Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • g 4/12 p. 14-17
  • Kaikai Buai Yu Ting i Gutpela?

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Kaikai Buai Yu Ting i Gutpela?
  • Kirap!—2012
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Buai Em Wanem Samting?
  • Hevi Bilong Kaikai Buai
  • Baibel i Tok Wanem?
  • Tripela Rot Bilong Lusim Dispela Pasin
  • Em i Painim Wanpela “Bis i Gutpela Tru”
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1997
  • Sampela Tok i Kam Long Olgeta Hap
    Kirap!—1993
  • Hau Yumi Inap Stap Klin Long Ai Bilong God?
    Stap Amamas Oltaim!—Stadi Long Baibel
  • Tingim Gut Laip na Blut
    God i Laik Yumi Mas Mekim Wanem?
Lukim Moa
Kirap!—2012
g 4/12 p. 14-17

Kaikai Buai Yu Ting i Gutpela?

SAPOS yu raun long wanpela strit long Sauten Esia na wanpela i smail long yu, bai yu lukim tit bilong em i blak na maus i ret. Taim em i spet, retpela mak i stap long rot i luk nogut tru. Dispela man i kaikai buai.

Kirap long Is Afrika, Pakistan, na India i go long Saut-is Esia, Papua Niugini, na Maikronisia, namba bilong ol man i save kaikai buai i winim planti handret milion—em inap olsem 10 pesen bilong olgeta manmeri i stap long graun. Sampela taim lain bilong salim buai na ol pikinini bilong ol i save sindaun wantaim liklik tebol long maket na long ol strit na salim buai. Sampela i save putim ol lait i gat kain kain kala long ol liklik haus maket bilong ol na ol meri i werim ol klos i no karamapim gut skin, bilong pulim ol kastama i kam baim buai bilong ol.

Long graun olgeta, ol man bilong salim buai ol i save kisim bikpela mani tru, olsem planti bilion kina. Tasol buai em wanem samting? Bilong wanem planti manmeri i save kaikai buai? Pasin bilong kaikai buai i mekim wanem long helt bilong ol? Baibel i tok wanem long pasin bilong kaikai buai? Na olsem wanem man inap lusim pasin bilong kaikai buai?

Buai Em Wanem Samting?

Wanpela kain diwai pam (betel pam) i save kamap long ol ples hat long hap bilong Pasifik na Saut-is Esia, em i save karim pikinini buai. Ol i kisim dispela nem betel, long rop betel-pepper, em daka. Ol man bilong kaikai buai i save karamapim buai long lip bilong daka na kaikai wantaim kambang. Kambang i save kamapim wanpela kain drak. Sampela man i save kaikai buai wantaim ol spais, o tabak, o samting i swit bilong mekim em i teis gut.

Taim ol i miksim buai, daka, na kambang wantaim, dispela i save kamapim spet na retpela kala. Ol i save spet klostu klostu, maski ol i ron long kar ol bai spetim ol man i wokabaut long rot!

Hevi Bilong Kaikai Buai

Wanpela ripot bilong Oral Health i tok: “Kirap long bipo yet ol man i save kaikai buai taim ol i mekim ol bikpela bung, mekim ol wok kastam, na tu, ol bung bilong lotu. Ol man i save kaikai buai i ting olsem buai i no inap givim hevi long ol na ol i tok em i save mekim ol i pilim amamas tru . . . Tasol ol samting i kamapim klia olsem buai i save kamapim bikpela hevi.” Bilong wanem i olsem?

Lain bilong stopim pasin bilong kisim drak i tok olsem i gat wanpela kain drak i stap insait long buai em inap mekim na man i kisim pasin bilong kaikai buai. Sampela i save kaikai 50 samting buai insait long wanpela de! I no longtaim na tit i kamap blak na sua i kamap long gam. Nius Oral Health i stori olsem, ol man i save kaikai buai long olgeta taim ol bai kisim sik chewers mucosa—olsem skin insait long maus bilong ol bai kamap braun na i sua. Na tu, ating isi isi ‘sua i wok long kamap insait long nek,’ em wanpela kain sik kensa ol i kolim submucous fibrosis.

Dispela nius i tok buai inap kamapim wanpela kain sik kensa bilong maus ol i kolim squamous cell carcinoma, na em inap kamap tu baksait long win paip. Planti manmeri tru long Saut-is Esia ol i kisim sik kensa bilong maus. Long Taiwan, inap olsem 85 pesen bilong ol lain i gat sik kensa long maus, em ol lain i save kaikai buai. Na tu, nius The China Post i tok, “namba bilong ol man long Taiwan i kisim kensa bilong maus—em wanpela bilong ol 10-pela sik we i save kilim i dai planti man—i go bikpela tru inap olsem 4-pela taim insait long 40 yia.”

Dispela i kamap tu long ol narapela hap. Nius Papua New Guinea Post-Courier i tok: “PNG Medical Society i stori olsem, feverit samting ol Papua Niugini i save kaikai, em buai, em i save kilim i dai 2,000 manmeri long olgeta wan wan yia, na i as bilong planti sik i save painim ol man.” Wanpela dokta em i man bilong raitim buk, em i tok, “Pasin bilong kaikai buai long olgeta taim i save kamapim kain kain sik, wankain long pasin bilong smok i save kamapim kain kain sik,” na tu, sik bilong klok.

Baibel i Tok Wanem?

Baibel i no buk bilong ol dokta, na em i no stori stret long pasin bilong kaikai buai. Tasol Baibel i gat planti stiatok we inap helpim yumi long stap klin, helti, na stap gut. Skelim ol dispela skripsa bilong Baibel na ol askim i stap wantaim.

“Ol pren tru, yumi kisim pinis ol dispela promis, olsem na yumi mas rausim olgeta pasin doti bilong skin na bilong tingting. Yumi mas pret long God na wok oltaim long kamap holi.” (2 Korin 7:1) ‘Bodi bilong yupela i mas i stap holi, na God i orait long en.’ (Rom 12:1) Sapos man i kaikai buai, yu ting em i stap holi o klin long ai bilong God?

“Long rot bilong [God] yumi gat laip.” (Aposel 17:28) “Olgeta gutpela presen na olgeta presen i nambawan tru i kam long ples antap.” (Jems 1:17) Laip em i gutpela presen God i givim long yumi. Man i mekim dispela pasin we inap kamapim sik long bodi bilong em, yu ting em i soim olsem em i tingim dispela presen?

“I no gat wanpela man inap stap wokboi bilong tupela bosman.” (Matyu 6:24) “Mi no inap larim wanpela samting i bosim mi.” (1 Korin 6:12) Sapos man i laik bai God i orait long em, yu ting i stret em i larim wanpela pasin doti i bosim em?

“Yu mas laikim ol arapela man olsem yu laikim yu yet.” (Mak 12:31) “Man i gat pasin laikim em i no save mekim pasin nogut long narapela.” (Rom 13:10) Sapos yumi kaikai buai na spetim nabaut long rot na long ol narapela hap, yu ting dispela i soim olsem yumi laikim ol narapela?

‘Samting yumi planim, dispela samting tasol yumi bai kamautim.’ (Galesia 6:7, 8) Dispela em wanpela lo i bosim olgeta samting. Olsem na sapos yumi mekim pasin nogut, bai yumi karim hevi bilong en. Tasol sapos yumi mekim ol samting olsem God i laikim, na tu, mekim ol gutpela pasin, bai yumi stap gut na stap amamas inap oltaim. Sapos yu man bilong kaikai buai, tasol yu laik mekim samting i stret long ai bilong God na laip bilong yu bai kamap gutpela, orait olsem wanem yu ken lusim dispela pasin? I gutpela yu beten na bihainim dispela 3-pela rot em sampela i bin traim pinis na ol i lusim pasin bilong kaikai buai.

Tripela Rot Bilong Lusim Dispela Pasin

1. Yu mas i gat strongpela laik long lusim. Tru yu tingim helt bilong yu na yu laik lusim buai, tasol yu mas i gat strongpela laik tu bilong mekim olsem. Planti man i strong yet long kaikai buai, smok, na mekim nabaut long drak, maski ol i save ol dispela pasin inap bagarapim helt bilong ol. Bilong strongim laik bilong yu long lusim buai, i gutpela yu kisim save long Man Bilong Wokim yu na pasin laikim bilong em long rot bilong stadi long Baibel. Hibru 4:12 i tok: “Tok bilong God i gat laip na i wok strong i stap.”

2. Askim God long helpim yu. Jisas Krais i tok: “Wok yet long askim, na yupela bai kisim. Wok yet long painim, na yupela bai lukim. Wok yet long paitim dua, na dua bai op long yupela. Olgeta man i wok long askim, ol bai kisim, na olgeta man i wok long painim, ol bai lukim, na olgeta man i wok long paitim dua, dua bai op.” (Luk 11:9, 10) Taim God Jehova i lukim olsem yu beten na askim em long helpim yu long lusim dispela pasin, em bai harim beten bilong yu. Namba 1 Jon 4:8 i tok, “God em i pasin laikim.” Aposel Pol i bin pilim pinis dispela pasin laikim bilong God. Em i tok: “God i givim pawa long mi, na long dispela rot mi gat strong long mekim olgeta samting.”—Filipai 4:13.

3. Kisim helpim long ol arapela. Ol lain em yu save bung wantaim ol, pasin bilong ol inap helpim yu o bagarapim yu. Sindaun 13:20 i tok: “Sapos man i wokabaut wantaim man i gat gutpela tingting, orait em tu bai i kisim gutpela tingting. Tasol sapos man i poroman wantaim ol man i no gat gutpela tingting, orait trabel bai i painim em.” Olsem na yu mas skelim gut ol man yu laik poroman wantaim. Planti namel long ol Witnes Bilong Jehova, bipo ol i save kaikai buai. Tasol taim ol i bung wantaim ol wanbilip na stadi long Baibel, dispela i bin helpim ol long lusim dispela pasin doti.

[Blok/Ol Piksa long pes 16, 17]

OL I LUSIM BUAI

Nius Kirap! i mekim intaviu wantaim 5-pela manmeri em bipo ol i save kaikai buai, tasol nau ol i lusim pinis. Skelim tok ol i mekim.

Bilong wanem yu kaikai buai?

Pauline: Papamama i lainim mi long kaikai buai taim mi liklik pikinini. Em pasin bilong ples bilong mi long ailan, Papua Niugini.

Betty: Taim mi gat 2-pela krismas papa i givim buai long mi. Taim mi tineja mi save karim planti buai tru long bilum bilong mi. Mi kalabus long buai, olsem na olgeta moning mi kirap, namba 1 samting mi mekim em mi kaikai buai.

Wen-Chung: Taim mi gat 16 krismas mi stat long kaikai buai. Long tingting bilong ol man, pasin bilong kaikai buai i makim olsem man i bikpela pinis, na mi kaikai buai bambai ol narapela i laikim mi.

Jiao-Lian: Mi save salim buai bilong kisim mani bilong lukautim mi yet. Bilong helpim wok bisnis bilong mi, mi laik soim ol man olsem buai bilong mi i gutpela tru, olsem na mi yet i save kaikai. Dispela i mekim na mi kisim dispela pasin.

Olsem wanem pasin bilong kaikai buai i bagarapim helt bilong yu?

Jiao-Lian: Maus, tit, na lips bilong mi i blak nogut tru. Mi sem long lukim ol piksa bilong mi bilong bipo taim mi bin kaikai buai. Long nau mi kisim hevi yet long ol sua long maus.

Pauline: Mi save kisim ol sua long maus, pilim olsem mi laik traut, na pekpek wara.

Betty: Mi bin i gat 35 kilogram tasol, dispela i no gutpela tumas, long wanem, ol bikpela meri em longpela bilong ol i wankain long mi ol i gat bikpela skin tasol mi yet i bun nating tru. Tit bilong mi i luk nogut tru, na bilong klinim tit, planti taim mi save brasim long stil wul.

Sam: Mi save pekpek wara na kisim sua insait long maus. Nau mi gat wanpela tit tasol! Mi bin yusim stil wul long brasim tit, na ating dispela tu i bin bagarapim tit bilong mi.

Bilong wanem yu stop long kaikai buai?

Pauline: Mi ritim 2 Korin 7:1 long Baibel, olsem God i laik bai “yumi mas rausim olgeta pasin doti bilong skin.” Mi laik wok strong long amamasim Man Bilong Wokim mi.

Sam: Mi laik bai holi spirit bilong God Jehova i helpim mi, olsem na mi beten long Jehova long helpim mi long sakim pasin bilong kaikai buai. Em i harim ol beten bilong mi. Inap olsem 30  yia pinis mi no bin kaikai buai.

Jiao-Lian: Mi ritim Baibel na mi lukim dispela tok, “Yupela ol sinman, yupela i mas mekim han bilong yupela i kamap klin.” (Jems 4:8) Dispela tok i sutim tru bel bilong mi. Mi save olsem buai inap bagarapim man, olsem na i stret long mi kaikai na salim buai? Long dispela taim stret mi wokim tingting olsem mi mas klinim ‘han bilong mi,’ olsem stap klin long skin na pas gut wantaim God.

Taim yu stop long kaikai buai, dispela i helpim yu olsem wanem?

Wen-Chung: Mi kirap long kaikai buai bambai ol wanlain bilong mi i laikim mi. Tasol long nau mi amamas tru long pas gut wantaim Jehova na ol wanlotu bilong mi.

Sam: Nau mi gat gutpela helt, na mi stap klin long ai bilong God. Mi no save tromoi mani moa bilong baim buai samting, olsem na mi inap long lukautim gut famili bilong mi.

Pauline: Nau mi stap fri na stap klin. Tit bilong mi i wait na i strong. Na i no gat skin buai na spet buai i bagarapim haus na gaden plaua bilong mi.

Betty: Maus bilong bel bilong mi i stap klin na helt bilong mi i gutpela moa. Mi wanpela skul tisa, na tu, mi mekim wok bilong God fultaim.

[Ol Piksa]

Betty

Pauline

Wen-Chung

Jiao-Lian

Sam

[Sat/Ol Piksa long pes 15]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

Pasin bilong kaikai buai long olgeta taim inap kamapim kain kain sik

Blakpela mak long tit na gam i sua

Sik oral submucous fibrosis

Sik oral squamous cell carcinoma

[Piksa long pes 14]

Buai insait long lip daka

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim