Ol Okit—Ol i Naispela Tru
WANPELA MAN LONG KOSTA RIKA I RAITIM DISPELA STORI BILONG KIRAP!
“Ol i stap klostu long banis na ol i luk naispela tru. Win i seksekim ol liklik, na san i mekim na ol i luk nambawan tru.”
OL I mekim dispela tok bilong kirapim wanpela stori long niuspepa bilong toksave long wanpela so bilong ol okit (Annual National Orchid Exposition) long San José, Kosta Rika. Taim ol man i toktok long ol okit, ating yu lukim long tingting ol nambawan naispela plaua i stap long graun. Ol i harim wanpela meri i kam lukim ol okit long dispela so i tok: “Olsem wanem wanpela man i ken tok God i no bin wokim ol dispela samting taim em i lukim ol narakain naispela plaua olsem?” Tru tumas, ol okit i litimapim nem bilong God Jehova, ol gutpela pasin bilong em i kamap ples klia long ol samting em i bin wokim!—Rom 1:20.
Inap planti tausen yia pinis ol man i laikim tru ol okit. Ol samting i soim olsem ol Saina i bin planim ol okit inap 4,000 yia i go pinis. Long narapela hap bilong graun, Montezuma, em man i bin bosim kantri nau ol i kolim Meksiko namel long 1502 na 1520, ol man i tok em i bin planim sampela kain okit. Tasol bihain long yia 1800 ol i kirap moa yet long kamapim ol dispela plaua.
Long 1818 wanpela man bilong Inglan, nem bilong em William Cattley, em i kisim planti plaua bilong ples hat bilong Brasil long rot bilong sip. Long ol samting i karamapim kago em i bin lukim samting olsem ol rop bilong plaua. Em i planim ol dispela rop, na bihain em i amamas long ol i kamapim ol naispela plaua. Long nau ol i kolim dispela okit olsem Cattleya.
Bihain long yia 1800, ol maniman i save bungim ol narapela kain okit. Long ol nupela kain okit ol inap kisim bikpela mani tru. Tasol long yia 1900 samting ol man i no strong moa long baim ol okit. Bihain, long 1950 samting ol man i strong gen long kamapim ol okit taim ol i painim wanpela rot i no gat bikpela pe tumas bilong kamapim ol. Nau planti man inap kisim ol dispela naispela plaua!
Planti Okit
I gat olsem 20,000 narapela narapela kain okit long olgeta hap bilong graun, na long dispela rot ol okit i olsem nambawan bikpela famili bilong ol plaua.a Yumi inap painim ol okit long klostu olgeta hap, kirap long Arctic Circle i go inap long ol ples drai. Yumi inap painim sampela okit antap long ol diwai i stap long ol maunten Andes long 3,000 mita, na sampela—olsem sampela okit long Australia—klostu olgeta taim ol i stap insait long graun.
Ol okit i gat kain kain sais na kala na smel. Long Papua Niugini, sampela i go bikpela inap sampela mita na hevi bilong ol i go inap tupela ton. Sampela okit, plaua bilong ol i olsem sais bilong het bilong wanpela nil bilong samap, na ol inap i go insait long wanpela liklik kap tru. Sampela okit i gat ol rop insait long graun, tasol planti (ol i kolim epiphytes) ol i go bikpela antap long ol diwai samting. I gat sampela okit i smel olsem kokonas o rasberi, tasol sampela i smel olsem abus i sting pinis.
Ating sampela bai tok, ‘Inap ol dispela narapela narapela kain plaua i kamap long wanpela famili?’ Maski ol i narapela narapela kain, i gat tupela samting i mekim na ol okit i narapela kain long ol narapela plaua. Namba wan, ol okit i gat narapela kain pasin bilong putim ol plaua. Namba tu, ol okit i gat wanpela rop tasol i gat ol samting bilong man na meri okit i stap long en bilong kamapim ol pikinini okit.
Ol Okit Bilong Kosta Rika
Maski Kosta Rika i no gat bikpela hap graun, em i gat planti okit, winim klostu olgeta narapela hap bilong graun. Tru tumas, long dispela kantri i gat samting olsem 1,400 narapela narapela kain okit, na ating long bihain bai ol i painim planti moa. Long hap is bilong Kosta Rika i gat solwara Karibian na long hap wes i gat solwara Pasifik, na dispela i mekim na Kosta Rika i no kol tumas na i no hat tumas; long sampela ples win i gat planti wara long en na long sampela ples win i drai liklik, olsem na em i gutpela ples bilong kamapim kain kain okit. Na tu, dispela kantri i gat planti bus i stap long ol maunten i no antap tumas na i gat planti klaut long en, na planti okit i save kamap long dispela hap. Long wanpela ples bus olsem ol i bin painim wanpela diwai i gat 47 narapela narapela kain okit long en!
Long olgeta taim sampela man i wok strong long lukautim planti okit i laik pinis. Tasol gutpela tru, i gat yet sampela kain okit em ol i wok long kamap planti long ol ples bus bilong Kosta Rika. Long nau, ol manmeri i gat kain kain sindaun ol i amamas long kamapim ol okit long gaden bilong ol. I no hatwok long kamapim ol, tasol i gat wanpela hevi. Pasin bilong kamapim ol okit inap mekim na man i kisim strongpela laik tumas long kamapim ol. Wanpela meri bilong raitim ol buk i tok: “Pasin bilong lukautim wanpela okit tasol i olsem pasin bilong kaikai wanpela pinat tasol!”
[Futnot]
a Na tu, ol i bin rejistaim klostu 100,000 haibrid okit.
[Blok/Piksa long pes 29]
Nesenel Okit So Long Olgeta Yia
Wanpela lain (Costa Rican Orchid Society) i wokim namba wan so bilong ol okit long 1971 bilong kirapim ol man long tingim wok bilong lukautim ol ples ol okit i save kamap long en. Pastaim dispela so i liklik tasol, ol i bin soim 147 okit tasol long sampela tebol. Tasol long wanpela yia i no longtaim i go pinis ol i bin soim 1,600 okit. Taim ol man i kam kamap long dispela so, ol i lukim planti planti okit i gat kain kain kala na sais na mak bilong en.
[Kredit Lain]
Jardín Botánico Lankester
[Blok/Ol Piksa long pes 30]
Ol Gaden Lankester
Wanpela saveman bilong Inglan (Charles Lankester Wells) em i bin kamapim dispela gaden long 1917, na ol man i ting dispela gutpela ples paradais em i nambawan gutpela botanikal gaden long ol hap bilong Amerika. Ol Gaden Lankester i gat 800 narapela narapela kain okit bilong dispela na ol narapela kantri—ol i stap long 10.7 hekta ples bus na gaden. Na tu, dispela gaden i stap olsem ples bilong lukautim ol okit na ol i no ken pinis. Sampela taim ol man i save salim ol okit bilong bus—na moa yet ol okit i no gat planti bilong ol—maski i tambu long mekim. Taim gavman i holimpas ol dispela okit, ol i bringim ol i kam long Ol Gaden Lankester na ol i laik dispela bai lukautim ol okit na ol i no ken pinis.
[Kredit Lain]
Photos above: Jardín Botánico Lankester de la Universidad de Costa Rica
[Blok/Ol Piksa long pes 31]
Planim Ol Okit Long Haus
◼ Klostu olgeta okit inap kamap insait long ol plaua pot o ol basket i gat ol ston o skin bilong diwai long en.
◼ Tru, planti okit i no mas i gat graun, tasol long olgeta taim ol man i mas givim marasin fetelaisa long ol—na ol i mas mekim moa yet taim ol i kamapim ol plaua.
◼ Ol narapela narapela kain okit i mas i gat narapela narapela kain lait. Okit Vanda i mas kisim strongpela lait i kam long windo i stap long hap saut, na okit Cattleya i mas kisim strongpela lait i kam long hap wes o lait i no strong tumas i kam long hap saut. Okit Phalaenopsis i wok long kamap gut long lait i kam long hap wes o long windo i kisim liklik lait long hap saut.
◼ Yu mas givim wara long ol okit i go inap long wara i kamaut long ol hul long as bilong ol plaua pot. Paslain long givim gen wara long ol, ol i mas drai liklik.
◼ Ol okit i save kamap gutpela long ol ples hat. Olsem na sapos yu stap long ples drai, putim ol pot i gat ol okit long wanpela plet i gat ol ston long en na putim wara inap long mak we klostu wara i karamapim ol ston.
[Ol Piksa]
“Phalaenopsis”
“Vanda”
“Cattleya”
[Kredit Lain]
Jardinería Juan Bourguignon
[Piksa long pes 30, 31]
Taiga okit inap go antap olsem 6-pela mita na hevi bilong en inap 2-pela ton
[Kredit Lain]
Noemi Figueroa/Brooklyn Botanical Garden
[Piksa long pes 31]
Wanpela liklik okit tru sais bilong em i wanpela milimita tasol