Hevi i Painim Sak
DISPELA STORI I KAM LONG MEKSIKO
SAK em wanpela pis em planti man i save pret nogut tru long en. Long graun olgeta long olgeta wan wan yia, ol sak i save kaikai 75 manmeri na 10-pela bilong ol i dai long dispela. Ol i no bin mekim wanpela samting bilong kirapim sak, sak i kirap nating tasol na mekim. Nius bilong ol dispela samting long TV, na stori bilong ol sak long ol muvi tu, i kamapim sak olsem wanpela pis i save kaikai man. Tru yumi mas was gut long sak, nogut em i kaikaim yumi, tasol taim yumi skelim ol samting i kilim man, ol binen na ol pukpuk i kilim i dai planti man moa, winim ol sak.
Tasol sak yet i gat hevi. “Long olgeta wan wan yia, ol man i save kilim planti sak tru, olsem 100 milion—sapos yumi joinim narapela long narapela i go i go, longpela bilong ol inap raunim graun olgeta inap 5-pela taim.” Dispela em tok bilong wanpela saveman bilong wanpela oganaisesen (Argus Mariner Consulting Scientists) em nius Premier i kamapim. Tasol i gat sampela samting moa i mekim na lain sak i wok long i go liklik: Sak mama i no save karim planti pikinini long wanpela taim, ol i no kamap bikpela hariap, sak mama i gat bel inap planti mun, na tu, pasin bilong tromoi pipia na marasin nogut i wok long bagarapim ol hap we ol sak i save karim pikinini. Sapos lain sak i kamap liklik tru, planti yia i mas lus bilong lain sak i ken kamap bikpela gen.
Klostu olgeta sak ol man i kisim em bilong kisim pul bilong ol. Pul bilong sak em i bikpela samting tru long sampela man bilong Esia, long wanem, ol i ting pul bilong sak i gat wanpela kain marasin long en bilong oraitim sikman na kirapim laik bilong skin long mekim maritpasin.a Na tu, planti Esia i laikim tru sup ol i wokim long pul bilong sak. Dispela sup i gat bikpela pe bilong en. Pe bilong wanpela plet sup inap olsem 450 kina! Wok bilong kisim sak bilong inapim laik bilong ol manmeri bilong Esia em i wanpela bikpela bisnis tru, na dispela i bin kamapim wanpela pasin nogut we ol i save rausim pul bilong sak i stap laip yet—ol i no mekim narapela wok long sak, ol i kisim pul tasol bilong en—na bihain ol i tromoi sak i go bek long solwara na larim em i dai.
Helpim Sak Long Stap Laip
Yu ting ol hevi bilong sak em samting yumi mas wari long en? Ating yumi no sori long sak olsem yumi inap sori long elefan o weil. Tasol yumi mas save, ol sak i save mekim bikpela wok tru long helpim ol samting insait long solwara long wok gut wantaim. Olsem: Ol i save kaikai ol narapela lain pis, na dispela i mekim na ol dispela pis i no kamap planti tumas.
Long planti kantri, i no gat lo i makim hamas sak ol man inap kilim. Inap 10-pela yia long Meksiko—em wanpela kantri we ol i save kisim planti sak, winim 30,000 ton long olgeta wan wan yia—ol i bin paitim tok i go i kam, na nau tasol ol i putim lo i tambuim pasin bilong kisim pul bilong sak. Narapela samting i mekim na i hatwok long lukautim sak, i olsem: Planti man i laikim pul bilong sak, na bilong inapim dispela laik, planti man moa yet i brukim lo na kisim sak long ol hap we gavman i lukautim sak na i tambu long kisim. Olsem: Dairekta bilong Galápagos National Park Service i tok: “Long nau, long ol ailan Galapagos, planti man moa yet i wok long brukim lo i tambuim pasin bilong kisim pul bilong sak. Ol inap kisim bikpela mani long pul bilong sak na dispela i bin kamapim wanpela lain raskol long dispela hap em ol i wok bisnis long pul bilong sak.”
Bilong lukautim sak, sampela kantri i bin tambuim pasin bilong kisim pul bilong en. Tasol Charlotte Mogensen, wanpela wokmeri bilong wanpela lain bilong lukautim ol animal (World Wildlife Fund), i tok ol kantri i mas mekim planti samting moa. Em i tok: “Long olgeta hap bilong graun, bagarap i painim yet ol sak na ol inap pinis olgeta. Mipela i laik strongim ol lain bilong kisim pis long tambuim pasin bilong kisim pul bilong sak, tasol i no dispela samting tasol. Mipela i laik tu bai ol i kisim save long pasin bilong ol sak, na putim lo i makim hamas sak ol inap kisim.”
Em i gutpela samting tru na i no longtaim na Man Bilong Wokim ol animal bai pinisim pasin bilong bagarapim ol gutpela samting em i bin wokim, em sak tu i insait long ol dispela samting.—KTH 11:18.
[Futnot]
a Sampela pul bilong sak i gat marasin mekuri long en, em inap mekim na man i no inap kamapim pikinini.
[Blok/Ol Piksa long pes 11]
OL SAMTING BILONG SAK
Sais: Nambawan bikpela sak em weil sak. Longpela bilong em inap olsem 18 mita na hevi bilong em inap olsem sampela ton. Dispela sak i no save kaikai man. Em i save kaikai ol liklik liklik pis na ol samting i kain olsem gras.
Sak i gat bel: I go inap 22 mun bihain long sak i gat bel, em i karim pikinini.
Karim hamas: Sak i save karim 2-pela i go inap 10-pela long wanpela taim. Sampela kain sak i save putim kiau, tasol planti i save karim pikinini stret.
Kamap bikpela: Taim ol i gat olsem 12 i go inap 15 krismas, nau ol i redi long karim pikinini.
Krismas bilong ol: I hatwok long save ol i stap hamas yia, tasol ol i ting olsem gret wait sak (piksa daunbilo)—em sak i save kaikai man—em inap stap laip olsem 60 yia.
[Ol Kredit Lain]
Seawatch.org
© Kelvin Aitken/age fotostock
[Piksa long pes 10, 11]
I gat 300 kain lain sak, na 62 bilong ol inap bagarap na pinis olgeta
[Kredit Lain]
© Mark Strickland/SeaPics.com
[Piksa long pes 11]
Mani ol i kisim long 500 gram pul bilong sak em 600 kina. Mani ol i kisim long wasket bilong gret wait sak, em 30,000 kina
[Kredit Lain]
© Ron & Valerie Taylor/SeaPics.com