Taim Ol Lotu i Kam Long Tahiti
DISPELA STORI I KAM LONG TAHITI
INAP olsem 200 yia i go pinis, planti manmeri long Yurop i tingting long wok bilong autim gutnius. Long Briten, William Carey, bihain em i kamap misineri, em i kirapim tru ol lain bilong ol lotu Talatala taim em i mekim strongpela singaut long ol man long i go autim tok bilong Baibel long ol hap we ol i no bin harim yet tok bilong Baibel, na long Tahiti tu. Samting i bin kirapim Carey, em tok Jisas i bin givim long ol disaipel bilong em long go na kamapim ol disaipel long olgeta lain. (Matyu 28:19, 20) Long 1802, wanpela man Frans, em François-Auguste-René de Chateaubriand, em i raitim buk Le Génie du christianisme (Lotu Kristen i Win) na dispela i kirapim ol Katolik long tingim wok misineri.
I no longtaim na ol asosiesen na sosaiti bilong lotu Katolik na Talatala i kamap. Long 1797, London Misineri Sosaiti i salim 29 misineri i go long Tahiti. Long 1841, sampela Katolik bilong wanpela lain (Picpus Fathers) insait long lotu, ol i kamap long Tahiti, na 3-pela yia bihain sampela bilong lotu Momon i kamap. Tasol i no longtaim na planti misineri i lusim namba wan wok bilong ol long skulim ol man long Baibel, na ol i go insait long ol wok politik na wok bisnis. Bilong wanem ol i mekim olsem?
Kamap Pren Bilong Ol Ariʽi
Pastaim ol Tahiti i no laikim ol tok ol misineri Talatala i skulim ol long en. Wanpela man bilong raitim buk i tok, ol misineri “i strong long autim tok bilong helpaia na ol i no autim tok bilong pasin sori na pasin laikim.” Tasol i no longtaim na ol misineri i save, ol asples i pret long kisim baptais na kamap Kristen paslain long ol bikman bilong ples, ol i kolim ariʽi, em ol i holim namba insait long lotu tu. Olsem na ol misineri i tingting long kirapim ol bikman yet long kamap Kristen.
Wanpela bikman, Pomare Namba 2, em i amamas long ol misineri i kam, long wanem, em i ting ol bai wok gut wantaim em long ol samting bilong bisnis na bilong ami. Na ol misineri i tingim Pomare olsem rot bilong helpim wok bilong ol long kamap gutpela. Na tu, kirap long taim ol misineri i kam nupela long Tahiti, ol i gat hap strong, long wanem, ol i mekim wok olsem namelman namel long ol Tahiti na ol boskru bilong ol sip em planti taim ol i save kam bilong baim ol kaikai samting.
Pomare i laik bai ol misineri i helpim em long wok politik bilong em na bilong mekim wok bisnis long baim ol samting bilong pait, olsem na em i kirap harim ol tok bilong Baibel ol i autim. Orait long yia 1811, em i tokaut olsem em i laik kisim baptais. Long yia antap em i raitim pas na kamapim dispela laik bilong em. Tasol inap 8-pela yia ol misineri i no orait long en; ol i laik lukim pastaim olsem em bai bihainim tru tru ol lo bilong Baibel long stretpela pasin o nogat.
Orait Pomare i wok long kamap strong na em i kamap king bilong Tahiti na ol ailan i stap klostu, em ol ailan Society. Em i tokaut gen olsem em i laik kisim baptais. Orait long 1819, ol misineri i orait long dispela.
Em nau, insait long 5-pela yia, klostu olgeta manmeri bilong ol ailan Society, na ol lain ailan bilong westen Tuamotu, na hap lain bilong ol ailan Austral, ol i tok ol i Kristen.
Ol Lo Bilong Pomare
Klostu olgeta manmeri bilong ol dispela ailan ol i “tanim bel,” olsem na i mas i gat ol nupela kastam na lo bilong senisim ol olpela kastam na lo. Pomare i laik bai ol misineri i helpim em long mekim olsem. Inap longpela taim pinis ol misineri i gat laik long senisim ol pasin bilong ples na pasim hap strong bilong king. Olsem na ol i orait long helpim Pomare, na olsem wanpela buk i tok, ol i kamapim sampela lo i bungim “ol stiatok bilong ol lo bilong Inglan, na sampela lo i stap long Baibel, na ol pasin bilong ol kantri Kristen.” Ol i wok long stretim stretim dispela lista bilong ol lo, na bihain king i orait long en na lista i kamap olsem namba wan lista bilong ol lo bilong Tahiti ol i bin raitim. Ol i kolim olsem Ol Lo Bilong Pomare.
Ol Lo Bilong Pomare i kamap olsem piksa bilong ol ailan i stap klostu ol i ken bihainim, na ol i kamapim ol wankain lo bilong bosim ples. Ol dispela lo i tok long ol i mas bihainim Sabat, na i makim strafe bilong ol rong olsem pasin pamuk na bagarapim marit, maritim planti meri, stil, na bikhet long king. Lo i tok tu olsem man i kilim man i dai o kilim pikinini i dai, dispela man yet i mas i dai. Na lo i tambuim olgeta kain pasin nogut ol i save mekim bilong kisim amamas.
Ol i Insait Long Wok Politik
Wanpela buk (Where the Waves Fall) i tok, ol misineri bilong ol lotu Talatala ol i “insait tru long ol wok politik bilong Tahiti. Ol i mekim wok bilong ol long autim tok bilong Baibel, na tu, ol i kamap olsem lain bilong stretim wok bilong ami, givim tingting long ol lain bilong bisnis, saveman bilong wok politik, na ol lain bilong stretim ol pepa bilong ol samting bilong kot na ol lo bilong gavman.” Na ol misineri Momon na Katolik tu, ol i kisim wok bilong bosim sindaun bilong ol asples na bosim ol wok politik long ol ailan ol i go sindaun long en. Long ailan Tubuai, long ol ailan Austral, wanpela misineri Momon i tok: “Misin i save bosim gavman. . . . Mi praim minista bilong ailan.” Long ol ailan Gambier, ol Katolik i kisim wankain strong, na wanpela pris i kamap minista bilong gavman.
Ol misineri i no wok tasol long skulim ol man long Baibel, nogat. Wanpela savemeri bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo, Claire Lauxc, em i tok, ol misineri i “laik mekim wok politik bilong helpim ol long givim tok bilong Baibel long ol man. Ol i lukim olsem dispela em i gutpela rot bilong kirapim ol man long tanim bel. Taim ol misineri i mekim olsem, ol i no bihainim tok bilong ol bikman bilong lotu bilong ol. Tasol i kam inap long nau, long Frens Polinisia, lotu na politik i save wok wantaim.
Wok Bisnis Wantaim Wok Lotu
Profesa Niel Gunson bilong Yunivesiti Bilong Canberra long Australia i tok, sampela misineri i bin “bungim ol samting bilong wok politik wantaim ol wok bisnis.” Planti misineri i kamap man bilong mekim wok bisnis, ol i salim kago, ol i satarim ol sip bilong karim kago, na wokim tu ol sip bilong karim kago. Sampela i gat ol plantesen, na ol i planim arorut, kofi, koten, suga, na tabak.
Ol wok bisnis bilong ol misineri i kamap strong tru long Tahiti, olsem na inap 25 yia ol i bosim wok bisnis namel long Tahiti na Australia, na bikpela kago bilong ol em mit bilong pik i gat sol, na oil bilong kokonas. Tasol sampela misineri i tingting planti long ol dispela wok bisnis ol i mekim, na ol i singaut long London Misineri Sosaiti long stretim dispela samting. Tasol sampela i ting wok bisnis em i bikpela samting bilong helpim ol long mekim wok lotu bilong ol. Bilong wanem ol i ting olsem?
Kirap long taim ol i kam long Tahiti, ol misineri i bin mekim wok long save bilong ol long mekim olkain wok, na wokim ol kago samting bilong grisim ol asples. Ol i ting sapos ol i kirapim ol asples long lusim ol pasin tumbuna na bihainim pasin bilong ol lain i bin skul gut, ol bai stap amamas. Olsem na ol misineri i laik kirapim ol long wok strong na kisim planti samting bilong skin, na ol i kamapim tingting olsem sapos ol i gat planti samting bilong skin, dispela i makim olsem God i mekim gut long ol.
Ol i Tanim Bel Tru?
Bihain wanpela saveman bilong London Misineri Sosaiti i raitim tok olsem, bikpela lain manmeri bilong ol dispela ailan i kamap Kristen, tasol “i no olsem ol i laik bihainim stretpela pasin o pas gut wantaim God o ol i tanim bel tru, nogat.” Gunson i tok, dispela samting olsem ol manmeri bilong Tahiti i kamap Kristen, “em i kamap long laik bilong Pomare Namba 2, na as bilong dispela em ol pasin bilong lotu (i no ol bilip) bilong ol misineri bilong Inglan.”
Planti Tahiti i bin kamap Kristen long skin tasol, na i no longtaim na ol i kisim bek pasin na lotu haiden long rot bilong wanpela lotu i kamap, ol i kolim Mamaia. Em wanpela kain lotu i gat ol pasin i no stret olsem pamuk samting, na pikinini meri bilong king tu i insait long en. Mamaia i bungim sampela pasin bilong lotu Kristen wantaim ol bilip na pasin tumbuna.
I gat planti tok pait i kamap namel long ol narapela narapela lain Talatala—olsem ol Angliken, Kalvin, Metodis—na pasin birua namel long ol Talatala na Katolik. Wanpela buk (The Cambridge History of the Pacific Islanders) i tok: “Ol asples i ting ol bilip bilong ol dispela lotu i wankain tasol, na ol i tingting planti long pasin birua i stap namel long ol lain i tok ol i stap olsem brata brata.” Taim tupela misineri Katolik i kam long Tahiti, wanpela man bipo em i misineri Talatala, em i givim tok na wantu ol i rausim tupela long ailan. Dispela pasin i kirapim kros namel long Inglan na Frans na klostu pait i kamap namel long tupela kantri. Bihain, Inglan i orait long tok bilong Frans olsem Tahiti i mas stap aninit long “lukaut” bilong Frans.
Sampela Gutpela Wok Bilong Ol
Tasol ol i mekim sampela gutpela wok, olsem sampela misineri bilong pastaim ol i wok strong long lainim ol asples long rit rait, ol i pinisim pasin bilong kilim i dai ol liklik pikinini, kaikai man, na kilim man i dai olsem ofa. Tru, ating sampela misineri i bin i gat hatpela pasin liklik na i pes drai, tasol ol i wok strong long kirapim ol Tahiti long bihainim stretpela pasin.
Wanpela gutpela samting tru ol misineri i givim long ol Tahiti, em Baibel ol i bin tanim long tok ples Tahiti. Na tu, long dispela rot ol i helpim ol man long kisim save long nem bilong God, na long nau planti manmeri bilong ol dispela ailan ol i save yet long dispela nem.a—Song 83:18, NW.
[Futnot]
a Lukim stori “Tupela Man Nating i Tanim Tok Bilong Baibel,” long Wastaua bilong Julai 1, 2003.
[Blok long pes 15]
“Yupela i No Man Bilong Dispela Graun”
Em tok bilong Jisas Krais, na em i wanpela stiatok lain tru bilong em ol i bihainim. (Jon 15:19) Dispela stiatok i bikpela samting tru bilong ol, olsem na Jisas i beten long God olsem: “Ol i no bilong dispela graun, olsem mi yet mi no bilong dispela graun.” (Jon 17:16) Olsem na Jisas i no insait long wok politik, na em i no mekim wok long en bilong helpim em long kisim ol disaipel. Na em i sakim pasin bilong wok strong long kisim planti mani samting—em wanpela pasin i kamapim tingting bilong dispela graun. Em i kirapim ol man long kisim ol samting inap tasol long ol na bai ol i ken wok long pas gut wantaim God. (Matyu 6:22-24, 33, 34) Lain tru bilong em ol i save bihainim pasin bilong em.
[Piksa long pes 13]
Ol namba wan lain misineri i kamap, long 1797
[Kredit Lain]
The Granger Collection, New York
[Piksa long pes 14]
Wanpela misineri wantaim sampela Tahiti i bin kamap Kristen, 1845 samting
[Piksa long pes 14]
King Pomare Namba 2
[Piksa long pes 15]
Tahiti na nambawan biktaun, Papeete
[Kredit Lain]
Photo courtesy of Tahiti Tourisme
[Ol Piksa Kredit Lain long pes 14]
Left: Photo by Henry Guttmann/Getty Images; right: Collection du Musée de Tahiti et de ses Îles, Punaauia, Tahiti