Olsem Wanem Yu Ken Amamas Long Strongpela Skin?
OL MAN i stori planti long ol samting bilong stretim sik. I olsem ol pren o man i sindaun klostu long yumi, ol i save long wanpela samting bilong stretim sik. Tru, sampela taim ol man i gat strongpela laik long makim marasin bilong ol yet. Tasol wanpela dokta bilong Brasil i tok, i gat sampela man i save surik long lukim dokta, na “taim sik i bikpela tru, em nau, ol i save go. Samting olsem sua inap kamap long skin bilong ol na maski planti mun ol yet i kisim marasin, sua i no save pinis. Orait, taim ol i go lukim dokta, ol i kisim save olsem ol i gat wanpela kain sik kensa na mobeta ol i bin go lukim dokta taim sua i kamap nupela.”
Man i go kwiktaim long dokta taim sik i nupela, em inap abrusim bagarap. Sapos em i wet wet na bihain em i go long dokta, em nau, bagarap inap painim em. Wanpela dokta bilong katim man i tok: “Wanpela meri i gat 30 krismas, sik mun bilong em i bin kamap bihain long taim bilong en na em i kisim pen long bel. Em yet i makim marasin em i laik kisim na em i kisim planti bilong en na pen bilong em i pinis liklik. Tasol 3-pela de bihain, bikpela blut i wok long lus na skin bilong em i hap dai, na kwiktaim ol i kisim em i go long haus sik. Wantu mi katim em na mi kisim save olsem em i gat bel. Tasol pikinini i no kamap long ples tru bilong em, nogat; em i kamap long wanpela rop bilong bel. Meri i kamap long haus sik long taim stret—klostu em i dai!”
Wanpela yangpela meri long Sau Paulo i ting em i sot long blut, tasol nogat; em i gat bikpela sik long kidni bilong em. Em i no go kwiktaim long dokta, olsem na i gat wanpela samting tasol ol dokta inap mekim bilong helpim em—ol i mas rausim kidni bilong em na putim kidni bilong narapela i go insait long em. Dokta bilong dispela meri i tok: “Planti taim sikman i no go kwiktaim long dokta, na em yet i makim marasin bilong em o em i painim narapela rot bilong stretim sik em ol man i no dokta ol i tokim em long en. Em nau, bihain ol bikpela sik tru i painim em.”
Tru tumas, yumi no laik sakim ol samting i kamap long skin bilong toksave long yumi olsem yumi gat sik, a? Tasol olsem wanem yumi no ken tingting strong tumas long ol samting bilong stretim sik o long makim marasin bilong yumi yet? Dispela tok ‘no gat sik’ i makim olsem man i strong long “skin, tingting, na bel” o skin “i no gat sik o pen.” Ol i tok, klostu olgeta sik long nau i gat rot bilong pasim olgeta o pasim liklik. Na Dokta Lewis Thomas i tok: “I no olsem wanpela man i mekim na long pasin longlong em i skruim ol hap hap bilong bodi wantaim, nogat; skin bilong yumi i strong, na skin bilong yumi i no save bagarap kwik, na i no gat sik long en.” Olsem na nogut yumi tingting oltaim long skin bilong yumi i mas stap strong, na yumi tingting planti oltaim long skin na nau sik i painim yumi o yumi hariapim indai bilong yumi long dispela pasin bilong tingting planti. Yumi mas wok gut wantaim skin bilong yumi na strong bilong en bilong kamap orait gen. Na gutpela dokta o man i save mekim wok bilong stretim sik, ol inap helpim yumi tu.
Yumi Mas Go Lukim Dokta
Wanpela dokta bilong Brasil i tok, i gutpela yumi go lukim dokta “sapos sampela samting i kamap long skin bilong yumi olsem fiva, het pen, traut, o yumi kisim pen long ol hap bilong bel, na maski yumi dring marasin olsem asprin samting, dispela i no daunim sik na planti taim ol dispela sik i kamap na i olsem i no gat as, o sapos pen i bikpela tru.” Narapela dokta i tok, i gutpela yumi go lukim dokta sapos yumi no save bai yumi mekim wanem long sik bilong yumi o yumi ting sik i narapela kain long sik i bin painim yumi bipo. Em i tok moa: “Taim pikinini i kisim sik, planti papamama i no save makim marasin bilong givim long em, nogat; ol i kisim em i go long dokta.”
Tasol olsem wanem? Olgeta taim sik i save painim yumi, yumi mas dring marasin? Sapos yumi dring marasin, dispela inap nogutim yumi? Marasin inap kamapim ol narapela sik olsem skrapim bel o bagarapim lewa o kidni bilong yumi? Olsem wanem long wok bilong ol marasin taim ol i bung insait long bel? Wanpela buk (The New Encyclopædia Britannica) i tok: “I no planti sikman i save stap bel isi o kisim gutpela tingting long sik bilong em.” Tasol wanpela gutpela dokta inap helpim yumi long save, olgeta marasin inap nogutim skin bilong yumi na wan wan marasin tasol ol i save mekim wok long en long nau em i no save mekim sampela samting nogut long skin bilong yumi. Kaunim tok lukaut i stap long botol o karamap bilong marasin yu baim. Em bai stori long sampela samting nogut dispela marasin inap mekim long skin bilong man. Na marasin yumi baim nating long haus marasin o stua, dispela tu inap nogutim yumi o kilim yumi i dai sapos yumi no mekim stretpela wok long en o kisim long skel stret.
Ripot bilong Richard A. Knox long nius The Boston Globe i helpim yumi long save, yumi mas was gut long marasin. Em i tok: “Ol saveman long Yunivesiti Stanfot i tok, planti milion manmeri i gat sik atraitis na ol i save dring marasin long olgeta de bilong kilim pen, wantu tasol bikpela blut inap kamap long bel bilong ol na dispela inap kilim ol i dai.” Em i tok moa: “Na ol saveman i tok, sapos ol sikman i dring marasin bilong kilim pen wantaim marasin bilong stretim bel taim kaikai i no sindaun gut long bel, o wantaim marasin bilong helpim bel na dispela hevi i no inap kamap long en, dispela i no inap pasim ol bikpela sik long kamap long bel na ating ol dispela marasin inap kamapim moa yet dispela hevi.”
Olsem wanem long pasin bilong planti man long makim marasin bilong ol yet? Wanpela dokta long Ribeirau Preto, Brasil, em i tok: “Mi ting i gutpela sapos olgeta man i gat sampela marasin long haus . . . Tasol ol i mas bihainim gutpela tingting taim ol i mekim wok long en.” (Lukim blok long pes 7.) Na sapos man i gat sampela save long lukautim skin bilong em, dispela inap helpim i stap bilong em long kamap gutpela moa. I stap bilong olgeta man i no wankain, olsem na Kirap! i no tok wanpela marasin o samting bilong stretim sik i winim narapela marasin o samting bilong stretim sik.
Yu Ken Mekim Wanem na Skin i Strong?
Wanpela man bilong raitim ol buk 300 yia samting bipo, em Jonatan Swift, em i tok: “Ol nambawan dokta bilong dispela graun, em Dokta Kaikai, na Dokta Stap Bel Isi, na Dokta Amamas.” Tru tumas, sapos yumi kisim kain kain gutpela kaikai, na malolo gut, na bel bilong yumi i stap isi, em ol bikpela samting bilong kisim strongpela skin i no ken sik tumas. Tasol maski ol kampani i mekim ol toksave long marasin bilong grisim ol man long baim, yumi no inap kisim strongpela skin long rot bilong dring marasin tasol. “Sapos yumi kisim nating marasin o mekim nabaut long en,” dispela inap mekim na ating skin i no gat strong long sakim ol sik.—Buk Dicionário Terapêutico Guanabara.
Tasol sapos yumi wok long stretim wokabaut bilong yumi yet na yumi no mekim nabaut long ol marasin nogut olsem drak, o smok, o dring tumas, na yumi abrusim ol samting i mekim bel bilong yumi i no stap isi, dispela inap helpim skin bilong yumi. Marian, em i gat 63 krismas samting na inap longtaim em i wok misineri long Brasil, em i tok: “Skin bilong mi i gutpela, long wanem, mi no mekim nabaut long ol samting na mi kisim kain kain gutpela kaikai.” Na em i tok moa: “Mi laik kirap kwik long moningtaim, olsem na i bikpela samting mi go slip kwik long nait.” Yumi no ken ting ol gutpela pasin na gutpela tingting long mekim ol samting i liklik samting tasol. Na yumi no ken ting yumi no gat wok long go lukim gutpela dokta long sampela taim bilong em i ken glasim skin bilong yumi na bilong yumi ken toktok gut wantaim em.
Marian i laik stap strong long skin, olsem na em i no les long lukautim skin bilong em, tasol em i no tingting planti tumas long en tu. Em i tok: “Mi save beten tu long Jehova na askim em long soim rot long mi sapos mi mas skelim sampela samting mi mas mekim long skin bilong mi bambai mi ken mekim ol samting bilong helpim gut skin long nau na long bihain, na mi no ken lusim bikpela hap taim na mani long ol samting bilong helpim skin na i no ken sik tumas.” Em i tok moa: “Wok i bikpela samting, olsem na mi beten askim God long helpim mi long wokim gut tingting bambai mi skelim gut taim na strong bilong mi—mi no wok isi tumas o winim skel bilong mi tu.”
Bilong stap amamas tru, yumi mas tingim i stap bilong yumi long bihain. Maski skin bilong yumi i strong long nau na yumi no sik tumas—sik, pen, hevi, na bihain indai—olgeta dispela samting i stap yet. Olsem wanem? Yumi inap wetim wanpela taim na yumi ken stap gutpela olgeta, no gat sik?
[Blok long pes 6]
Stretpela Tingting Long Lukautim Yu Yet
Samting yu kaikai na dring i bikpela samting bambai skin i ken strong na i no ken sik tumas. Sapos yu gat ka na yu kapsaitim wara o suga long bensin bilong en, kwiktaim ensin bilong ka bai bagarap. Na i wankain sapos yu kisim tasol ol rabis kaikai na rabis dring, bihain skin bilong yu i bagarap. I wankain tu long masin kompyuta. Sapos man i raitim tok kranki long en, kompyuta bai kamapim tok kranki tasol.
Dokta Melanie Mintzer, wanpela profesa bilong marasin, em i tok: “I gat 3-pela kain sikman: ol sikman i save go lukim dokta bilong kisim sampela marasin samting ol inap kisim long haus, na ol sikman i mekim stretpela wok long ol klinik na dokta samting, na ol sikman i no save go lukim dokta tasol i gutpela sapos ol i go. Namba wan lain sikman i lusim nating taim bilong dokta na taim na mani bilong ol yet. Namba tri lain sikman inap kisim bagarap, long wanem, ol i no go hariap long dokta. Ol dokta bai amamas sapos planti manmeri i olsem ol sikman bilong namba tu lain.”
“Sevenpela bikpela samting na skin i ken stap strong i olsem: Yu mas kisim ol gutpela kaikai na dring, mekim eksasais planti taim, no ken smok, malolo gut, skelim gut ol wok i givim hevi long yu, stap gut wantaim ol narapela man, na sapos i gat wanpela samting em inap givim sik long yu o bagarapim skin, orait mekim sampela samting bilong abrusim.”—Buk Before You Call the Doctor—Safe, Effective Self-Care for Over 300 Medical Problems, em Dokta Anne Simons, Bobbie Hasselbring, na Michael Castleman ol i bin raitim.
[Blok long pes 7]
Bokis Marasin Long Haus
“Ol i ting inap 90 pesen bilong ol sik—olsem pen, ol liklik bagarap long skin, na sampela samting moa i makim olsem skin i sik—ol man i no save sik tumas ol i sakim olsem i samting nating, na ol i no tokim wanpela long en. . . . Planti taim ol i save kisim tasol 2-pela asprin bilong daunim het pen—em samting i no gat hatwok long mekim.”
“Planti inap mekim olsem, long wanem, ol i gat bokis marasin long haus. Marasin long haus i helpim man na em i no tromoi nating taim na bikpela mani long go lukim dokta o klinik.”—Buk Complete Home Medical Guide bilong wanpela yunivesiti (The Columbia University College of Physicians and Surgeons).
Wankain buk i tok, i gutpela sapos long bokis marasin i gat sampela plasta, ol liklik bal kapok, banis, sampela kain gris marasin, marasin bilong klinim sua, sisis, glas bilong putim long maus bilong glasim hat bilong skin, na sampela samting moa yu gat wok long en.
Na i gutpela sapos long bokis i gat marasin bilong dring bilong daunim fiva na pen, na bilong stretim bel taim kaikai i no sindaun gut long bel, na bilong kus, na bilong helpim yumi long pekpek o long pasim pekpek wara.
[Blok long pes 8]
Wanpela Tok Lukaut
“Maski yumi baim nating marasin long haus marasin o stua, em marasin tru tru. Olsem marasin dokta i tokim yumi long kisim na em i raitim pepa bilong en, yumi no ken dring sampela bilong ol dispela marasin yumi baim nating wantaim ol narapela kain marasin, o kisim wantaim sampela kain kaikai o bia samting. Olsem ol narapela marasin, sampela marasin yumi baim nating inap haitim sik tru tru bilong yumi o yumi inap kalabus long en. Na sampela taim, nogut yumi baim nating marasin, long wanem, yumi no laik go lukim dokta.
“Tasol planti marasin i no inap bagarapim yumi na ol inap helpim sik bilong yumi . . . Ol i wok gut.”—Buk Using Medicines Wisely.
[Ol Piksa long pes 7]
Tingim: I no gat wanpela marasin ol i wokim long ol lip samting o wanpela marasin bilong dokta, em i no inap nogutim yumi
1. Bokis marasin bilong man i wok bisnis long en
2. Man i maket long marasin
3. Marasin ol i wokim long ol lip bilong diwai sayor samting