‘Dispela Pait Em i Samting Bilong God Tasol—I No Samting Bilong Yupela’
EM STORI BILONG W. GLEN HOW
Inap 60 yia i go pinis na i kam inap nau, ol Witnes Bilong Jehova i bin winim planti kot long Kanada. Em samting ol lain i holim wok loya samting i save gut long en. Mi bin insait long sampela bilong ol dispela kot na wanpela lain bilong ol loya (American College of Trial Lawyers) i laik praisim mi na ol i givim setifiket long mi, ol i kolim Prais Bilong Sanap Strong na Helpim Ol Narapela. Taim ol i bung bilong givim setifiket long mi, ol i tok olsem ol kot bilong ol Witnes Bilong Jehova “i bin kamapim wanpela banis bilong pasim gavman long bosim strong tumas olgeta liklik liklik samting bilong ol man . . . , long wanem, ol dispela kot bilong ol Witnes i bin mekim na gavman i kamapim sampela lo i save lukautim olgeta man bilong Kanada na ol haus kot i orait long en.” Orait nau mi laik stori long sampela bilong ol dispela kot, na olsem wanem mi bin kisim dispela wok loya na wok bilong helpim ol lain Witnes Bilong Jehova.
LONG 1924, wanpela Sumatin Bilong Baibel—em nem bilong ol Witnes Bilong Jehova long bipo—George Rix i bin kam long haus bilong papamama bilong mi long Toronto, Kanada. Mama bilong mi, em wanpela liklik sotpela meri nem bilong em Bessie How, em i tokim em long kam insait na toktok wantaim mipela. Long dispela taim mi gat 5-pela krismas na brata bilong mi Joe i gat 3-pela krismas.
I no longtaim na mama i kirap na go long ol miting bilong ol Sumatin Bilong Baibel long Toronto. Long 1929 em i kirap mekim wok painia, na em i mekim dispela wok i go inap long 1969 taim em i dai na wok bilong em long graun i pinis. Pasin bilong em long wok strong long autim tok i bin helpim planti man long kisim save long tok i tru bilong Baibel, na dispela i makim gutpela rot mipela ken bihainim.
Papa bilong mi, em Frank How, em i no man bilong toktok na pastaim em i no amamas long wok bilong lotu Mama i mekim. Tasol Mama i bihainim gutpela tingting na kisim ol wasman bilong raun, olsem George Young, long kam toktok wantaim em. Bihain tingting bilong Papa i senis na bel bilong em i stap isi. Em yet i no bin kamap wanpela Witnes, tasol taim em i lukim tok bilong Baibel i helpim famili bilong em, em i strongim mipela long stap olsem.
Mi Gat Laik Long Mekim Wok Bilong God
Mi pinisim haiskul long 1936. Taim mi gat 13 i go inap 19 krismas samting, mi no save tingting tumas long ol samting bilong spirit. Em taim bilong bikpela hevi bilong mani, na i hatwok long kisim wok bilong skin. Olsem na mi go long Yunivesiti Bilong Toronto. Long 1940 mi tingting long go long skul bilong kamap loya. Mama i no kirap nogut long dispela samting. Taim mi stap pikinini yet Mama i les pinis long sampela pasin bilong mi na em i tok olsem: “Dispela liklik hambak manki i save tok pait long olgeta samting! Ating em bai kamap wanpela loya!”
Long Julai 4, 1940, klostu long taim mi go long skul bilong kamap loya, gavman bilong Kanada i tambuim wok bilong ol Witnes Bilong Jehova, tasol ol i no toksave pastaim. Dispela i kamapim bikpela senis long i stap bilong mi. Gavman i mekim wok long strong bilong en long givim hevi long dispela liklik oganaisesen em lain bilong en i no gat asua long sampela rong na ol i bihainim pasin daun, na dispela i mekim na mi kisim strongpela tingting olsem ol Witnes Bilong Jehova ol i lain tru bilong Jisas. Ol Witnes i stap olsem dispela lain Jisas i bin tok profet long en, em i tok: “Olgeta lain manmeri bai ol i bel nogut tru long yupela, long wanem, nem bilong mi em i stap long yupela.” (Matyu 24:9) Mi pasim tok long bel olsem mi bai mekim wok bilong dispela God i stap olsem strong bilong dispela oganaisesen. Long Februeri 10, 1941, mi kisim baptais long wara bilong makim olsem mi dediket pinis long God Jehova.
Mi laik go insait hariap long wok painia. Tasol brata i bosim wok bilong autim tok long Kanada, em Jack Nathan, em i kirapim mi long pinisim skul bilong kamap loya pastaim. Mi bihainim tok bilong em na long mun Me 1943 mi kisim setifiket, na bihain long dispela mi kirap mekim wok painia. Long mun Ogas ol i singautim mi long wok long brens-ofis bilong Sosaiti Was Taua long Toronto bilong helpim ol long stretim sampela hevi ol Witnes Bilong Jehova i bin kisim long ol lo bilong gavman. Wanpela mun bihain mi winim mak bilong mekim wok loya long Onterio, Kanada.
Sambai Long Gutnius Long Rot Bilong Kot
Em taim bilong Namba Tu Pait na tambu i stap yet long ol Witnes long Kanada. Ol i wok long kalabusim ol man na meri, long wanem, ol i Witnes Bilong Jehova—i no gat narapela as na ol i mekim. Ol i rausim ol pikinini Witnes long skul, na ol i kisim sampela na putim ol i go i stap wantaim sampela lain i save lukautim pikinini i no gat papamama. Ol i mekim olsem, long wanem, ol Witnes i no laik bihainim pasin bilong lotuim gavman olsem salut long plak, o mekim singsing bilong litimapim kantri. Buk bilong Profesa William Kaplan (State and Salvation: The Jehovah’s Witnesses and Their Fight for Civil Rights) i stori long dispela samting na i tok: “Long taim bilong pait ol lain bilong gavman wantaim ol manmeri i bin larim pasin bilong litimapim kantri i bosim tingting na bel bilong ol, ol i tok nogutim ol Witnes long rot bilong ol nius samting na gavman i pasim wok bilong ol na ol manmeri i biruaim ol.”
Ol Witnes i wok long askim gavman long rausim tambu i stap long ol, tasol gavman i no mekim. Orait wantu long Oktoba 14, 1943, ol i rausim tambu. Tasol ol Witnes i stap yet long kalabus na long sampela banis kalabus bilong mekim wok. Ol i pasim yet ol pikinini long go long skul bilong gavman. Na tambu i stap yet long Sosaiti Was Taua na Intenesenel Baibel Stiudens Asosiesen—graun ol i wokim brens-ofis long en long Toronto i stap long nem bilong dispela asosiesen.
Long pinis bilong yia 1943, mi go long Nu Yok wantaim Percy Chapman, em i bin lukautim ol wok long brens bilong Kanada. Mipela go bilong toktok wantaim Nathan Knorr, em presiden bilong Sosaiti Was Taua long dispela taim, na Hayden Covington em nambatu presiden bilong Sosaiti na loya bilong en. Brata Covington i gat bikpela save tru long mekim wok loya. Bihain em i winim 36 bilong 45 apil long Sprim Kot Bilong Yunaitet Stets.
Isi isi hevi bilong ol Witnes long Kanada i wok long pinis liklik. Long 1944 ol i larim ol Witnes i mekim wok gen long brens-ofis bilong Toronto, na ol lain i bin stap na wok long dispela hap long bipo ol inap i go bek. Long 1945 nambawan kot bilong Onterio i tokaut olsem ol man i no inap subim ol pikinini long mekim ol samting bel bilong ol i gat tok long en. Kot i tok ol skul i mas kisim bek ol pikinini ol i bin rausim ol long skul. Orait bihain, long 1946, gavman bilong Kanada i larim ol Witnes i lusim ol banis kalabus. Brata Covington i lainim mi long sanap strong na wok strong long stretim ol dispela tok, na bikpela samting moa yet, mi mas larim Jehova i helpim mi.
Pait Long Kwibek
Klostu olgeta hap bilong Kanada i larim ol Witnes i stap fri long mekim wok bilong ol, tasol long wanpela hap nogat—em long hap bilong Kwibek, em ol lain i save mekim tok ples Frans na bihainim lotu Katolik. Inap 300 yia samting Misin Katolik i bosim dispela hap. Ol pris i save bosim wok bilong ol skul, haus sik, na planti narapela dipatmen bilong gavman. Long haus ol lain bilong gavman i bung long en bilong kamapim ol lo, i gat wanpela sia bilong kadinal bilong lotu Katolik i olsem sia king na i stap arere long sia bilong man i bosim dispela bung!
Man i bosim gavman bilong Kwibek na i stap loya bilong en, em Maurice Duplessis. Wanpela man bilong Kwibek i save raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo, em Gerard Pelletier, em i tok olsem Maurice Duplessis em i wanpela dikteta na “inap long 21 yia samting em i paulim ol samting na bihainim pasin bilong giaman na mekim pasin i no stret long sampela lain. Em i mekim wok long bikpela namba em i holim bilong bosim tingting bilong ol man i save tingim samting bilong ol yet tasol.” Bilong kisim bikpela strong moa, Duplessis i pas wantaim Kadinal Villeneuve.
Long 1940 samting i gat 300 Witnes i stap long Kwibek. Planti ol i bin kam long ol narapela hap bilong Kanada bilong mekim wok painia, olsem brata bilong mi Joe. Taim wok bilong autim tok i go bikpela long Kwibek, ol pris i kirapim ol polis long givim hevi long ol Witnes. Olsem na planti taim ol polis i wok long holim ol Witnes na giaman na tok olsem wok bilong ol long autim tok i brukim sampela lo bilong dispela provins long ol samting bilong mekim wok bisnis.
Planti taim mi save go i kam long Toronto na Kwibek, olsem na bihain ol i makim mi long stap olgeta long Kwibek bilong helpim ol loya i no Witnes em ol i wok long helpim ol brata sista Kristen long kot. Namba wan wok bilong mi long olgeta de em bilong painimaut olsem ol polis i bin holim hamas brata sista long asde na putim ol long rum gat, na bihain mi save hariap na go long haus kot bilong stretim rot bilong baim kot bilong ol. Gutpela tru Frank Roncarelli em wanpela brata i gat planti mani, na em i bin baim kot bilong planti brata sista.
Long 1944, ol Witnes em gavman i tok ol i bin brukim sampela lo na ol i gat kot, ol inap olsem 40, tasol long 1946 dispela namba i go bikpela tru, inap olsem 800! Olgeta taim ol polis i wok long kisim ol na putim ol long rum gat. Na i no dispela tasol—ol pris bilong lotu Katolik i kirapim ol bikhetlain long bung na pait long ol brata.
Long Novemba 2 na 3, long 1946, mipela wokim wanpela miting long Montriol bilong toktok long dispela hevi. Brata Knorr i kamapim laspela tok, nem bilong en “Bai Mipela Mekim Wanem?” Olgeta brata i bung long dispela taim i amamas long harim dispela bekim—em i ritim wanpela pepa, long nau dispela pepa i stap olsem wanpela olpela rait i stori long ol samting i bin kamap long bipo. Nem bilong dispela pepa i olsem Kwibek i Birua Long God na Krais na Pasin Bilong Stap Fri na Dispela i Semim Kanada. Long 4-pela pes bilong en i gat ol strongpela tok i kamapim stori olgeta, olsem ol nem na det samting ol pris i bin kirapim ol man long mekim nogut long ol brata, na ol polis i paitim ol brata na putim ol long rum gat, na ol man yet i bung bilong bagarapim ol Witnes Bilong Jehova long Kwibek. Long 12-pela de bihain ol i kirap na tilim dispela nius i go long olgeta hap bilong Kanada.
Sampela de bihain long dispela, Duplessis i tokaut olsem nau bai i gat “pait i no gat marimari long ol Witnes Bilong Jehova.” Samting em i mekim i bin helpim mipela, tasol em i no save dispela samting bai kamap. Em i kamap olsem wanem? Em i bin tok ol polis i ken kotim ol lain i wok long tilim dispela nius Kwibek i Bel Nogut, long wanem, ol i kirapim ol man long bikhet long gavman. Tasol dispela tok em i sutim long ol Witnes em samting i nogut tru, olsem na bai mipela i no ken kot long Kwibek—bai mipela kot long Sprim Kot Bilong Kanada. Belhat i paulim tingting bilong Duplessis na em i no bin tingim dispela samting. Orait nau em yet i tokim ol man long rausim laisens bilong Frank Roncarelli long salim wain na bia samting, em dispela brata i save helpim mipela planti taim long baim kot bilong ol brata sista. Brata Roncarelli i no inap kisim wain, olsem na insait long sampela mun tasol em i mas pasim gutpela haus kaikai bilong em long Montriol na bisnis bilong em i bagarap olgeta.
Ol polis i holim planti brata sista moa. Pastaim i gat olsem 800 i stap na wetim kot, tasol i no longtaim na i gat 1,600. Planti loya na jas i wok long toktok planti long ol dispela kot, olsem kot bilong ol Witnes Bilong Jehova i planti tumas na i pasim ol long wokim ol narapela kot bilong Kwibek. Bilong bekim tok bilong ol mipela i tok olsem: Sapos ol polis i wok long holim ol man nogut tasol na maski long holim ol Kristen, dispela hevi bai pinis!
Tupela loya bilong ol lain Juda em ol i gat strongpela bel, em A. L. Stein bilong Montriol na Sam S. Bard bilong biktaun Kwibek, ol i bin helpim mipela long planti kot, na ol i bin mekim moa yet taim mi no kisim tok orait yet long mekim wok loya long Kwibek long 1949. Paslain long em i kamap praim minista bilong Kanada, Pierre Elliott Trudeau i stori long ol Witnes Bilong Jehova long Kwibek na i tok olsem, ol man “i bin tok bilas long ol, na mekim nogut long ol, na olgeta man i bel nogut long ol; tasol long rot bilong kot ol i mekim pait long Lotu, gavman, kantri, ol polis, na tingting bilong ol man.”
Pasin ol i bin mekim long brata bilong mi Joe i kamapim klia tingting bilong ol man i bosim ol kot long Kwibek. Ol polis i kotim Joe na tok olsem em i bagarapim sindaun bilong ol man. Jas Jean Mercier i makim em long stap 60 de long kalabus. Taim jas i kolim pinis strafe bilong Joe, em i belhat olgeta na tok strong long Joe olsem em i gat laik long makim em long stap kalabus i go inap long taim em i dai!
Wanpela nius i tok Mercier i bin tokim ol polis long Kwibek olsem “taim ol i lukim wanpela Witnes o ol i ting em i wanpela Witnes, ol i mas holim em.” Pasin bilong ol i kamapim klia olsem ol tok i stap long nius bilong mipela, Kwibek i Bel Nogut, em i tru. Het-tok bilong sampela nius long sampela narapela provins bilong Kanada i tok: “Taim Bilong Tudak i Kamap Gen Long Kwibek” (The Toronto Star), “Taim Bilong Misin Long Kotim Ol Man i Kamap Gen” (The Globe and Mail, Toronto), “Pasin Nogut Bilong Gavman Fasis” (The Gazette, Gles Bei, Nova Skosa).
Kot Bilong Kamapim Klia Mipela i No Laik Daunim Gavman
Long 1947, mi helpim Mista Stein long namba wan taim mipela kot bilong stretim dispela tok olsem ol Witnes i laik daunim gavman. Ol i kotim Aimé Boucher. Aimé i bin tilim ol dispela nius klostu long haus bilong em. Long kot bilong Aimé mipela i bin kamapim klia olsem ol tok i stap long nius Kwibek i Bel Nogut i no giaman; nius i kamapim ol strongpela tok bilong tokaut long ol pasin nogut ol i mekim long ol Witnes Bilong Jehova. Mipela i soim ol olsem ol polis i no mekim wanpela samting long ol man i bin mekim nogut long ol Witnes. Tasol ol i holim Aimé, long wanem, em i wok long tokaut long ol samting ol dispela man i bin mekim. I olsem ol lain i kotim Aimé ol i laik tok: Pasin bilong mekim tok tru i brukim lo!
Ol kot long Kwibek i mekim wok long wanpela tok olsem “i laik daunim gavman,” em ol i bin kamapim insait bilong en inap 350 yia i go pinis na dispela tok i no klia tumas; em i makim olsem sapos man i toktok planti long samting gavman i mekim, em i brukim lo. Duplessis i mekim wok long dispela lo bilong pasim ol man long sutim tok long wok bilong em. Tasol long 1950 Sprim Kot Bilong Kanada i orait long tok bilong mipela, olsem long ol gavman demokratik bilong nau, pasin bilong daunim gavman i olsem man i kirapim ol narapela long pait long gavman o bikhet long gavman. Nius Kwibek i Bel Nogut i no mekim olsem, em i bihainim lo olsem ol man i fri long tokaut long ol samting. Taim Sprim Kot i pasim tok olsem mipela i winim kot, ol i mekim dai 123 narapela kot bilong ol brata sista! Mi luksave long ol samting Jehova i bin mekim bilong helpim mipela long winim dispela pait.
Kot Bilong Stap Fri Long Tilim Nius
I gat wanpela lo bilong Biktaun Kwibek yet i tambuim pasin bilong tilim ol nius sapos ol i no kisim pepa long nambawan bilong ol polis i tok orait long dispela samting. I olsem ol i laik pasim maus bilong ol man, na dispela i brukim lo bilong i stap fri long ol samting bilong lotu. Wasman bilong raun long dispela taim, em Laurier Saumur, em i bin stap long kalabus long 3-pela mun, long wanem, ol i tok em i brukim dispela lo, na em i gat sampela kot moa long ol narapela samting bilong dispela lo.
Long 1947, long nem bilong Brata Saumur, mipela mekim kot bilong pasim Biktaun Kwibek long mekim wok long dispela lo bilong tambuim ol Witnes long tilim ol nius sapos ol i no kisim dispela pepa. Mipela i no winim dispela kot long Kwibek, olsem na mipela apil gen long Sprim Kot Bilong Kanada. Long Oktoba 1953, 9-pela jas i harim dispela kot inap long 7-pela de, na bihain ol i tokaut olsem ol lain long Biktaun Kwibek i no inap pasim mipela long mekim wok bilong tilim ol nius. Dispela Kot i luksave olsem, wok bilong tilim ol nius i kamapim tok bilong Baibel i bikpela samting long lotu bilong ol Witnes Bilong Jehova, olsem na konstitusen bilong Kanada i no inap larim wanpela lain i pasim toktok bilong wanpela lotu.
Olsem na kot bilong Boucher i tok, ol tok ol Witnes Bilong Jehova i mekim i stret wantaim lo; na ol tok bilong kot bilong Saumur i kamapim klia olsem wanem ol i ken autim tok na long wanem hap ol i ken mekim. Taim mipela winim kot bilong Saumur, ol i mekim dai ol narapela kot ol i laik mekim long ol brata. Na ol i mekim olsem long Montriol, long wanem, i no gat ol samting bilong kamapim klia olsem ol brata i bin mekim wanpela rong. I no longtaim na i no gat wanpela kot moa bilong ol Witnes long Kwibek!
Laspela Samting Duplessis i Mekim
Nau i no gat wanpela lo i stap em ol i ken mekim wok long en bilong pasim ol Witnes Bilong Jehova, olsem na long kirap bilong Janureri 1954, Duplessis i kamapim wanpela nupela lo em i laik bai palamen i orait long en, em Lo Namba 38. Ol niusman i tok dispela lo i olsem ‘lo bilong daunim ol Witnes Bilong Jehova.’ Dispela lo i tok sapos man i ting olsem wanpela i laik kamapim sampela tok i “nogut o i bagarapim bel bilong man,” em inap kotim em long polis maski em i no inap kamapim long ples klia olsem man i mekim dispela samting o nogat. Duplessis i stap olsem loya bilong gavman, olsem na sapos ol i kotim wanpela man long dispela lo, Duplessis inap mekim wok long kot bilong pasim dispela man long autim tok. Taim kot i pasim wanpela man long autim tok, olgeta wanlotu bilong dispela man tu i no inap mekim wok autim tok. Na tu, gavman bai kisim olgeta Baibel na nius bilong Baibel bilong dispela lotu na bagarapim, na pasim olgeta haus lotu bilong ol inap long kot i pinis, na dispela inap kisim sampela yia.
Lo Namba 38 i wankain long wanpela lo ol i bin kamapim long yia 1400 samting, taim Torquemada i bosim kot bilong misin long Spen. Sapos ol i tok wanpela man i brukim dispela lo, maski ol i no kamapim long ples klia olsem em i mekim o nogat, ol bai pasim em wantaim lain bilong em long mekim ol samting gavman i save larim ol narapela i mekim. Ol niusman i tok, bilong bihainim Lo Namba 38, ol polis i kisim toksave olsem ol i mas pasim ol Haus Kingdom bilong ol Witnes Bilong Jehova na kisim na bagarapim ol Baibel na ol narapela buk na nius bilong ol. Ol Witnes i tingim dispela samting nogut tru gavman i laik mekim na ol yet i kisim olgeta buk na nius bilong Baibel ol i bin holim long Kwibek na karim i go long narapela hap. Tasol ol i wok yet long autim tok na mekim wok long ol wan wan Baibel bilong ol yet.
Long Janueri 28, 1954, palamen i orait long dispela lo. Olsem na long Janueri 29, long 9 klok moningtaim, mi go long haus kot bilong kirapim jas long pasim dispela lo taim Duplessis i no mekim wok yet long en. Tasol jas i no pasim dispela lo, long wanem, gavman i no mekim wok yet long en. Tasol jas i tok sapos gavman i laik mekim wok long dispela lo, em bai helpim mipela. Olsem na samting jas i mekim i wankain olsem em i pasim dispela lo, long wanem, taim Duplessis i laik mekim wok long en, wantu jas bai pasim em!
Long wik antap, mipela wet i stap bilong save olsem ol polis bai kotim mipela long dispela nupela lo o nogat. I no gat wanpela samting i kamap! Bilong save long as bilong dispela, mi kamapim wanpela samting bilong traim ol polis. Tupela painia, em Victoria Dougaluk na Helen Dougaluk, ol i go autim tok long ol haus na mekim wok long ol buk na nius long ples bilong Duplessis. Dispela tu i no kirapim ol polis long mekim wanpela samting. Taim tupela sista i wok yet, mi tokim Laurier Saumur long ringim ol polis. Em i no toksave olsem em i husat, tasol em i tokim ol polis em i no amamas long ol Witnes Bilong Jehova i raun long autim tok, na ol polis i no bihainim dispela nupela lo bilong Duplessis na kotim ol.
Ofisa bilong ol polis i sem liklik na i tok: “Mipela save dispela lo i kamap pinis olsem wanpela lo bilong gavman; tasol long de bihain long dispela, ol Witnes Bilong Jehova i go long kot bilong pasim mipela long mekim wok long en, olsem na mipela i no inap mekim wanpela samting.” Wantu mipela kisim ol buk na nius bilong mipela i kam bek, na inap 10-pela yia samting taim ol kot i wok long toktok long dispela samting, mipela no gat hevi long mekim wok bilong autim tok.
Mipela laik pasim ol long kotim mipela long dispela lo, na tu, mipela laik bai kot i tok dispela Lo Namba 38 i no stret wantaim konstitusen bilong gavman. Bilong kamapim klia olsem dispela lo em bilong pasim wok bilong ol Witnes Bilong Jehova tasol, mipela mekim wanpela bikpela samting—mipela kisim kot pepa i tok olsem Duplessis i mas kamapim ol tok bilong em long kot. Mi sanap long kot na toktok wantaim em inap 2-pela aua samting. Planti taim mi kamapim ol tok em i bin mekim long ol man olsem bai i gat “pait i no gat marimari long ol Witnes Bilong Jehova” na Lo Namba 38 bai pinisim wok bilong ol Witnes long Kwibek. Em i belhat olgeta na sutim tok long pasin bilong mi yet taim em i tok: “Yu wanpela hambakman stret!”
Mi tokim em, “Mista Duplessis, sapos yumi wok long toktok long ol pasin bilong man, nogut mi kamapim sampela tok long pasin bilong yu. Tasol mipela i gat sampela wok long mekim, olsem na yu ken tokim ol lain i harim kot, i gat wanem as na yu no bekim laspela askim.”
Long 1964 mi mekim tok long Sprim Kot Bilong Kanada olsem Lo Namba 38 i no stret. Tasol ol i no laik tok dispela lo i stret o nogat, long wanem, i no gat wanpela taim gavman i mekim wok long dispela lo. Na tu, taim mi mekim dispela tok long kot, Duplessis i dai pinis, olsem na i no gat man i tingim moa Lo Namba 38. No gat wanpela taim ol i mekim wok long dispela lo bilong givim hevi long ol Witnes Bilong Jehova o long narapela lain.
Paslain liklik long taim Duplessis i dai long 1959, Sprim Kot Bilong Kanada i tok em i mas givim mani long Brata Roncarelli bilong stretim hevi i bin kamap taim Duplessis i brukim lo bilong gavman na rausim laisens bilong em. Kirap long dispela taim i kam inap long nau, planti ol manmeri long Kwibek i save amamas long mipela. Sensus bilong gavman i tok namba bilong ol Witnes i go bikpela—long 1943 i gat 300 i stap, na long nau namba bilong ol i winim 33,000. Long nau i gat 3-pela narapela lotu tasol i gat bikpela namba moa i winim namba bilong ol Witnes long Kwibek. Mi no ting em wok bilong man yet na mipela i winim ol kot o namba bilong mipela i go antap. Ol samting i bin kamap i kamapim klia tru long mi olsem Jehova i save makim husat bai winim pait, long wanem, em i pait bilong em na i no pait bilong mipela.—2 Stori 20:15.
Ol Senis Long Sindaun Bilong Mi
Long 1954 mi maritim Margaret Biegel, em wanpela sista painia bilong Inglan, na mipela i kirap mekim wok painia wantaim. Mi wok yet long helpim ol Witnes Bilong Jehova long sampela kot long Kanada na Amerika na sampela taim mi helpim ol long sampela kot long Yurop na Ostrelia. Margaret i stap olsem kuskus bilong mi na inap planti yia em i stap olsem bikpela helpim bilong mi. Long 1984 mi wantaim Margaret i go bek na stap long brens-ofis bilong Kanada, na mi helpim ol long kamapim gen wanpela Dipatmen Bilong Lo. Sori tru, long 1987 Margaret i dai long sik kensa.
Long 1969, taim mama i dai, brata bilong mi Joe wantaim meri bilong em Elsie—em tupela wantaim i bin go long Skul Gileat bilong Sosaiti Wastaua bilong lainim wok misineri—ol i kisim papa na lukautim em inap 16 yia paslain long taim em i dai. Olgeta taim mi tenkyu tru long pasin bilong tupela long daunim sampela laik bilong ol yet bilong helpim mi long mekim yet wok bilong God long olgeta de.
Sampela Pait i Stap Yet
Planti kot bilong ol Witnes bilong nau i narapela kain long ol kot bilong ol Witnes bilong bipo. Ol i mekim wok long kot bilong kisim hap graun o laisens bilong wokim wanpela Haus Kingdom o Haus Kibung. Sampela narapela kot em bilong makim husat bai kisim pikinini taim marit i bruk, na papa o mama i no wanpela Witnes i sutim tok long lotu bilong kirapim kot long makim em long lukautim pikinini o pasim narapela long skulim pikinini long ol bilip bilong lotu.
Wanpela loya bilong Amerika, em Linda Manning, em i kam long brens-ofis bilong Kanada long 1989 bilong stap sotpela taim na helpim mipela long sampela wok loya. Long Novemba 1989 mitupela i marit, na kirap long dispela taim i kam inap long nau mipela amamas long stap long dispela brens-ofis na mekim wok wantaim.
Long 1990 na sampela yia bihain, mi wantaim John Burns, em wanpela loya i wok wantaim mipela long brens-ofis bilong Kanada, mipela go i stap long Japan. Mipela i helpim ol brata Kristen long winim kot bilong wanpela yangpela brata i no laik insait long wanpela klas bilong lain long pait, tasol ol lain bilong bosim skul i tok em i mas mekim. Mipela bin winim narapela kot bilong wanpela Witnes i bikpela pinis, em i go long kot bilong pasim ol lain bilong haus sik long givim blut long em.
Bihain long dispela, long 1995 na 1996, mi wantaim Linda i bin stap 5-pela mun long Singapo, long wanem, gavman i tambuim wok bilong ol Witnes na i putim sampela long kot. Mi helpim 64 long kot bilong ol. Ol i kotim sampela man, meri, na yangpela, long wanem, ol i save go long ol miting Kristen na holim Baibel bilong ol yet na ol nius bilong lotu. Mipela i no bin winim wanpela bilong ol dispela kot, tasol mipela lukim pasin bilong Jehova long strongim lain bilong em na helpim ol long karim hevi na holimpas bilip na stap amamas.
Mi Amamas Mi Inap Insait Long Ol Dispela Wok
Long nau mi gat 80 krismas, na mi amamas long skin bilong mi i stap gut na mi inap mekim wok yet long helpim lain bilong Jehova long stretim ol samting long rot bilong kot. Long olgeta taim mi stap redi long sanap long kot bilong tokaut long samting i stret. Mi amamas mi bin lukim namba bilong ol Witnes long Kanada i go bikpela, olsem long 1940 i gat 4,000 na long nau i gat 111,000. Ol samting i save kamap na bihain i gat senis gen, tasol Jehova i wok long stiaim lain bilong em long wok i go, na em i helpim ol long i stap gut tru long samting bilong spirit.
Tru, i gat ol hevi i save kamap, tasol Tok Bilong Jehova i save strongim bel bilong yumi: “I no gat wanpela bilong ol dispela samting bilong pait inap bagarapim yu.” (Aisaia 54:17) Winim 56 yia mi mekim wok bilong Jehova long olgeta de bilong “helpim na strongim gutnius,” na mi inap tokaut olsem tok profet bilong Aisaia i tru!—Filipai 1:7.
[Piksa long pes 19]
Mi wantaim liklik brata na papamama bilong mipela
[Piksa long pes 19]
Hayden Covington, wanpela loya
[Piksa long pes 19]
Mi wantaim Nathan Knorr
[Piksa long pes 20]
Duplessis i brukim skru long Kadinal Villeneuve
[Kredit Lain]
Photo by W. R. Edwards
[Ol Piksa long pes 20, 21]
Frank Roncarelli
[Kredit Lain]
Courtesy Canada Wide
[Ol Piksa long pes 21]
Aimé Boucher
[Piksa long pes 24]
Mi wantaim ol narapela loya, John Burns na meri bilong mi Linda