaim bai kamap; na ol i tok bilas long man i ting em bikpela samting long tingim ol narapela na i no tingim em yet tasol, na em i putim dispela i go pas long winmani na ol samting bilong helpim em yet. “Yumi no ken ting olgeta samting bai i gutpela tasol”—ol man i save tok olsem taim ol i mekim ol samting bilong bisnis, na ol i giaman long ol wok ol i mas mekim, na ol i ting ol samting i makim olsem ol i no mekim pasin i stret em i samting nating tasol. Dispela kain pasin i save kamapim ol man em wok bilong ol i pundaun, na ol man i stap wanpis, na ol man i lus long ol samting ol man i ting i bikpela samting olsem wok i kamap gutpela, na man i no samting nating tasol, na famili i stap amamas.’
Tru tumas, god bilong dispela graun, Satan, em i lainim ol man long mekim pasin birua. Tasol yumi olgeta wan wan i ken lain long mekim pasin sori. Stori i kam bihain long dispela bai soim yumi dispela inap kamap.
[Piksa long pes 7]
Olsem wanem? Ol pilai bilong video inap lainim pikinini bilong yu long mekim pasin birua?
[Piksa long pes 8]
Sampela as bilong ol pait em wanpela lain i no save gut long narapela lain na pasin birua
[Kredit Lain]
Pascal Beaudenon/Sipa Press