“Man i Baim Samting Em i Tok Stret Long Olgeta Taim”
EM STORI BILONG WEI TUNG CHIN
Man bilong mi i save tokim mi, “yu no ken toktok wantaim ol lain lotu i save raun na paitim ol dua.” Olsem na taim ol Witnes Bilong Jehova i kam long dua bilong mipela, mi tokim ol mipela i no laik harim tok. Tasol man bilong mi i tokim mi tu olsem “man i baim samting em i tok stret long olgeta taim,” olsem na taim wanpela Witnes i kam long haus kaikai bilong mipela, em mipela i kolim Ret Dragon, na em i laik toktok wantaim mi long lotu bilong em, mi pilim olsem mi mas harim tok bilong em.
MAN bilong mi Tong Y., em i papa bilong Ret Dragon, em wanpela haus kaikai bilong ol Saina em i stap long Sen Kler Avenyu, long Klivlan, Ohaio. Bihain long marit bilong mipela, mipela i stap long dispela hap na em i lainim mi long dispela tok, “Man i baim samting em i tok stret long olgeta taim.”
T.Y. i kam long Amerika bilong go long Yunivesiti Bilong Nu Yok. Taim em i winim pinis skul long 1927, em i kirap wok long wanpela haus kaikai long Taims Skwe, em i wanpela hap bilong Nu Yok. Em i lukim olsem ol man i save kaikai long ol stua i no gat bikpela spes bilong kukim kaikai long en. Olsem na em i kisim tingting long salim hatpela sup chow mein long ol man.
I no longtaim na liklik haus kaikai em i kirapim long Grinwis Viles i kamapim bikpela wok bisnis. Long yia 1932 em i kisim bisnis bilong em i go long Klivlan, Ohaio, na em i opim haus kaikai Ret Dragon na inap 200 manmeri i ken sindaun long en. Long Septemba 1932, wanpela niuspepa bilong Klivlan i tok: “Em i bin kukim kaikai long planti milion manmeri long hap bilong is bilong Yunaitet Stets, na nau em i kam long hap bilong Gret Leks. Tong Y. Chin i kirapim namba wan haus kaikai bilong em bilong kukim chow mein long Klivlan, long namel bilong Yunaitet Stets. Insait long 5-pela yia, bisnis bilong em i kisim wan milion dola long olgeta yia.”
Orait, nau mi laik stori long taim mi go bikpela long Saina, na dispela i bin mekim bikpela samting bilong stiaim laip bilong mi. Na bihain mi laik stori long olsem wanem mi bungim T.Y.
Mipela i Stap Rabis
Mi tingim yet taim mi liklik tru na mi save lukim Mama i lusim liklik ples bilong mipela long Saina bilong painim kaikai. Papamama bilong mi i stap rabis tru, na ol i mas givim sampela pikinini bilong ol long ol narapela man. Long wanpela de, taim mi gat tupela o tripela krismas, Papa i kam bek long haus na pes bilong em i luk narakain. Mi ting, ‘Sampela samting nogut bai painim mi.’
Bihain liklik, Mama i holim han bilong mi na mipela i wokabaut long wanpela liklik rot i gat graun malumalum, namel long ol gaden rais, na mipela i was gut nogut mipela i pundaun long wara i stap long tupela arere bilong rot. Mipela i go long wanpela haus, na mama i toktok wantaim wanpela liklik meri pes bilong em i lait. Bihain, long narapela haus em i toktok wantaim wanpela liklik meri pes bilong em i drai. Em i namba wan taim mi bungim dispela tupela meri. Tupela em ol bikpela susa bilong mi. Taim ol i tok gutbai long mi, mi pilim olsem mi no inap lukim ol gen.
Taim mipela i wokabaut, mama i stori long mi long em yet, na long papa bilong mi, na long ol brata na susa bilong mi. Mi inap tingim yet ai bilong Mama i gat pasin sori long en, tasol i olsem em i bel hevi tu. Taim mipela i kamap long hap mipela i laik go long en, mi pilim olsem sampela samting i no stret. Dispela haus i mekim mi bel hevi. Nau mi mas i stap long dispela haus. Mi no laik slip, tasol mama na waspapa na wasmama bilong mi ol i strong long mi mas slip. Bihain liklik mi slip, na taim mi kirap Mama i go pinis. Inap long nau mi no lukim em gen.
Taim Mi Go Bikpela Mi Belhevi
Tru, nau mi no sot long kaikai, tasol no gat man i mekim pasin sori long mi na mi bel hevi tru. Long olgeta moning long taim mi kirap, mi krai. Mi krai long mama na bikpela brata bilong mi, em i stap yet wantaim mama. Planti taim mi tingting long kilim i dai skin bilong mi yet. Taim mi bikpela liklik mi gat bikpela laik long go long skul, tasol waspapa na wasmama i laik mi stap long haus na wok.
Taim mi gat 9-pela krismas mipela i go sindaun long Sanghai. Ol i tokim mi: “Nau yu bikpela pinis na yu ken baim na kukim kaikai.” Olsem na nau mi mas mekim dispela wok wantaim ol narapela wok mi mas mekim long olgeta de. Long olgeta de waspapa na wasmama i givim mani long mi bilong baim kaikai inap long mipela i ken kaikai tripela taim long olgeta de. Long rot i go long maket mi bungim ol man i stap rabis na mi sori long ol, long wanem, ol i hangre. Olsem na mi givim liklik mani long ol, tasol mi inap baim yet ol kaikai bilong mipela.
Mi gat bikpela laik long go long skul na lainim ol samting! Waspapa na wasmama bilong mi i tok promis olsem: “Sikspela mun bihain bai mipela i rejistaim yu long skul.” Taim 6-pela mun i pinis ol i tokim mi: “Narapela 6-pela mun bihain bai yu go long skul.” I no longtaim na mi luksave olsem ol i no laik salim mi i go long skul. Mi bel hevi tru. Nau mi nolaik tru long olgeta man i stap long haus. Planti taim mi go long rum waswas na lokim dua na beten. Mipela i bilip long planti god, tasol mi save i gat wanpela bikpela God, na strong bilong em i winim olgeta narapela god. Olsem na mi beten long em: “Bilong wanem i gat planti pen na hevi?” Mi beten olsem inap planti yia.
Marit i Senisim Laip Bilong Mi
Long dispela taim em pasin bilong planti Saina long painim poroman marit bilong ol narapela man. Wanpela pren bilong T.Y. long yunivesiti em i kam bek long Saina na em i raitim pas long T.Y. olsem: “Yu winim pinis 30 krismas, tasol yu no marit yet.” Em i stori long mi na em i tok: “Em i gat 18 krismas, na em i gat naispela pes na pasin bilong em tu i gutpela. . . . Gutpela sapos yu tingting gut long dispela samting Tong Y. Shin.” Pren bilong em i salim piksa bilong mi long em.
T.Y. i raitim pas long waspapa na wasmama bilong mi: “Mi lukim pinis piksa bilong gutpela pikinini meri bilong yupela. Mi laik maritim em, sapos pastaim mipela i ken bung wantaim na bel bilong narapela i kirap long laikim tru narapela.” T.Y. i kam long Sanghai na mipela i bung. Mi ting em i bikpela man tumas long mi, tasol mi skelim, sapos mi maritim em mi inap lusim haus. Olsem na mipela i marit long 1935 na mipela i go long Amerika long sip. Long dispela rot mi kam long Klivlan.
Maski i Gat Planti Mani, i Gat Ol Bikpela Hevi
Pastaim mi no inap toktok gut wantaim man bilong mi. Em i toktok long narapela kain tok Saina, em Kantonis, na mi mekim tok Sanghai. I olsem mipela i toktok long tupela narapela narapela tok ples. Na tu, mi mas lain long tok Inglis na lain long ol pasin i nupela long mi. Na olsem wanem long nupela wok bilong mi? Mi mas kamap gutpela meri bilong lukautim ol man i kam kaikai long haus kaikai, na olgeta taim mi mas amamasim ol. Yes, mi mas tingim dispela tok, “Man i baim samting em i tok stret long olgeta taim.”
Long olgeta de mi mekim bikpela wok wantaim man bilong mi, inap 16 aua samting, na planti taim mi gat bel. Long 1936 mi karim namba wan pikinini meri bilong mipela, em Gloria. Bihain long em, mi karim 6-pela pikinini moa insait long 9-pela yia—em 3-pela pikinini man na 3-pela pikinini meri, wanpela bilong ol i dai taim em i gat wanpela krismas tasol.
Long dispela taim T.Y. i kirapim planti haus kaikai na ol klap. Sampela man bilong singsing o pilai musik samting ol i kirapim wok bilong ol long ol dispela klap, kain olsem Keye Luke, Jack Soo, na Kaye Ballard, na bihain ol i kamap man i gat nem. Na tu, kaikai bilong ol Saina mipela i redim, planti man i kisim save long en na mipela salim long planti stua.
Long 1935 samting, planti man i kolim T.Y. olsem king bilong chow mein. Na tu, em i kamap presiden bilong Asosiesen Bilong Ol Bisnisman Saina, na em i kamap wanpela tisa i skulim ol man long ol samting bilong kantri Saina. Mi insait long planti lain i save mekim wok bilong helpim ol sikman na ol man i sot long ol samting, na ol man long hap bilong mipela. Planti taim mi sanap long ai bilong ol man na mekim tok, na mats long rot wantaim bikpela lain bilong kamapim tingting bilong mipela. Piksa na nem bilong mipela i stap planti taim long ol niuspepa bilong Klivlan; olgeta samting mipela i mekim o toktok long en ol i raitim long niuspepa—ol samting bilong bisnis na bilong ol holide bilong mipela, na ol i stori tu olsem su bilong mi i bikpela olsem wanem!
Long 1941 ol balus bilong Japan i tromoi ol bom long Pel Haba, na Yunaitet Stets i kirap pait wantaim Japan. Ol man i gat tingting nogut long mipela, long wanem, mipela bilong Esia. Paslain long pait i kirap, taim mipela i wokim bikpela haus bilong mipela long wanpela gutpela hap, ol man i raitim ol pas na tok ol bai kilim mipela. Tasol mipela i pinisim haus na ol pikinini i go bikpela long en.
Olsem na mi gat wanpela naispela bikpela haus, ol man i save givim biknem long man na famili bilong mi, na tu, mi gat ol naispela klos na bilas gol samting. Tasol mi no amamas. Wanpela samting i mekim na mi no amamas, em famili bilong mipela i no stap wantaim planti taim. Tru, mi inap kirap long olgeta moning na salim ol pikinini i go long skul, tasol taim ol i go slip mipela i wok yet. Wanpela hausmeri i lukautim ol.
Mipela i bilong lotu Budis, tasol ol god bilong lotu bilong mipela i no mekim gut bel bilong mi. T.Y. wantaim namba wan pikinini man bilong mipela, ol i raun insait long haus na laitim ol kandel na putim kaikai long ol imis bilong ol god i ken kaikai. Tasol ol i no kaikai, olsem na bihain ol pikinini i amamas long kaikai.
Bihain strong bilong mi i pinis, na mi pilim olsem i no gat wanpela samting inap helpim mi, olsem na mi ting famili bilong mi bai stap gutpela moa sapos mi lusim ol. Strong bilong tingting na skin bilong mi i pinis olgeta, na mi laik kilim i dai skin bilong mi yet. Gutpela tru ol i kisim mi i go hariap long haus sik na mi orait gen.
Bekim Bilong Beten Bilong Mi
Sampela taim bihain, long 1950, wanpela meri i gat naispela waitpela gras na man bilong em ol i kam long haus kaikai bilong mipela. Taim mi tok amamas long ol na givim gutpela ples bilong sindaun long ol, dispela meri i toktok long mi long God. Mi no laik harim. Ol Witnes Bilong Jehova i bin kam long haus bilong mipela na ol i laik toktok wantaim mi, tasol olgeta taim mi save tokim ol long lusim haus bilong mipela. Tasol long haus kaikai mi mas mekim narapela kain pasin, long wanem, “Man i baim samting em i tok stret long olgeta taim!”
Dispela meri, Helen Winters, em i laik save mi bilip long Baibel o nogat. Mi tok: “Wanem Baibel? I gat planti.” Long taim em i kam bek long haus kaikai, mi save tingting, ‘Mi les ya, dispela meri i kam gen!’ Tasol em i gat gutpela pasin na em i kam toktok wantaim mi planti taim. Na mi amamas long stori bilong em olsem long Paradais i no gat pen na hevi moa.—2 Pita 3:13; KTH 21:3, 4.
Wanpela taim, em i givim pepa long mi em bilong singautim man long kam long ol miting long Haus Kingdom, na em i tok long hapsait bilong pepa i gat liklik tok i stori long ol blesing bilong Kingdom bilong God. Bihain mi lukluk long dispela pepa na tingting, ‘Sapos dispela em i tru, em bai gutpela tru!’ Em i tok em i amamas long stadi long Baibel wantaim mi long haus bilong mi, na mi tok orait long dispela.
Long olgeta wik mipela i sindaun long tebol bilong mipela bilong mekim stadi—Helen na mi wantaim 6-pela pikinini bilong mi, long dispela taim ol i gat 5-pela i go inap 14 krismas. Planti taim mi sori long Helen, long wanem, sampela taim ol pikinini i no putim gut yau. Long 1951 mipela i kirap long go long ol miting long Haus Kingdom. I no longtaim na mi luksave olsem, ol tok mi lainim em bekim bilong ol beten bilong mi. Olsem na mi pasim tok olsem, mi mas lain long kaunim gut tok Inglis, na dispela i bin hatwok tru long mi.
Painim Amamas Tru
Nau mi wok long kisim save hariap na mi dediketim laip bilong mi long God Jehova. Bihain, long Oktoba 13, 1951, long bikpela kibung long Wosington, D.C., mi kisim baptais wantaim tupela bikpela pikinini bilong mi, em Gloria na Tom. Nau long namba wan taim laip bilong mi i gat as bilong en. Kirap long dispela taim mi stap amamas tru, winim olgeta taim bipo.
Inap long dispela taim mi bin mekim wok bilong helpim ol narapela man, tasol nau mi kisim strongpela tingting long mekim wok bilong Man i wokim yumi! Mi kirap autim tok bilong Kingdom long olgeta man i laik harim. Mi wok strong tu long helpim ol pikinini bilong mi long tingim pasin bilong go long ol miting Kristen, na tokim ol narapela man long gutpela tok i stap long Baibel.
Long 1953 ol i kirap mekim Buk-Stadi Bilong Kongrigesen long haus bilong mipela. Klostu 45 yia bihain, mipela i mekim yet Buk-Stadi long hia. Long ol dispela yia, dispela i bin helpim tru famili bilong mipela long samting bilong spirit.
Em i hatwok long stap strong long ol samting bilong spirit, na lukautim bisnis bilong mipela wantaim. Tasol mi inap stadi long Baibel wantaim planti manmeri. Sampela bilong ol i kisim tok i tru bilong Baibel na bihain ol i kamap painia, ol Witnes i kolim ol man i save mekim wok bilong God long olgeta de olsem. Namel long 1950 na 1960, 4-pela pikinini bilong mipela i dediket long Jehova na kisim baptais. T.Y. i no laik harim tok bilong Baibel, tasol em i kisim ka na bringim mipela i go i kam long ol miting. Mipela i pasim tok olsem bai mipela i no autim tok long em, tasol taim mipela i go bek long haus, namel long mipela yet mipela i toktok long sampela tok bilong miting mipela i amamas long en.
Long dispela taim T.Y. i go planti taim long ol narapela taun bilong Yunaitet Stets long mekim wok bisnis. Mi ringim nambawan ofis bilong Sosaiti Wastaua long Bruklin, Nu Yok, na kamapim stori bilong mipela. Grant Suiter, long dispela taim em i kuskus na man bilong lukautim mani bilong Sosaiti, em i singautim mipela long kam lukim nambawan ofis long taim mipela i stap long Nu Yok. T.Y. i kirap nogut taim em i lukim dispela ofis, na em i kirap nogut moa taim em i lukim haus kuk bilong ol i klin tru, long dispela taim ol i kukim kaikai bilong 500 manmeri long en.
Taim mipela i raun long nambawan ofis mipela i bungim Russell Kurzen; bihain em i salim wanpela Baibel long T.Y. na em kaunim dispela Baibel long olgeta nait i go inap em i pinisim. Bihain, long kibung intenesenel bilong ol Witnes Bilong Jehova long Nu Yok long 1958, man bilong mi i kisim baptais! Long dispela taim namba wan pikinini man bilong mipela i wok long nambawan ofis na mipela i kirap nogut, taim em i mekim wanpela sotpela tok long dispela kibung.
Em i Stap Gut i Go Inap Long Taim Em i Dai
Planti taim mitupela T.Y. i autim tok wantaim long ol haus bilong ol man. Taim em i no inap lukluk gut moa, mipela i save autim tok long rot. Nius The Cleveland Press i raitim het-tok olsem, “Long Ret Dragon Ol i Kamap Kristen,” na ol i putim piksa bilong mipela taim mipela i sanap na tilim Wastaua na Kirap! long ol manmeri. Ol i raitim stori long olsem wanem mipela i kamap Witnes. Mipela i senisim nem bilong Ret Dragon na givim nem Haus Kaikai Bilong Chin long en.
Mi wantaim man bilong mi i amamas, long wanem, inap planti yia planti brata sista Kristen bilong olgeta hap ol i kam long haus kaikai bilong mipela. Mipela i tingim gutpela tok Brata Fred Franz, bipo em i presiden bilong Sosaiti Wastaua, i bin mekim long mipela. Taim em i kam lukim mipela, em i tok: “Stap gut long Jehova, na pas gut wantaim oganaisesen bilong em.”
Kirap long 1970 samting, planti taim sik strok i kisim T.Y. na em i dai long Ogas 20, 1975. Wanpela nius long hap bilong mipela i raitim longpela stori bilong tingim em na ol i putim piksa bilong em taim em i autim tok na tilim Wastaua. Ol laspela yia mipela i stap wantaim i winim ol narapela yia. Haus Kaikai Bilong Chin i bin i stap 60 yia samting, na long Epril 1995 mipela i pasim. Sampela i ting dispela i makim pinis bilong wanpela hap taim.
Holimpas Ol Wok Bilong Spirit
Bipo mipela i gat laik long 3-pela pikinini man bilong mipela i lukautim bisnis bilong mipela. Tasol dispela laik i senis; mipela i laik ol i mas bihainim lek bilong Jisas na mekim wok bilong God long olgeta de. Mipela i askim olgeta wan wan pikinini, ol i laik mekim wok painia long Hong Kong na helpim ol narapela manmeri bilong Saina long lain long samting mipela i lain pinis long en. Mipela i tokim ol, mipela bai givim mani long ol bilong helpim wok bilong ol. I no gat wanpela bilong ol i save gut long tok Saina, tasol Winifred, Victoria, na Richard ol i go long Hong Kong.
Pikinini meri bilong mipela, Winifred, em i bin mekim wok painia long dispela hap winim 34 yia! Victoria i maritim Marcus Gum, na bihain ol i kam bek long Yunaitet Stets. Ol i kamapim 3-pela pikinini—Stephanie na Seraiah, ol i mekim wok painia long Klivlan, na Symeon i wok long Wastaua Fam long Walkil, Nu Yok, wantaim meri bilong em Morfydd. Victoria na Marcus i stap klostu long mi na ol i lukautim mi. Em i wasman siaman bilong Kongrigesen Kaventri long Klivlan.
Gloria, em namba wan pikinini meri bilong mipela em i kisim sik polio long 1955, na em i mas sindaun long wilsia. Em wantaim man bilong em, Ben, ol i stap long Eskondido, Kalifonia, na em i mekim wok autim tok long olgeta mun. Tom i bin mekim wok bilong God long olgeta de winim 22 yia. Em wantaim meri bilong em, Esther, ol i wok nau long Wastaua Edukesen Senta long Patesen, Nu Yok. Richard na meri bilong em, Amy, ol i kam bek long Hong Kong bilong lukautim T.Y. paslain long em i dai. Nau ol tu i wok long Patesen. Laspela pikinini bilong mipela, em Walden, em i bin mekim wok bilong God long olgeta de, winim 30 yia. Inap 22 yia nau, em na meri bilong em, Mary Lou, ol i bin mekim wok olsem wasman sekit na wasman distrik bilong helpim ol kongrigesen long Yunaitet Stets.
I no olsem ol pikinini bilong mipela i no bin putim sampela hevi long mipela. Nogat. Wanpela pikinini taim em i yangpela em i ranawe na mipela i no harim wanpela tok i kam long em inap 3-pela mun. Narapela pikinini, inap sampela taim em i bin laikim tru ol spot, winim ol samting bilong spirit, na em i bin lusim famili-stadi mipela i bin mekim long olgeta wik bilong i go long sampela resis. Na sampela i laik baim skul bilong em bilong lain gut long pilai spot. Taim em i pasim tok long mekim wok bilong God long olgeta de na em i no go long yunivesiti bilong lain long spot, mi amamas nogut tru!
Mi Amamas Mi Bin Harim Tok
Tru, ol pikinini bilong mi i stap long olgeta hap bilong graun, tasol bel bilong mi i amamas, long wanem, mi save ol i stap gut long wok bilong Jehova. Nau mi gat 81 krismas, na sik atraitis na sampela narapela sik i daunim mi liklik, tasol mi strong yet long givim bel long Jehova. Mi wok strong long lukautim mi yet, nogut wanpela bilong ol pikinini bilong mi i mas lusim wok bilong God ol i mekim long olgeta de bilong lukautim mi.
Mi wetim tru taim em laik bilong God bai kamap, na mi ken lukim gen ol man i dai pinis, olsem man bilong mi, papamama tru bilong mi, na Helen Winters, em i bin stadi wantaim mipela. (Jon 5:28, 29; Aposel 24:15) Mi amamas tru, long wanem, winim 46 yia i go pinis, mi bin putim yau long tok bilong dispela naispela meri i gat waitpela gras. Tru tumas, dispela meri i baim samting em i bin tok stret!
[Piksa long pes 21]
Taim mipela i marit
[Piksa long pes 23]
Famili bilong mipela long 1961. Long han kais i go long han sut: Victoria, Wei, Richard, Walden, Tom, T.Y., Winifred, na Gloria i sindaun
[Piksa long pes 24]
Wei Chin long nau