Kros Pait Insait Long Famili
‘Pasin Birua—man i paitim narapela, o sutim em long naip o gan—dispela ol hevi i kamap bikpela insait long famili, winim ol hevi i kamap long ol lain man.’—Buk Behind Closed Doors.
LONG dispela yia long Amerika kain kain pasin birua bai kamap. Long olgeta 4-pela 4-pela famili, kros pait bai kamap planti taim insait long wanpela famili. Planti ol i pret long wokabaut long nait, tasol bikpela hevi tru i save painim ol insait long famili.
Pasin birua i no save kamap long ol famili long Amerika tasol, nogat. Long olgeta hap dispela hevi i stap. Olsem: Long Denmak long olgeta 3-pela 3-pela man i bin kisim birua na ol i dai, tupela i save dai insait long famili. Long Sentral na Saut Amerika planti manmeri, na planti bilong ol em ol meri, ol man i save daunim ol, o paitim ol, o kilim ol i dai.
Long olgeta yia long Kanada 100 meri i save dai, long wanem, man bilong ol o boipren bilong ol i kilim ol i dai. Long Amerika long olgeta yia 4,000 meri i save dai long han bilong man bilong ol o long han bilong boipren bilong ol. Na long olgeta yia klostu 2,000 pikinini i save dai long han bilong papamama, na klostu 2,000 papamama i save dai long han bilong pikinini bilong ol.
Olsem na long olgeta hap man i save paitim nogut meri bilong em, na meri i save paitim man bilong em, na papamama i save paitim nogut pikinini bilong ol, na pikinini i save paitim papamama bilong em, na wanpela pikinini i save mekim nogut long narapela pikinini. Wanpela buk (When Families Fight) i tok: ‘Kros na pasin birua ol manmeri i save painim long sindaun bilong ol i save kamap long ol wanblut, o ol yet i mekim long wanblut bilong ol. Na dispela kros i winim ol narapela kros ol i kamapim long narapela man.’
Bikpela Hevi Long Famili
Paitim poroman: Planti man marit, ol i ting em i orait long paitim meri bilong ol. Tru, sampela meri i save paitim man, tasol ol i no save bagarapim man olsem man i save mekim long meri bilong em. Wanpela nius (Parents) i tok: ‘Long olgeta wan handet wan handet manmeri em poroman i paitim em, 95 em man i save paitim meri.’
Wanpela loya bilong Nu Yok em i tok: ‘Long olgeta lain long Amerika, pasin birua long ol meri em wanpela bikpela hevi tru. Ol polis i ting ol man i save paitim klostu 6 milion meri long olgeta yia.’ Long olgeta kantri dispela hevi i narapela narapela kain, tasol ol man i skelim dispela samting i tok, long planti kantri pasin bilong man long paitim nogut meri, em wanpela bikpela hevi.
Long Amerika ol i ting, long olgeta 10-pela 10-pela meri i marit, man bilong wanpela bai paitim em, kikim em, o mekim narapela samting nogut long em. Wanpela nius (Family Relations) i tok: ‘Long olgeta tupela tupela meri long Amerika, wanpela bai kisim nogut long man bilong em.’
Wanpela loya bilong Nu Yok i tok, ol i bin skelim dispela samting na ol i kisim save olsem, sapos ol i bungim olgeta hevi wantaim, olsem pasin bilong reipim meri, o holim em na stilim samting bilong em, o birua em i kisim long ka, ‘pasin bilong paitim nogut meri na em i mas slip long haus sik i bikpela tru na winim ol dispela narapela pasin.’
Wanpela dokta (Lois G. Livezey) i tok: ‘Yumi save planti pasin birua i save kamap long ol meri na planti i save kamap insait long ol famili. Na ol man i mekim dispela samting em ol man nating. Em wanpela bikpela hevi tru i stap long olgeta lain man.’
Sampela taim ol meri i tok em asua bilong ol yet na man i mekim nogut long ol, olsem na ol i no amamas long ol yet. Wanpela nius (Parents) i tok: ‘Sapos meri i no gat strongpela bel na em i ting em i meri nating, i no hatwok long narapela i mekim nogut long em. Klostu olgeta meri em narapela i mekim nogut long em, em meri i save pret long mekim wanpela samting bilong helpim em yet.’
Taim tupela marit i pait dispela inap bagarapim tu ol pikinini. Pikinini i lain olsem em inap mekim wok long kros pait bilong grisim narapela. Sampela mama i tok, sapos ol i no larim pikinini i bihainim laik bilong em yet, pikinini i save tok: ‘Bai mi tokim Papa long paitim yu.’
Paitim pikinini: Long olgeta yia planti milion pikinini i kisim nogut taim narapela i paitim em, na dispela inap bagarapim skin bilong pikinini na em i no inap wokabaut samting, o pikinini i save dai. Ol i ting long olgeta wan wan toksave ol polis i kisim, olsem pikinini i bagarap, i gat 200 pikinini moa i bin bagarap na ol i no toksave long polis. Wanpela buk (Sociology of Marriage and the Family) i tok: ‘Planti taim famili em ples nogut bilong pikinini i stap long en.’
Wanpela profesa (John E. Bates) i tok, sapos wanpela long famili i mekim nogut long pikinini, dispela bai stiaim tingting na pasin bilong em bihain. Pasin bilong kros pait i save kamap long ol liklik pikinini tu, em ol i gat 4-pela i go inap 5-pela krismas tasol. Olsem na taim dispela ol pikinini i go bikpela, ol i save winim ol narapela pikinini long kisim ol drak, o dring planti, o mekim pasin raskol, o ol i no inap kisim kwik save.
Planti pikinini i kisim hevi long papa o mama ol bai kros long em, tasol ating ol bai kros tu long papa o mama i no bin pasim dispela hevi. Long tingting bilong pikinini ating em bai ting sapos papa o mama i no helpim em, em tu i gat rong.
Paitim lapun: Wanpela ripot i tok, long olgeta wan handet wan handet lapun long Kanada, 15 i kisim nogut long skin na tingting long han bilong pikinini bilong ol. Wanpela dokta i tok, bihain dispela ‘hevi bai go bikpela moa taim planti i go lapun na pikinini bilong dispela ol lapun i karim hevi long mani na sampela hevi moa.’ Long olgeta hap ol man i gat wankain hevi.
Planti taim ol lapun i no laik tokaut olsem narapela i save mekim nogut long ol. Ating man i mekim nogut long em i save lukautim em long kaikai samting, olsem na lapun i no laik tokaut long hevi em i karim. Tupela marit i bin mekim nogut long lapun mama, na taim narapela i tokim lapun olsem em i mas tokim polis long dispela hevi, olgeta taim lapun i save tok “bihain.” Tupela i bin paitim nogut tru dispela lapun na em i mas slip long haus sik.
Ol pikinini i pait: Planti taim dispela kain kros pait i kamap. Sampela i ting em i no bikpela samting, olsem na ol i tok: ‘Pasin bilong ol.’ Wanpela lain i bin skelim kros pait bilong sampela pikinini, na ol i kisim save olsem, winim 50 pesen i bin mekim sampela samting nogut long wanblut, na sapos ol i bin mekim long narapela man, ol bai kot.
Planti i ting sapos ol pikinini i pait, dispela bai lainim ol long mekim dispela pasin taim ol i go bikpela. Maski ol pikinini i lukim papamama i pait, sapos ol pikinini yet i pait, ating dispela inap lainim ol moa yet long paitim poroman marit taim ol i marit.
Ples Pait
Wanpela saveman i tok, polis i mas go planti taim bilong stretim hevi long ol famili, winim taim ol i mas go na stretim ol narapela hevi. Na planti plisman i bin dai taim ol i go bilong skelim hevi long sampela famili, winim ol plisman i bin go bilong stretim ol narapela hevi. Wanpela plisman i tok: ‘Taim ol raskol i stil na man i singautim polis, mipela redi long dispela samting. Tasol taim mipela mas go insait long wanpela haus bilong stretim hevi long wanpela famili, mipela i no save wanem samting bai painim mipela.’
Wanpela lain long Amerika i bin skelim pasin birua long ol famili na ol i tok, pasin birua bilong ol ami long taim bilong pait, em tasol i save winim pasin birua i save kamap insait long ol famili.
Wanem as bilong kros pait long famili? Em bai pinis? I stret ol i mekim olsem? Long stori i kamap bihain long dispela, mipela bai bekim ol dispela askim.
[Rait long pes 4]
‘Long Amerika pasin birua i painim meri em i bikpela hevi tru.’—Wanpela loya i tok olsem
[Rait long pes 5]
‘Planti taim famili em ples nogut bilong ol pikinini.’—Buk Sociology of Marriage and the Family