Olsem Wanem Long Famili Bilong Yu Long Dispela Taim Bilong “Planti Hevi Nogut Tru”?

INAP 160 yia bipo wanpela man, nem bilong em John Howard Payne, em i raitim wanpela singsing na hap tok bilong dispela singsing i olsem: ‘Maski haus i rabis, tasol em i gutpela ples bilong i stap long en.’ Tasol nau planti haus i kamap olsem ples pait. Bipo ol famili i save pren gut wantaim na narapela i sori long narapela, tasol nau, nogat. Planti famili long nau ol i no sindaun gut wantaim. Bilong wanem dispela hevi i kamap? Ating dispela hevi i narapela kain long nau?

Famili long Nau

Bipo famili i save wok wantaim. Papa na mama na ol pikinini ol i wok wantaim na wokim haus na ol tebol sia samting, na wokim gaden, na lukautim ol bulmakau o sipsip samting. (Jenesis 37:2; Provep 31:16) Tasol taim ol man i kirap wokim ol masin, wok na sindaun bilong ol famili i senis.

Long hap bilong Wes ol lain man i wokim planti masin na planti famili i go sindaun long ol biktaun na kisim wok long ol haus faktori. Nau ol i mas lusim haus long olgeta de na i go long ples wok. Famili i bruk na i go nabaut mekim wok bilong ol. No gat bikpela hap taim moa bilong ol i stap wantaim. Na ol i no wok wantaim olsem bipo. Ol i baim ol tebol na sia na laplap samting. I olsem wanpela buk (The Family, Society, and the Individual) i tok:

‘Ol dispela senis i nogutim ․․․ famili. Famili i no wok wantaim moa. Na bihain ol gavman i putim lo na tok olgeta pikinini i mas i go long skul na i tambu long ol liklik pikinini i wok long haus faktori samting. Dispela samting i putim hevi long famili, long wanem nau papamama tasol i mas mekim ol wok bilong kisim liklik wansiling, ol pikinini i no helpim ol moa.’ Na olsem wanem long pasin bilong lainim na skulim ol pikinini? Dispela buk i tok: ‘Bipo papa i het bilong famili na em i save skulim na stretim ol pikinini na ol pikinini i save harim tok bilong papa. Tasol bihain ol pikinini i tingim papa i olsem samting bilong helpim sindaun bilong ol tasol.’

Ol dispela senis i kamapim bikpela hevi insait long ol famili long nau. Na em i no kamap long hap bilong Wes tasol. Nogat. Ol man bilong hap bilong Wes ol i go sindaun long ol narapela hap na bosim ol dispela kantri na bihain i gat ol masin na ol haus faktori samting long ol narapela hap bilong graun, na dispela i senisim sindaun bilong ol famili long ol dispela hap tu. Sampela meri i bel nogut long pasin ol lo bilong bipo na ol i laik bai ol man i mas poromanim ol long ol wok. Wanpela meri Afrika i bel nogut na em i tok: ‘Bilong wanem ol man i wokabaut i go pas na mipela ol meri i mas i kam bihain na karim olgeta samting? Mi go long gaden na mi karim stik bilong brukim graun long sol bilong mi na mi holim pikinini tu. Man bilong mi i no karim wanpela samting. Mi kam bek na mi karim stik bilong wokim gaden na pikinini, na bikpela baket wara long het. Man i no karim wanpela samting. Em i tromoi mani bilong baim bia, i no bilong helpim mipela o ol pikinini. Mipela i wok wantaim, na mi mekim bikpela wok moa. Tasol man i kisim olgeta mani na em i tok, em mani bilong em, long wanem em i bin mekim wok! Em kranki tru!’

Na i gat narapela samting i senisim sindaun bilong ol famili long nau, em televisen o video. Ol yangpela long nau i save lusim planti aua long lukim video na televisen. Long hap bilong Amerika, ol pikinini i save lusim planti aua tru long lukim televisen, winim tru ol aua bilong skul. Na long ol piksa long televisen, planti taim ol i lukim man i kilim i dai narapela man. Dispela samting i mekim wanem long ol? Wanpela buk (Childstress! bilong M. S. Miller) i tok: ‘Planti dokta bilong stretim tingting na ol jas, ol i tok televisen i as bilong planti pasin nogut ol yangpela i mekim long nau, em ol i mekim pait na bagarapim man na kilim man i dai. Ol i bihainim pasin ol i lukim long televisen. Wanpela manki i gat 9-pela krismas tasol, em i holim wanpela gan bilong pilai na em i go insait long wanpela beng long Nu Yok. Em i hansapim ol man na kisim wan handet dola. Bihain polis i holim em na em i tok: ‘Mi lukim ol man long televisen i mekim olsem.’ Wanpela nius bilong famili (The Family Coordinator) i tok: ‘Ol samting ol pikinini i lukim long televisen, dispela samting i kirapim ol long mekim pasin nogut o nogat, em yumi no save tru. Tasol ol samting ol pikinini i lukim long televisen i givim sampela tingting long ol na dispela i save kirapim ol long mekim sampela pasin long nau na long bihain.’

Tru tumas, ol samting i kamap long nau i senisim sindaun bilong ol famili na putim hevi long ol, winim olgeta taim bipo. Tasol ol hevi i kamap insait long ol famili long nau i mak tru bilong “las taim” o nogat?

Pol i kolim planti samting i mas kamap long “las taim.” Em i tok, “planti hevi nogut tru” bai kamap.a Ol dispela “hevi nogut tru” bai mekim wanem long famili? Pol i tok: “Bai ol man i ․․․ sakim tok bilong papamama. Bai ol i no save tenkyu. Bai ol i sakim olgeta pasin holi. Bai ol i no save pren long ol wanblut bilong ol yet.”—2 Timoti 3:1-3.

“Sakim Tok Bilong Papamama”

Ol pikinini i wanblut tru bilong papamama bilong ol na ol i mas tenkyu long papamama, long wanem papamama i helpim ol long planti samting. Olsem na em i samting nogut tru sapos ol pikinini i sakim tok bilong papamama na ol i no litimapim nem bilong ol o lukautim ol. Wanpela man bilong skelim tok bilong Baibel em i tok: “Sapos ol yangpela i bikhet long ol lapun, na ol i no laik mekim ol wok ol i mas mekim bilong lukautim ol dispela man i bin givim laip long ol, em samting nogut tru. Pasin bilong ol man long nau i go nogut tru.” Olsem wanem? Kain pasin nogut tru i kamap insait long ol famili long nau?

Wanpela mama i tok: “Mi pret long pikinini man bilong mi.” Pikinini man bilong dispela meri em i gat 17 krismas na em i bin kikim nogut mama bilong em na bagarapim sol bilong em. Long nau planti pikinini i bikhet na mekim nogut long papamama, olsem paitim ol. Ol i bin skelim dispela samting long Amerika na wanpela buk (Behind Closed Doors) i tok: ‘Long olgeta yia planti pikinini, inap olsem wanpela long olgeta tripela, ol i save paitim papamama.’ Pikinini i paitim papa o mama, em i bikhet tru, em i no tingim liklik papamama bilong em.—Lukim Efesas 6:1-3.

Sampela pikinini ol i no paitim papamama, tasol ol i bikhet. Long 1960 samting, planti yangpela ol i kamap ‘hipi’ na ol i pasim ol narapela kain klos na larim gras bilong ol i kamap longpela. Tasol bihain sampela manmeri i bikpela pinis ol i kirap bihainim dispela pasin, olsem na ol yangpela i painim narapela rot bilong bikhet. Dispela buk (Childstress!) i tok: ‘Ol i kamapim kain kain nupela pasin bilong bikhet, tasol ol i strong tru long bihainim ol pasin ol i traim pinis na ol i save pinis long en, olsem pasin bilong kisim drak na dring planti tumas na ranawe. Na ol tumbuna i tok, “Mi no laik kamapim pikinini nau long dispela taim na mekim bikpela long ol.”’

Planti yangpela ol i mekim nogut long papamama. Ol i no sori long ol na ol i no harim tok bilong ol. Tasol planti man i bikpela pinis, ol tu i mekim nogut long papamama. Ol i mekim nogut long ol olsem wanem? Wanpela nius (Psychology Today) i tok: ‘Sampela ol i paitim ol, o ol i kisim olgeta mani bilong ol, o ol i no givim kaikai o marasin long ol, o ol i toknogutim ol. Sapos lapun i gat tok long pasin ol i mekim, bai ol i tok long rausim lapun long haus na bai em i slip long rot, o ol i tok long putim em long wanpela haus sik bilong ol longlong man samting.

Planti man na meri ol i bikpela pinis, ol i no pilim olsem ol i gat wok long lukautim lapun papamama bilong ol. F. Ivan Nye i ripot long dispela samting (long nius Journal of Marriage and the Family) na em i tok: ‘Mipela skelim tingting bilong planti manmeri na long ol man i bekim tok, planti ol i tok yumi gat wok long tingim ol wanblut bilong yumi na salim pas long ol, na sapos wantu bikpela hevi i painim ol na ol i sot long mani, yumi ken helpim ol long mani. Tasol winim 30 pesen ol i tok, yumi no gat wok long givim mani long ol, na inap 40 pesen i no gat tok long ol man i no mekim dispela wok bilong ol.’ Olsem na Nye i tok, liklik taim na bai ol man i no tingim moa ol wanblut bilong ol. Tru tumas, pasin bilong ol man i go nogut tru, a?—Skelim tok bilong 1 Timoti 5:3-8.

Tru, sampela pikinini ol i no bikhet long papamama, tasol yumi harim tok olsem long olgeta hap bilong graun planti planti pikinini ol i sakim tok bilong papamama. Olsem na yumi save ol samting i kamap tru long nau olsem Pol i bin tok profet long en. Pol i tok: “Bai ol man i ․․․ sakim tok bilong papamama. Bai ol i no save tenkyu. Bai ol i sakim olgeta pasin holi.”

“Ol i No Save Pren long Ol Wanblut”

Dispela taim bilong “planti hevi nogut tru” i senisim pasin bilong ol pikinini na i senisim pasin bilong ol man i bikpela pinis tu. Pol i tok: “Bai ol man i ․․․ no save pren long ol wanblut bilong ol yet.”—2 Timoti 3:2, 3.

Insait long famili, narapela i mas sambai long narapela. Yu mas sori long poroman bilong yu na ol pikinini bilong yu na ol i mas sori long yu. Tasol Pol i tok, long “las taim” bai ol man i no pren wantaim ol wanblut bilong ol. Na tru tumas, insait long planti famili long nau, i no gat pasin sori.

Long tok i kamap paslain long dispela, mipela bin stori long pasin nogut ol man i mekim long meri bilong ol. I no stret sapos man i kikim meri bilong em o paitim em o mekim nogut long em long narapela rot. Dispela pasin i no stret wantaim tok bilong Baibel. Baibel i tok, ol man i mas sori long meri bilong ol olsem ol i save ‘sori long bodi bilong ol yet.’ Dispela pasin i stret. Pasin bilong paitim meri i no stret!—Efesas 5:28-33.

Na ating yu bai kirap nogut long harim tok olsem, planti meri ol i save paitim man bilong ol. Wanpela man long olgeta taim em i gat kain kain mak long skin bilong em, long wanem meri bilong em i save paitim em. Meri i save singaut bikmaus na longlong nabaut na paitim em nogut. Sampela man i tok, long hap bilong Amerika long olgeta yia, 282,000 meri i paitim man bilong ol. Tru tumas, long nau ol manmeri i no save pren long ol wanblut bilong ol. I no gat pasin sori insait long famili.—Skelim Efesas 5:22-24, 33.

Yumi bel hevi taim yumi harim tok long pasin nogut man i mekim long meri na meri i mekim long man, na yumi save bel hevi tru taim yumi harim tok long pasin nogut ol i save mekim long ol pikinini. Long nau planti papamama i save mekim nogut long pikinini bilong ol. Ol nius i save putim kain het-tok olsem:

“Pikinini ol i bin mekim nogut long em, nau em i bikpela pinis na em i tokaut long hevi em i bin karim.”

“Mama i tokaut olsem taim 4-pela pikinini bilong em i slip em i tromoi ol long wara na ol i dring wara na i dai.”

“Long hap bilong Denva ol i paitim planti pikinini na kilim ol i dai.”

“Ol i No Lukautim Ol Pikinini, Olsem na Ol Man i No Tingim Moa Ol Englan i Man Bilong Sori.”

Mipela i no kolim ol samting nogut nogut ol man i mekim long ol pikinini.

Tasol ating ol i mekim nogut long planti pikinini o olsem wanem? Dispela buk i skelim pasin pait i kamap insait long famili (Behind Closed Doors) i tok, inap 3 o 4 milion pikinini long Amerika i kisim nogut long han bilong papamama, olsem papa o mama i kikim ol o kaikaim ol o paitim ol. Na planti pikinini, inap olsem 900,000 o 1.8 milion, ol i gat 3-pela inap 17-pela krismas, em papa o mama i bin holim gan o naip long ol sampela taim.

Tru, ol pikinini i no inap bekim pait, na sampela taim ol i krai krai long kisim samting, tasol yumi no ken bagarapim skin o tingting bilong ol. Yumi no ken mekim nogut long ol, long wanem Baibel i tok: “God i givim yumi ol pikinini olsem presen. Ol i gutpela blesing tru yumi kisim long God.”—Sam 127:3.

Tru tumas, i gat planti hevi na traim i painim ol famili long nau. Wanpela nius (U.S. News & World Report) i tok: ‘Bilong wanem planti hevi i kamap insait long ol famili long nau? Dokta Bertrand New, wanpela dokta bilong skelim tingting bilong ol man long Westsesta Medikal Senta—Nu Yok Medikal Koles, em i tok, sampela hevi i kamap i hevi bilong ol man yet o hevi bilong mani, o ating pasin bilong dring tumas i as bilong hevi, tasol pasin bilong ol man long nau i putim bikpela hevi long ol famili.’

Planti famili ol i no sindaun gut wantaim, ol i save kros na pait, na dispela i wanpela hap bilong mak bilong “las taim.” Sampela Wastaua i kamap bihain bai stori long sampela samting moa Pol i kolim long 2 Timoti 3:1-5. Tasol yumi ken save, ol tok yumi harim long pasin bikhet bilong ol pikinini na ol man i no pren wantaim ol wanblut bilong ol yet, ol dispela tok i soim yumi, yumi stap long “las taim” bilong dispela taim nau, olsem Pol i tok.

Tru tumas, yumi stap long taim bilong “planti hevi nogut tru.” Tasol God Jehova i putim ol gutpela tok long Baibel bilong soim rot long yumi, na sapos yumi bihainim ol dispela tok, ol dispela hevi bilong nau i no ken bagarapim famili bilong yumi. Bai famili i pas gut wantaim na i stap amamas long nau. Na sapos yumi bihainim ol dispela tok bilong Baibel, bai yumi inap kisim laip i stap oltaim long Nupela Taim God bai kamapim.—2 Pita 3:13; Provep 3:13-18.

[Futnot]

[Ol Piksa long pes 6]

Em i lukim ol man i sutim narapela man long gan na paitim man na kilim man i dai. Dispela i mekim wanem long em?

Sapos yumi i bihainim ol lo bilong Baibel, famili inap i stap amamas long nau tu

[Rait long pes 8]

Yupela Meri, yupela i mas bihainim tok bilong ol man bilong yupela, olsem yupela i bihainim tok bilong Bikpela. Yupela man, yupela i mas sori long ol meri bilong yupela, olsem yupela i save sori long bodi bilong yupela yet. Man i sori long meri bilong en, em i sori long em yet. Yupela pikinini, yupela i mas bihainim tok bilong papamama bilong yupela long nem bilong Bikpela.—Efesas 5:22, 28; 6:1.