Pret Em Wanpela Mak Bilong Las De?
OLSEM WANEM? Ating yumi stap nau long pinis bilong wanpela taim nogut bilong hevi na ‘ol manmeri i tingting long ol samting i laik kamap long graun, na bel bilong ol i pret tru na ai bilong ol i raun.’ Yu ting olsem? Orait yumi ken skelim ol samting i bin kamap long graun long 1914 na i kam inap long nau, na yumi ken skelim as bilong dispela bikpela pret kamap insait long dispela taim. Sapos yumi mekim olsem, bai yumi ken save, yumi stap klostu long pinis bilong dispela “las de” olsem Baibel i tok profet long en, o nogat.—Luk 21:9, 25, 26.
Pret na Bikpela Pait
Long Frans i gat planti matmat bilong ol man i bin kisim bagarap long Namba Wan Pait Bilong Olgeta Hap, na long ol dispela matmat yumi inap lukim wanpela rait olsem, “la Grande Guerre.” Em i Makim dispela pait i bin kamap long 1914-1918, nau yumi save kolim namba wan pait bilong olgeta hap. Tasol bipo ol i bin kolim Bikpela Pait Tru. Dispela pait i bikpela moa yet na planti milion milion man i bagarap na planti ples na haus samting i bagarap. Olsem na ol man i ting dispela pait bai pinisim tru pasin bilong pait na bai i no gat pait moa i ken kamap. Ol i ting dispela pait i samting nogut tru na ol lain bilong graun bai kism tingting long em na bai ‘ol i no ken lain moa long pait.’ (Aisaia 2:4) Tasol 18 yia bihain wanpela bikpela pait gen i kamap, em pait bilong Spen (1936-39), na long dispela pait inap faiv handet tausen man bilong Spen i kisim bagarap. Ol lain bilong Jemani na Itali ol i insait long dispela pait, na i olsem ol i lain long mekim wanpela bikpela pait gen long bihain, em yumi save kolim namba tu pait bilong olgeta hap (1939-45). Dispela namba tu bikpela pait em i kisim olgeta hap na i pinis long taim ol i tromoi ol bom nogut tru na bagarapim ples Hirosima na Nagasaki, long Japan.
Taim ol i tromoi ol dispela bom atom long Japan, wanpela nupela pret na hevi i kamap long graun—ol man i pret long narapela pait bai kamap na ol bai tromoi planti bom atom. Profesa Albert Einstein i bin mekim wanpela tok long Desemba 1945, em i tok, “Ol i tok promis long pinisim pasin pret long graun, tasol bihain long pait dispela pret i kamap bikpela moa yet long graun”! Na em i tok, em i lukim olsem taim bilong hevi bai kamap bihain long pait. Em nau, tok bilong em i stret tru!
Na dispela pasin bilong pret i kamap ples klia long olgeta hap, na planti milion manmeri ol i singaut long ol gavman i mas pinis long wokim ol samting nogut nogut bilong pait. Na planti prista na pasta bilong ol misin tu ol i insait long dispela kros. Ol dispela samting nogut ol i wokim na bungim i stap, em i bosim olgeta wok bilong ol gavman na ol man bilong politik. Wanpela man, em E. P. Thompson, em i raitim wanpela buk (Beyond the Cold War) na dispela buk tu i tok olsem, na em i tok, ‘Ol i holim ol dispela samting nogut bilong pait na i olsem em i bilong toksave long ol narapela lain olsem ol i mas lukaut long en; na ol i save kamapim pret long bel bilong ol man.
Dispela pasin bilong pret pret long ol samting nogut bilong pait nau ol lain i wokim, dispela pasin i kamap long olgeta hap bilong graun. Wanpela nius bilong Rasia i tok: ‘Rasia i ting, sapos ol i kamapim wanpela pait na mekim wok long ol bom nuklia, bikpela bagarap tru bai kamap long olgeta hap bilong graun, na ating olgeta lain manmeri bilong graun bai bagarap na i pinis olgeta.’ Nau tupeia lain o gavman i stap, na narapela i lukluk long narapela na ol i wet i stap. Ol i save, narapela inap tru long bagarapim narapela na bai lain bilong en i pinis olgeta. Olsem na i gat as tru bilong dispela bikpela pret i kamap long bel bilong ol man. Olsem Jisas i tok, “bai ol i tingting long ol samting i laik kamap long graun, na bai bel bilong ol i pret tru.”
Pret na Pasin Bilong Bagarapim Man
Nau i gat narapela kain pret i painim yumi. Em wanem kain pret? Em yumi pret long ol pasin nogut i kamap long hap bilong yumi yet. Bipo, taim ol stilman i brukim wanpela haus na go insait, ol i save kisim ol gutpela samting i gat bikpela pe na ol i ranawe. Tasol nau ol i save bagarapim man bilong haus wantaim, na kilim em i dai. Ol i no save pret long ol polis, na ol i save kisim bikpela mani kago long dispela rot. Olsem na ol manmeri i sindaun long ol bikpela taun na long ol hap ol maniman i sindaun long en, ol i pret nogut tru. Long biktaun Nu Yok ol i wokim sampela bikrot insait long graun, tasol nau planti manmeri i no save wokabaut long en, long wanem, ol i pret long ol raskol i holim ol na kisim ol samting bilong ol na kilim ol i dai. Wanpela nius bilong Englan i tok, ‘Nau ol manmeri bilong ples i no save bung tumas na mekim ol wok bilong ples, long wanem, ol i save pret long ol man nogut i bagarapim ol. Olsem na ol i save stap long haus tasol.’ Na bipo, long sampela biktaun olsem Baselona long Spen, ol man i save stap bel isi liklik, tasol nau ol i pret pret long ol man nogut bilong stil na bagarapim man, na ol i wok long putim ol strongpela dua ain long haus bilong ol, na ol i putim tupela o tripela lok long ol dua bilong ol. Na long Amerika planti meri i lain long sut long ol liklik gan na bai ol i ken lukautim skin bilong ol. Na sampela ripot i tok, planti famili long Amerika ol i gat gan long haus bilong ol. Na dispela ripot i tok, dispela pasin bilong pret long ol raskol samting i pasim ol manmeri long mekim wok bilong ol na i olsem ol ples i dai.
Ol man bilong raitim Baibel long bipo ol i save pinis long dispela taim nogut bai kamap long las taim. Olsem na aposel Pol i tok: “Tasol yu mas save olsem: Long las taim bai planti hevi nogut tru i kamap. Bai ol man i laikim ol yet tasol, na bai ol i laikim tumas mani. Bai ol i litimapim nem bilong ol yet, na hambak nabaut, na tok bilas long God. Bai ol i sakim tok bilong papamama. Bai ol i no save tenkyu. Bai ol i sakim olgeta pasin holi. Bai ol i no save pren long ol wanblut bilong ol yet. Bai ol i no lusim kros. Bai ol i tok baksait nabaut. Bai ol i no save bosim laik bilong bodi bilong ol. Bai ol i bagarapim ol man nabaut. Bai ol i birua long olgeta gutpela pasin.” (2 Timoti 3:1-3) Ol dispela pasin olsem Pol i kolim, ol dispela samting yet i save kirapim ol man long mekim pasin nogut na bagarapim man. Na ol dispela lain raskol samting i wok long i go bikpela, olsem na pasin bilong pret tu i wok long i go bikpela long olgeta hap.
Ol i Pret long Ol Bai No Gat Wok
Na i gat narapela samting tu i kamap nau long dispela taim—em hevi bilong mani. Dispela hevi i kamap long olgeta hap, na strong bilong mani i wok long pinis. Olsem na planti milion man i no gat wok mani na ol i stap nating. Dispela pasin tu i mekim ol man i pret na tingting planti long sindaun bilong ol. Na maski sampela i holim wanpela wok long nau, tasol ol i tingting planti yet, nogut bos i pinisim ol na ol tu i no gat wok. Long nau planti man i stap olsem na ol i baim kaikai samting long dinau tasol. Long ol kantri long hap bilong Wes, inap olsem 30 milion manmeri ol i no gat wok. Na wanpela nius i tok, ating planti bilong dispela lain i no inap kisim wanpela wok moa long bihain! Em nau, ol i pret na tingting planti long i stap bilong ol.
Ol bikpela maniman i save putim mani bilong ol long ol bikpela haus beng long ol narapela narapela kantri, na ol i tingting planti long mani bilong ol. Long wanem ol i lukim strong bilong mani i pinis long planti hap. Wanpela nius (The Guardian) i tok, insait long tripela yia i go pinis, inap olsem 25 kantri i krai long ol haus beng o gavman i mas givim bikpela hap taim long ol long bekim dinau bilong ol. Olsem na dispela hevi bilong mani tu i mekim na ‘planti manmeri i tingting long ol samting i laik kamap long graun, na bel bilong ol i pret tru na ai bilong ol i raun,’ olsem Jisas i tok bai ol i mekim nau long dispela taim.
Ol i Pret long Ol Samting Bilong Antap
Long nau ol man i no pret long ol samting i kamap long graun tasol. Nogat. Kirap long 1914 na i kam inap long nau, ol lain i salim ol balus i go antap na tromoi ol bom nogut nogut i kam daun bilong bagarapim ol ples na ol man. Em, ol i mekim olsem long tupela bikpela pait bilong olgeta hap na ol narapela bikpela pait tu. Tasol nau ol i salim ol dispela samting i go antap moa yet, i winim dispela skai yumi save lukim. Wanpela nius bilong Spen (El Pais) i toktok long dispela ol samting ol i salim i go long ples antap tru, na nius i tok, Amerika na Rasia i resis long salim ol dispela samting i go antap, na nau ol i gat tingting long salim ol samting bilong pait i go long ples antap tru.
Wanpela bikpela man bilong bosim wok bilong salim ol samting i go long ples antap tru, em Janeral Richard C. Henry, em i tok, dispela ples antap em i wanpela ples tru yumi mas mekim wok long en bilong mekim pait. Na Janeral Robert T. Marsh tu i tok, bai ol i mekim wok long ples antap bilong bungim ol samting ol i wokim bilong pait, na long ples antap yet ol i ken sutim i go long ol ples ol i makim. Olsem na yumi save, dispela bikpela ples antap tru em i no stap moa olsem ples nating. Nogat. Nau ol man i pret long dispela hap tu. Olsem na sekreteri-janeral bilong Yunaitet Nesen i tok, “Yumi mas wok long daunim pasin bilong ol lain long putim ol samting bilong pait long ples antap tru. Yumi gat taim yet long mekim—tasol em i liklik hap taim tru.” Tasol olsem wanem? Ating i gat sampela mak moa bai kamap long “san na mun na sta” bilong mekim ol man i pret nogut tru? Yumi mas wet tasol na bai yumi ken save.—Luk 21:25.
Em i Narapela Kain long Ol Lain Man Bilong Bipo?
Sampela man i sakim ol dispela toksave bilong Baibel na ol i tok, i gat wankain hevi na pret i bin painim ol lain man bilong bipo, na ol hevi na pret bilong nau i no narapela kain, na i no wanpela mak bilong “las de” Jisas i bin tok profet long en. Tru i gat sampela bikpela hevi i bin painim ol lain bilong bipo. Bipo, long yia 1300 samting, wanpela bikpela sik nogut tru i kamap long olgeta hap bilong Yurop, ol i kolim Black Plague. Na long dispela taim tu ol narapela hevi i bin painim ol, olsem taim bilong hangre na pait. Tasol yumi ken skelim ol dispela hevi bilong bipo wantaim ol hevi i kamap nau long taim bilong yumi.
Dispela saveman bilong saiens, em René Dubos, em i raitim tok long wanpela buk na em i tok, ‘Mi tu mi tingting planti long o1 dispela hevi i kamap nau long yumi, olsem hevi bilong painim gutpela sindaun, na hevi bilong ol samting ol saveman i wokim, na ol wara na win na ol samting bilong graun i wok long bagarap. . . . Mi lukim ol samting na mi save, ol hevi bilong nau i planti moa yet, na i bikpela moa na dispela i mekim ol i narapela kain long ol bikpela hevi bilong bipo. Olsem: . . . Ol hevi bilong nau i no kamap long ol wan wan liklik ples tasol.” Na em i stori tu long ol samting ol man i wokim long nau na marasin nogut na smok nogut bilong en i go antap na i kam daun gen wantaim ren na i bagarapim ol samting long graun na kamapim sik tu. Na long nau, ol samting wanpela kantri i mekim em inap long nogutim ol narapela kantri na kamapim bikpela hevi, olsem i bin kamap long 1973 taim wel o bensin i sot na pe bilong en i go antap na olgeta lain bilong graun i kisim hevi long dispela. Tasol kain hevi olsem i no bin painim ol lain man bilong bipo.
Olsem na yumi no ken tok, ol hevi na pret bilong ol lain bilong bipo i wankain olsem hevi na pret bilong yumi long nau. Nogat. Dispela tok i no tru. Ol samting Jisas i kolim long Luk sapta 21 i no bin kamap long ol lain man bilong bipo. Long wanem, ol lain i bin i stap paslain long yia 1914 ol i no bin lukim wanpela bikpela pait i kisim olgeta hap bilong graun na olgeta gavman bilong graun i insait long en. Nogat. Tasol ol lain man bilong nau ol i bin lukim tupela bikpela pait olsem! Na ol lain bilong bipo ol i no bin pret long ol gavman i resis long wokim ol bom nogut olsem bom nuklia na ol inap long bagarapim olgeta lain bilong graun. Ol i no bin pret long ol dispela kain samting. Na ol lain bilong bipo i no bin tromoi ol marasin nogut na bagarapim win na ol wara na kaikai samting bilong graun na bagarapim graun. Nogat. Ol dispela samting i kamap long taim bilong yumi tasol.—Revelesen 11:18.
Na i gat wanpela bikpela samting moa yumi mas tingim—dispela wok bilong “autim dispela gutnius bilong kingdom long olgeta hap bilong graun, bai olgeta lain manmeri i ken harim”—dispela wok i no bin kamap tumas long ol lain bilong bipo na i go long olgeta hap. Nogat. (Matyu 24:14) Nau long taim bilong yumi Ol Witnes Bilong Jehova ol i mekim tru dispela wok long 200 kantri, na ol i go long olgeta lain em God i opim rot long ol i go insait long en. Olsem na nau yu holim dispela nius na yu kaunim. Ol tok bilong God long ol gutpela samting yumi ken wetim i stap, na tok bilong em long kot bai painim ol man nogut, em ol i autim dispela tok long taim stret bilong en. Dispela em i wanpela bikpela mak bambai yumi ken save tru, pinis bilong dispela pasin nogut bilong graun o “las de” em i kam klostu pinis. Orait, wanem samting bai kamap? Jisas i tok: “Sapos yupela i lukim ol dispela samting i kamap, orait yupela i ken save, kingdom bilong God i kam klostu pinis.”—Luk 21:29-33.
Sapos yu laik kisim sampela save moa long dispela saamting, yu ken raitim pas i go long ol man bilong wokim dispela nius, o yu ken i go long kongrigesen bilong Ol Witnes Bilong Jehova i stap long hap bilong yu na ol i save bung long Haus Kingdom bilong ol. Ol inap bekim ol askim bilong yu na helpim yu long kisim sampela save moa bilong dispela tok, na ol i no ken singaut long pe.
[Piksa long pes 5
Wanpela ripot i tok, planti famili long Amerika olsem 52 pesen. Ol i gat gan long haus bilong ol.
[Piksa long pes 7]
‘Dispela ples antap em i wanpela ples tru yumi mas mekim wok long en bilong mekim pait’
[Rait long pes 8]
Nau ol i gat tingting long salim ol samting bilong pait i go long ples antap tru