Mipela i Pait Long Mekim Wok Autim Tok
Em stori bilong Grace Marsh
Long sampela yia i go pinis, Profesa Newton, long dispela taim em i stap long “Huntingdon College” long Montgomeri, long Alabama, em i toktok wantaim mi long ol samting i bin kamap inap 50 yia i go pinis. Mi kot long wok mi mekim olsem wanpela Witnes Bilong Jehova, na long 1946 kot bilong mi i go long Nambawan Kot Bilong Amerika. Profesa Newton i laik save wanem samting i bin kamap, na dispela i kirapim mi long tingim bek ol samting. Mi laik stori pastaim long ol samting i bin kamap taim mi pikinini yet.
MAMA i karim mi long 1906, long Randolf, Alabama, long Amerika. Mi, na papa, na bubu, na papa bilong bubu—mipela olgeta i Sumatin Bilong Baibel, em nem bilong ol Witnes Bilong Jehova long dispela taim bipo. Papa bilong bubu bilong mi, em Lewis Waldrop, na bubu, em Sim Waldrop, ol i kisim baptais olsem wanpela Sumatin Bilong Baibel klostu long yia 1900.
Pikinini man bilong Sim Waldrop, em Joseph, em papa bilong mi. Joseph i kirapim tingting bilong wanpela yangpela meri, nem bilong em Belle, taim em i givim wanpela liklik buk long em i kamapim long ples klia tok giaman bilong misin long bikpaia. Belle i amamas tru long samting em i ritim, olsem na em i givim dispela liklik buk long papa bilong em, na em tu i kirap nogut long samting em i ritim. Bihain Joseph i maritim Belle, na ol i kamapim 6-pela pikinini. Mi namba tu pikinini bilong ol.
Long olgeta nait papa i bungim famili na mipela i sindaun klostu long paia na em i ritim Baibel na nius Wastaua long mipela. Taim em i ritim pinis, mipela olgeta i brukim skru na Papa i mekim gutpela beten. Long olgeta wik, mipela i kalap long karis em hos i save pulim na go inap sampela kilomita long haus bilong Bubu Sim bilong bung wantaim ol narapela Sumatin Bilong Baibel.
Planti taim long skul ol wanklas bilong mipela i tok bilas long mipela, na kolim mipela olsem Lain Bilong Russell. Tasol mi no bel hevi long dispela olsem ol i laik mi mas bel hevi, long wanem, mi ting Charles Taze Russell, em namba wan presiden bilong Sosaiti Was Taua, em i gat nem. Mi amamas tru long lukim em long wanpela kibung long Bemingam, Alabama, long 1914! Mi inap tingim yet taim em i sanap long pletfom na stori long piksa “Photo-Drama of Creation.”
Long 1920 famili bilong mipela i go sindaun long Robertsdel, em i wanpela liklik taun long hap is bilong Mobal, Alabama. Inap 5-pela yia bihain mi maritim Herbert Marsh. Mitupela Herbert i go sindaun long Sikago, Ilinoi, na i no longtaim na mi karim pikinini man, Joseph Harold long dispela hap. Sori tru, isi isi mi lusim bilip mi bin kisim taim mi pikinini, tasol bilip i bin stap yet long bel bilong mi.
Mi Kirap Bihainim Tok i Tru Bilong Baibel
Wanpela de long yia 1930, wanpela samting i kirapim mi long tingim tok i tru. Mi lukim papa bilong haus mipela i stap long en, em i subim wanpela Sumatin Bilong Baibel i go daun long lata bilong haus. Mi kros nogut tru na mi toktok wantaim papa bilong haus long pasin bilong em. Em i tokim mi, sapos mi singautim dispela man i kam insait long haus, mi wantaim man bilong mi i no ken i stap moa long dispela haus. Hariap mi singautim dispela Sumatin Bilong Baibel long kam insait na dring ti.
Long Sande, mi wantaim man bilong mi i go long bung bilong ol Sumatin Bilong Baibel na mipela i amamas long bungim Joseph F. Rutherford, em i bin kamap presiden bilong Sosaiti Was Taua bihain long Russell i dai. Long dispela taim Rutherford i kam raun long Sikago. Ol dispela samting i kirapim mi long mekim gen wok Kristen. Bihain liklik, mipela i go sindaun gen long Robetsdel, Alabama.
Long wanpela kibung long Kolambas, Ohaio, long 1937, mi pasim tok long bel long kamap wanpela painia, em nem bilong ol Witnes Bilong Jehova i save autim tok long olgeta de. Bihain man bilong mi, Herbert, em i kisim baptais, na i no longtaim na em i kamap wasman siaman bilong Kongrigesen Robetsdel. Planti taim pikinini bilong mipela, Harold, em i raun wantaim mi long ol haus na autim tok.
Long 1941, ol i singautim mi long mekim wok painia salim long Brukheven, Misisipi. Violet Babin, em i wanpela sista Kristen bilong Nu Olins, em i kamap poroman bilong mi. Mipela i redi long mekim dispela wok na mipela i kisim haus ka na ol pikinini bilong mipela, na mipela i go kirapim wok long Brukheven. Ol man bilong mipela bai kam bihain.
Pastaim wok bilong mipela i karim kaikai, na pikinini meri bilong Violet na Harold ol i skul gut. Tasol taim ol Japan i tromoi bom long Pel Haba long Disemba 1941 na Yunaitet Stets i kirap long pait, bikpela senis i kamap long tingting bilong ol man long wok bilong mipela. Pasin bilong litimapim kantri i kamap strong na ol man i pret mipela i laik daunim gavman. Mipela i no insait long ol wok politik, olsem na ol man i gat tupela tingting long mipela, na ol i tok mipela i man bilong lukstil bilong helpim Jemani.
Ol i rausim Harold long skul, long wanem, em i no laik insait long pasin bilong salutim plak. Tisa bilong Harold i tok, em i gat gutpela save na gutpela pasin, tasol het-tisa i ting Harold em i no gutpela piksa long ol narapela pikinini, long wanem, em i no salutim plak. Bos bilong ol skul i kros nogut long het-tisa na lain bilong bosim skul long samting ol i bin mekim, olsem na em i lusim wok bilong em, na em i laik Harold i go long narapela skul na em bai baim skul bilong em!
Long olgeta de ol man i tok ol bai mekim nogut long mipela. Wanpela taim mipela i sanap long dua bilong wanpela meri, na ol polis i kam na subim mipela, na brukim pikap bilong mipela long wanpela diwai, na brukim ol plet i gat ol tok bilong Baibel long en, na brukbrukim Baibel na ol buk bilong mipela, na kukim long paia ol samting ol i kisim long mipela. Ol i tokim mipela long lusim taun paslain long tudak i kamap, na sapos nogat, bikpela lain man bai kam na rausim mipela. Kwiktaim mipela i raitim sampela pas na kisim i go long ol bikman bilong taun long askim ol long was long mipela. Tasol ol i no laik mekim olsem. Mi singautim nambawan lain polis, (Federal Bureau of Investigation) long Jakson, Misisipi, bilong helpim mipela. Ol tu i tokim mipela long lusim taun.
Long dispela nait klostu 100 man i raunim haus ka bilong mipela na ol i belhat. Mipela tupela meri tasol i stap wantaim ol pikinini bilong mipela. Mipela i lokim ol dua, na mekim dai ol lait, na beten strong long Jehova. Bihain, dispela lain i lusim mipela na ol i no mekim nogut long mipela.
Taim dispela samting i kamap, Herbert i kam hariap na stap wantaim mipela long Brukheven. Mipela i kisim Harold i go long ol bubu bilong em long Robetsdel, na bos bilong skul long dispela hap i tok, ol bai lainim em gut. Taim mipela i go bek long Brukheven, ol man i bin bagarapim haus ka bilong mipela na long wanpela banis insait ol i bin nilim kotpepa i tok, ol bai kalabusim mipela. Maski ol man i birua long mipela, mipela i sanap strong na mekim wok.
Ol i Holim na Mekim Nogut Long Mipela
Long Februeri long 1942, ol i holim mitupela Herbert taim mipela i mekim Baibel-stadi long wanpela liklik haus. Man bilong haus i kros nogut tru long plisman i mekim dispela kain pasin long mipela, olsem na em i kisim gan bilong em i stap long banis, na em i tok em bai sutim dispela plisman! Ol polis i tok, mipela i no bin kisim tok orait long go long haus bilong dispela man, na long de bihain mipela i sanap long kot, na kot i tok mipela i gat asua.
Inap 11-pela de mipela i stap long wanpela rum kalabus i kol na doti nogut tru. Wanpela pasto bilong lotu Baptis i kam lukim mipela long kalabus na em i tok, sapos mipela i lusim taun, em bai helpim mipela long lusim kalabus. Man! Pastaim dispela pasto yet i bin kirapim ol man na ol i kalabusim mipela.
Bipo ol man i bin mekim wok long wanpela kona bilong rum kalabus olsem toilet. Na dispela rum i pulap long ol musmus. Ol i givim kaikai long mipela long ol plet tin ol i no bin wasim. Ol dispela samting i mekim na mi kisim sik numonia. Ol i askim dokta long kam lukim mi, na ol i larim mipela i lusim kalabus. Long dispela nait bikpela lain man i kam long haus ka bilong mipela, olsem na mipela i go bek long ples long Robetsdel na wetim kot bilong mipela.
Kot
Ol Baptis long olgeta hap bilong Brukheven i kam long kot bilong mipela, bilong helpim dispela pasto bilong lotu Baptis i bin kirapim ol polis long holim mipela. Dispela i kirapim mi long raitim pas long tambu bilong mi, Oscar Skooglund, em wanpela strongpela dikon bilong lotu Baptis. Mi raitim ol strongpela tok na mi no tingim gut ol tok mi raitim. Tasol pasin ol man i bin mekim long mi na tok mi raitim long pas, ating dispela i bin kirapim tingting bilong Oscar, long wanem, bihain liklik em i kamap wanpela strongpela Witnes Bilong Jehova.
Ol loya bilong mipela, em G. C. Clark na Victor Blackwell, ol i Witnes Bilong Jehova tu, na ol i bilip olsem mipela i no inap kisim stretpela kot long Brukheven. Olsem na ol i pasim tok olsem ol bai mekim sampela tok bilong mekim dai kot. Em nau, long olgeta taim man bilong wokim kot i laik mekim wanpela tok, wanpela loya bilong mipela i daunim tok bilong em. Ol i mekim olsem inap 50 taim. Bihain jas i mekim dai kot bilong mipela.
Nupela Hap Bilong Autim Tok
Mi malolo na kisim bek strong bilong mi, na bihain mi kirap mekim wok painia gen wantaim pikinini man bilong mi Harold. Long 1943 ol i makim mipela long mekim wok klostu long ples bilong mipela yet, em long Wislar na Sikaso, em ol liklik ples klostu long Mobal, Alabama. Mi ting long ol dispela nupela hap bai mipela i no kisim hevi, long wanem, Nambawan Kot bilong Amerika i bin kamapim sampela lo i gutpela bilong helpim wok bilong ol Witnes Bilong Jehova, na nau tingting bilong ol man long wok bilong mipela i wok long kamap gutpela liklik.
I no longtaim na i gat liklik lain i stadi long Baibel long Wislar, na mipela i mas kisim ples bilong mipela yet bilong bung long en. Husat ol man inap mekim wok long hama, ol i wok long sanapim liklik Haus Kingdom bilong mipela, na 16 manmeri i kam long namba wan miting. Tasol long Sikaso ol samting i narakain, long wanem, wanpela kampani (Gulf Shipbuilding Corporation) i papa bilong dispela taun. Tasol em i wankain olsem ol narapela liklik taun, em i gat hap bilong ol bisnis, posofis, na ol stua.
Long wanpela de long Disemba 1943, Aileen Stephens, em tu i wanpela painia, mitupela i tilim ol Baibel nius bilong mipela long ol man i wokabaut long rot long Sikaso. Taim mipela i mekim olsem, Ofisa Chatham i tok, mipela i no ken autim tok, long wanem, mipela i stap long hap bilong kampani. Mipela i tok, mipela i no mekim wok bisnis, mipela i mekim wok bilong lotu, na konstitusen bilong Amerika i tok orait long mipela i mekim dispela wok.
Planti Taim Ol i Holim Mi na Kalabusim Mi
Long narapela wik antap mitupela Aileen i bungim E. B. Peebles, em nambatu presiden bilong Gulf Shipbuilding, na mipela i tokim em wok lotu bilong mipela em i bikpela samting. Em i tokim mipela olsem, wok bilong ol Witnes Bilong Jehova i tambu long Sikaso. Mipela i tokim em, ol manmeri i amamas taim mipela i go long haus bilong ol. Olsem wanem? Em inap pasim ol man long stadi long Baibel? Em i kros na mekim strongpela tok long putim mipela long kalabus, long wanem, mipela i no bin kisim tok orait long go long haus bilong ol man.
Mi go bek long Sikaso planti taim na long olgeta taim mi go, ol polis i holim mi. Tasol olgeta taim mi baim kot na lusim kalabus. Bihain pe bilong baim kot i go antap, na mi mas stap longpela taim moa long kalabus inap long mipela i ken bungim mani bilong baim kot. Haus kalabus i doti nogut tru—no gat toilet, ol matres i doti na no gat sitbet, na ol i givim mi wanpela dotipela blanket tasol. Olsem na ol sik bilong mi i kamap gen.
Long Janueri 27, 1944, long wankain taim ol i mekim kot bilong 6-pela Witnes ol i bin holim ol long Disemba 24, 1943, na mi kamap olsem mausman bilong ol narapela Witnes long kot. Maski em i kamap klia long kot olsem ol man i birua long ol Witnes Bilong Jehova, ol i tok mi gat asua. Mipela i mekim apil.
Long Janueri 15, 1945, kot bilong apil i tok olsem: Mi gat asua, long wanem, mi no bin kisim tok orait long go long haus bilong ol man. Na tu, Nambawan Kot Bilong Alabama i no laik harim kot bilong mi. Long Me 3, 1945, Hayden Covington, em wanpela Witnes Bilong Jehova na wanpela loya i no save pret na em i strong long mekim wok, em i laik bringim tok i go long Nambawan Kot Bilong Amerika.
Taim mitupela Aileen i wetim tok bilong Nambawan Kot, mipela i kotim ol man i sutim tok long mipela, em E. B. Peebles na lain bilong em long dipatmen bilong polis. Mipela i laik kisim kompensesen long pasin ol i bin mekim long mipela. Ol man i sutim tok long mipela, ol i traim senisim tok bilong ol long kotim mipela na ol i tok, mipela i save pasim rot bilong ka samting long go i kam. Tasol taim mi stap long kalabus, mi bin salim hait wanpela pepa Ofisa Chatham i bin sainim, na dispela pepa i sutim tok long mipela olsem mipela i no bin kisim tok orait long go long haus bilong ol man. Taim ol i soim dispela pepa long kot, kwiktaim Plisman Holcombe i kirap sanap na klostu em i daunim smok bilong em! Long Februeri 1945, lain bilong harim kot i mekim dai kot.
Tok Bilong Nambawan Kot
Nambawan Kot Bilong Amerika i laik kisim save long kot bilong mi, long wanem, sapos man i mas kisim tok orait long go long haus bilong narapela man, dispela bai kamapim nupela samting long lo i tok ol man i stap fri long mekim lotu. Covington i kamapim klia olsem lo bilong Sikaso i kalapim lo i givim rot long ol dispela man i sanap long kot, na ol man bilong ples tu long ol i ken stap fri long mekim lotu.
Long Janueri 7, 1946, Nambawan Kot Bilong Amerika i senisim tok narapela kot i bin pasim, na kot i tok olsem mipela i winim kot. Jas Black i kamapim tok em kot i pasim, na sampela tok bilong en i olsem: “I kam inap long nau, Provins [Alabama] i laik givim strafe long meri hia [Grace Marsh], long wanem, em i tilim ol nius bilong lotu long taun kampani i bosim. Pasin ol i bin mekim long em i mas pinis nau.”
Pait i Go Yet
Bihain mitupela Herbert i go sindaun long Fehop, Alabama, na mipela i mekim wok bilong Kingdom inap planti yia. Herbert i dai long 1981, tasol mi amamas taim mi tingim ol samting mipela i bin mekim wantaim. Bihain pikinini man bilong mi, Harold, em i no lotu moa long Jehova na bihain liklik long 1984, em i dai. Dispela i givim bikpela bel hevi tru long mi.
Tasol mi amamas, long wanem, Harold na meri bilong em Elsie, ol i kamapim 3-pela gutpela tumbuna pikinini meri bilong mi, na nau ol tu i gat sampela pikinini ol i Witnes i baptais pinis. Tripela susa bilong mi, em Margaret, Ellen Jo, na Crystal, ol i stap yet na ol i stap gut long wok bilong Jehova. Crystal i maritim Lyman Swingle, em i wanpela bilong Lain Bilong Bosim Ol Witnes Bilong Jehova. Ol i stap long nambawan ofis bilong ol Witnes Bilong Jehova, long Bruklin, Nu Yok. Inap sampela yia nau Crystal i gat ol bikpela sik, tasol em i stap olsem gutpela piksa na em i save strongim mi.
Mi winim 90 krismas nau, na mi lain olsem mi no ken pret long ol samting man inap mekim, long wanem, strong bilong Jehova i winim strong bilong polis, jas, na man. Taim mi tingting long ol samting i bin painim mi, mi pilim tru long bel dispela nambawan gutpela wok mi bin insait long en “long helpim na strongim gutnius”!—Filipai 1:7.
[Blok long pes 22]
Konstitusen i Helpim Ol
LONG 1995, Merlin Owen Newton i raitim wanpela buk (Armed With the Constitution). Dispela buk i stori gut long wok ol Witnes Bilong Jehova i bin mekim bilong kamapim long ples klia olsem ol man i mas bihainim konstitusen bilong Amerika. Long dispela taim, Misis Newton em i profesa long Huntingdon College long Montgomeri, Alabama. Em i bin skelim gut ol samting na stori gut long buk bilong em long 2-pela kot i bin kamap long Alabama, na bihain ol i bringim tok i go long Nambawan Kot Bilong Amerika.
Wanpela kot ol i mekim long dispela Nambawan Kot, em kot bilong Grace Marsh, na stori bilong em i stap long pes 20 i go inap long 22. Narapela kot, em kot bilong Jones wantaim Biktaun Opelika, na ol i mekim kot long tokaut olsem i no gat rong long autim bilip bilong lotu long rot bilong tilim ol nius. Rosco na Thelma Jones, tupela marit blakskin, na ol i Witnes Bilong Jehova i save autim tok long olgeta de.
Taim em i wok long raitim buk bilong em, Profesa Newton i mekim wok long ol buk na nius bilong nau, na long ol nius bilong ol loya samting, na long ol stori na pas ol Witnes i bin raitim. Em i mekim wok long ol tok na stori ol Witnes yet i bin kamapim, na stori bilong ol savemen long wok bilong ol Witnes. Dispela buk (Armed With the Constitution) i kamapim ol gutpela tok bilong ol man i bin sanap long kot, na ol loya, na ol jas, na dispela i helpim ol man long save long ol samting i bin painim ol Witnes Bilong Jehova.
[Piksa long pes 20]
Mi wantaim bubu man Sim Waldrop
[Piksa long pes 23]
Grace Marsh long nau