Ol Tok Ples—Ol Bris na Banis Bilong Toktok Wantaim Ol Narapela
WANPELA MAN BILONG MEKSIKO I RAITIM DISPELA STORI BILONG KIRAP!
“I gat wanpela gutpela rot long save long ol gutpela samting na ol samting nogut i bin painim wanpela lain, na long kisim save long ol pasin ol i bihainim, na ol bilip na tingting bilong ol, em long rot bilong skelim gut tok ples bilong ol.”—MARTÍN ALONSO.
LONG bipo tru na i kam inap long nau, pasin bilong ol tok ples—em i kirap olsem wanem, na i gat kain kain, na pasin bilong en long senis senis—i bin kirapim tru tingting bilong ol saveman. Na dispela tingting bilong ol i stap yet, wankain olsem stori bilong ol samting i bin kamap bipo i stap yet, long wanem, i gat ol tok ples bilong kamapim stori bilong ol dispela samting. Pasin bilong mekim wok long wanpela tok ples na toktok wantaim narapela man em i nambawan rot bilong ol man long toktok wantaim.
Long nau sampela man bilong skelim ol tok ples i tok, long graun olgeta i gat 6,000 tok ples. Tok Saina, em 800 milion manmeri i save mekim, i winim tru ol narapela tok ples. Fopela narapela bikpela tok ples em tok Inglis, Spen, Hindi, na Bengali.
Wanem samting i save kamap taim wanpela lain i gat narapela tok ples wantu ol i bungim wanpela lain i gat narapela tok ples? Na tu, pasin bilong sampela lain long i stap bilong ol yet, dispela i save mekim wanem long tok ples bilong ol? Bai yumi skelim olsem wanem ol bris bilong helpim pasin bilong toktok wantaim narapela i save kamap, na olsem wanem ol banis i save kamap bilong pasim dispela pasin.
Ol Tok Pisin, na Ol Tok Kriol Samting
Taim ol man bilong narapela kantri i kam kisim graun bilong narapela kantri, o wok bisnis namel long ol narapela narapela kantri, o ol i kalabus long ol banis kalabus nogut, dispela i mekim na ol i pilim tru olsem i mas i gat wanpela samting bilong helpim ol long toktok wantaim ol narapela em ol i no save long tok ples bilong ol. Olsem na ol i kirap mekim wok long sampela tok i no hatwok long kisim save long en. Ol i tromoi ol strongpela lo i save bosim ol bikpela tok ples na ol i mekim wok long wan wan tok tasol na ol tok i stori long ol samting ol i mas toktok long en. Long dispela rot ol tok pisin i bin kamap. Maski wanpela tok pisin i no gat planti narapela narapela tok bilong en, em i wanpela tok ples i gat ol lo bilong en. Tasol sapos as na ol i bin kamapim dispela tok ples i no stap moa, dispela tok ples inap i dai.
Taim wanpela tok pisin i kamap namba wan tok ples bilong wanpela lain, ol nupela tok bai go insait long en na lo bilong mekim dispela tok ples bai senis. Long dispela taim em i kamap wanpela tok kriol. Ol tok kriol i save kamapim pasin bilong wanpela lain. Long nau i gat planti tok pisin na tok kriol em ol man i save mekim long planti hap bilong graun, na as tok ples bilong sampela, em tok Inglis, Frans, Potugal, Swahili, na sampela tok ples moa—ol man i mekim long planti hap bilong graun. Sampela bilong ol i bin kamap bikpela insait long wanpela kantri, olsem Tok Pisin long Papua Niugini na tok Bislama long Vanuatu.
I gat narapela kain tok ples i kamap olsem bris namel long tupela tok ples. Em i wanpela tok ples tupela lain i gat tok ples bilong ol yet ol i save mekim wok long en taim ol i laik toktok wantaim. Long Ripablik Bilong Sentral Afrika ol man i gat tok ples bilong ol yet tasol ol i mekim wok long tok Sango bilong toktok wantaim. Namel long ol man i mekim wok ambasedo samting, tok Inglis na tok Frans i kamap olsem tok ples ol i save mekim wok long en bilong toktok wantaim. Yumi ken tok, ol tok pisin na tok kriol tu em kain tok ples olsem.
Long sampela hap insait long wanpela kantri ol man i mekim tok ples bilong kantri, tasol ol i tanim liklik, na ol i kolim dispela olsem wanpela dailek. Sapos dispela hap bilong kantri i longwe na i no gat man i go i kam long ol narapela hap, dispela tok ples ol i bin tanim liklik, olsem dailek bai kamap narapela kain moa yet. Sampela taim wanpela dailek i kamap narapela kain olgeta na klostu i no wankain liklik long tok ples i as bilong en. Taim kain samting i kamap, nau dispela dailek i kamap wanpela tok ples tru tru. Sampela taim em i hatwok long ol saveman bilong skelim ol tok ples long save olsem wanpela tok ples em i tok ples tru tru o em i wanpela dailek tasol. Na tu, pasin bilong ol tok ples long senis senis, dispela i mekim na i gat sampela dailek ol man i no mekim moa na i olsem ol i dai pinis, na taim ol i dai, hap stori bilong dispela lain i bin mekim dispela dailek i lus wantaim.
Pasin bilong mekim tok ples em i wanpela presen God i givim long yumi ol man. (Kisim Bek 4:11) Taim yumi skelim ol senis i save kamap long ol tok ples, yumi kisim save olsem dispela presen em i gat pasin bilong senis senis. Na tu yumi kisim save olsem wanpela lain i no winim narapela lain, long wanem, olgeta tok ples i gat ol lo na pasin bilong ol yet. Olsem ol narapela presen God i givim ol, olgeta lain inap mekim wok long dispela presen, maski ol i stap we o bihainim wanem kain pasin bilong ples. Kirap long bipo na i kam inap nau, ol tok ples ol lain i mekim, em inap long ol long mekim ol samting ol i mas mekim. Yumi mas tingim olgeta wan wan tok ples i gutpela samting, maski hamas manmeri i mekim wok long en.
Samting Bilong Bipo na Sindaun Namel Long Ol Man
Pasin bilong mekim tok ples i kamapim klia olsem yumi man i save amamas long toktok wantaim narapela. Olsem na taim tupela lain i bung wantaim long mekim ol samting na ol i gat narapela narapela tok ples na pasin, narapela i kisim sampela hap tok bilong narapela na dispela nupela tok bai stap insait long dispela tok ples inap longtaim tru.
Tok Spen i bin kamap long rot bilong tok Latin, tasol i gat planti tok Arabik i stap insait long en, long wanem, long yia 711 samting ol Muslim i bin pait na kisim hap graun bilong Spen. Na i gat sampela hap tok Grik, Frans, Inglis, na sampela tok ples moa i stap insait long tok Spen. Na tu, long tok Spen ol i mekim long Amerika i gat sampela hap tok ol i bin kisim long ol asples bilong bipo yet. Olsem: Tok Spen long dispela hap i kisim planti tok bilong ol Astek bilong Sentral Amerika, ol i kolim Nahuatl.
Yu inap harim tok ples bilong man na save em i bilong wanem kantri o wanem hap bilong wanpela kantri, na tu sampela kain tok ol man i mekim inap makim olsem em i bilong wanpela lain, olsem em i mekim wanpela kain wok, o em i insait long wanpela lain bilong amamas o pilai spot o wanpela lain raskol. Ol man i skelim ol tok ples i save kolim ol dispela kain tok olsem tok bilong ol manki bilong rot, o sampela taim wanpela dailek.
Tasol taim pasin bilong bel nogut i stap namel long ol man bilong ol narapela narapela lain na kantri, long kain taim olsem ol tok ples i no stap moa olsem bris, nogat. Em inap kamap olsem wanpela banis i brukim ol man.
Ol Tok Ples Long Bihain
Bilong toktok gut wantaim ol lain i gat narapela tok ples, em i hatwok. Long nau planti man i laik rausim ol banis ol tok ples i kamapim. As na ol i laik mekim olsem, em save ol inap kisim long rot bilong ol niuspepa, nius, televisen, na Intenet. Olsem na wanpela buk (Encyclopædia Britannica) i tok, tok Inglis em i namba wan o namba tu tok ples bilong 14 pesen bilong olgeta manmeri. Olsem na em i namba wan tok ol man i mekim wok long en. Long dispela rot ol inap toktok wantaim planti manmeri moa, na ol inap na kisim na givim sampela gutpela save bilong helpim ol narapela.
Tasol pasin bilong mekim narapela narapela tok ples i bin helpim pasin bilong brukim lain, na birua, na pait. Wanpela buk (The World Book Encyclopedia) i tok: “Sapos olgeta manmeri i mekim wanpela tok ples tasol, . . . pasin bilong belgut long man bilong narapela kantri bai kamap strong moa.” Tasol kain pasin bilong belgut i no inap kamap long rot bilong mekim wok long wanpela tok ples em planti lain inap mekim. Man bilong kamapim pasin bilong mekim tok ples, em tasol inap kirapim olgeta manmeri long mekim wanpela tok ples tasol.
Baibel, em namba wan rot bilong God long toktok wantaim ol man, em i kamapim klia olsem klostu nau God bai pinisim pasin nogut i stap long graun, na wanpela gavman, em Kingdom bilong em i stap long heven, bai kisim ples bilong en. (Daniel 2:44) Dispela gavman bai kamapim nupela taim i gat pasin wanbel na bel isi na stretpela pasin namel long ol man hia long graun.—Matyu 6:9, 10; 2 Pita 3:10-13.
Nau tu i gat wanpela gutpela tok ples bilong spirit—em tok i tru i stori long God Jehova na ol laik bilong em—dispela tok ples i mekim na planti milion manmeri bilong ol narapela narapela tok ples, na kantri, na pastaim ol i bilong ol narapela narapela lotu, ol i stap wanbel wantaim. (Sefanaia 3:9) Olsem na long nupela taim God bai kamapim, ating God bai givim wanpela tok ples tasol long olgeta manmeri bilong helpim ol long stap wanbel moa yet, na dispela bai senisim samting i bin kamap long taun Babel.
[Blok long pes 14]
As Bilong Olgeta Tok Ples
God Jehova, em Man i gat olgeta save, em i bin mekim wok long pasin bilong mekim tok ples long heven bilong toktok wantaim ol ensel. (Jop 1:6-12; 1 Korin 13:1) Taim em i wokim ol man em i givim wanpela tok ples long ol na save bilong kamapim ol nupela tok. I no gat wanpela samting i makim olsem long bipo bipo ol man i bin mekim sampela kain krai samting long nek olsem ol animal i save mekim bilong toktok wantaim. Nogat. Wanpela buk (Encyclopædia Britannica) i stori long tok Sumeria, em i namba wan olpela tok ples ol man i bin raitim, em i tok: “Tok Sumeria i gat planti liklik hap tok ol i save putim long kirap, na namel, na long pinis bilong ol tok bilong ol, na dispela i makim olsem em i wanpela tok ples i gat planti lo na tok bilong en.”
Klostu long yia 2000 B.C.E. long hap bilong Babilonia long Mesopotemia, ol man i sakim tok bilong God long i go sindaun long olgeta hap bilong graun na kamap planti, na ol i laik bai olgeta man i mas i stap wanpela lain, na ol i kirap wokim Taua bilong Babel bilong lotu long en. Ol kain kain tok ples i kamap taim God i paulim dispela wanpela tok ples bilong ol, na dispela i pasim ol long kamapim ol samting nogut ol i laik mekim.—Stat 1:28; 11:1-9.
Baibel i no tok olgeta tok ples i kamap long dispela namba wan tok ples. Long Babilonia, God i givim planti nupela tok na pasin bilong tingting long ol man, na dispela i mekim na planti nupela tok ples i bin kamap. Olsem na ol man i no inap painim wanpela tok ples em i as bilong olgeta narapela tok ples.
[Piksa long pes 14]
Long Babel, God i bin paulim tok ples bilong ol bikhetman