Ol Samting Ol Man i Mekim Inap Helpim Yumi Long Abrusim Bagarap o Nogat?
“I no wok bilong man long bosim wokabaut bilong em.”—JEREMAIA 10:23. NW.
1, 2. Wanem sampela wok ol man i bin mekim nau long taim bilong yumi?
LONG taim bilong yumi ol man i bin wokim planti samting yumi kirap nogut long en. Long nau i gat gutpela skul na ol man i bin kisim bikpela save long saiens na wokim kain kain masin samting . Ol dispela samting ol man i bin mekim i helpim planti man. Long nau planti man i gat paua long haus na ol i no hatwok moa long kisim wara na ol i gat kain kain masin samting bilong helpim sindaun bilong ol. Save bilong ol dokta i helpim planti man. Ol i gat save long daunim sampela sik i save kilim i dai planti manmeri bipo, olsem sik tibi samting.
2 Bipo, sapos man i laik toktok wantaim wanpela man i stap longwe liklik, em hatwok. Tasol nau yumi gat telefon na wantu tasol yumi inap toktok wantaim narapela man maski em i stap longwe. Na yumi gat ka na balus na yumi inap i go kwik long ol narapela hap. Sapos ol tumbuna i lukim ol dispela samting bai ol i kirap nogut, a? Long rot bilong redio na televisen yumi inap save kwik long ol samting i kamap long ol narapela hap bilong graun.
Ol Bikpela Samting Ol i No Bin Mekim
3, 4. I gat wanem ol bikpela samting ol man i no bin mekim, olsem Baibel i tok profet pinis long en?
3 Tasol ol man i pret, nogut pait nuklia i kamap na ol i bagarap. Tru tumas, ol man i bin kisim bikpela save na mekim kain kain wok, tasol i gat sampela bikpela samting ol i no bin mekim na ol i no inap mekim. Olsem: Long nau i gat gutpela skul, tasol yu ting ol i bin lainim ol man long bihainim stretpela pasin na mekim tok i tru na i no ken giaman? Long Amerika planti man i save giaman long baim takis na bikpela mani bilong gavman i lus long dispela rot, inap olsem 100 bilion dola long olgeta yia. Na long narapela kantri, long wanpela biktaun, insait long 7-pela yia ol i pinisim 17,000 polis long wok bilong ol, long wanem ol i bin mekim pasin i no stret o ol man i bin grisim ol long mani samting.Ol dispela kain pasin nogut i kirapim yumi long tingim tok bilong 2 Timoti sapta 3 i tok, long “las taim” bai ol man i ‘laikim ol yet tasol, na laikim tumas mani, na sakim olgeta pasin holi, na birua long olgeta gutpela pasin.’
4 Na ol man i save mekim pasin pamuk na kain kain pasin i gat sem. Planti manmeri tru ol i bagarapim marit, olsem na long ol piksa wokabaut na long televisen o video na long ol buk long nau ol i no save stori long gutpela man na meri marit ol i mekim pasin i stret. Long as bilong pasin pamuk, long olgeta yia, 55 milion meri i rausim bel! Ol i kilim i dai bikpela lain tru, winim lain bilong Ajentina o Kanada o Frans o Polan o 145 narapela kantri. Long olgeta yia ol i mekim olsem! Sampela dokta i wok long helpim ol pikinini bambai ol i ken i stap laip, na sampela i kilim i dai ol pikinini i stap yet long bel bilong mama. I olsem Baibel i tok, long “las taim” bai ol manmeri “i no save bosim laik bilong bodi bilong ol” na ol i no “pren long ol wanblut bilong ol.”—2 Timoti 3:3.
5. Long nau planti manmeri i mekim ol kain pasin pamuk, na wanem ol sik i bin kamap?
5 Planti manmeri i mekim pasin pamuk, olsem na long nau sik bilong pamuk i kamap bikpela tru long olgeta hap. Planti kain sik bilong pamuk long nau i no gat marasin bilong pinisim, olsem sik jenital-hepis. Long nau planti bebi tu i gat dispela sik. Ol i kisim long mama bilong ol. Planti bilong ol dispela bebi ol i save dai, na skin o tingting bilong ol narapela i bagarap. Na i gat dispela nupela sik ol i kolim AIDS em i save kilim i dai ol man. Ol dokta i no save long rot bilong stretim dispela sik nogut. Dispela sik i kamap pinis long 33 kantri na i laik bagarapim ol man long olgeta hap. Wanpela nius (Associated Press) i tok olsem. Dispela sik i painim planti man bilong mekim pasin i gat sem ol i kolim pasin bilong Sodom. Dispela samting i kirapim yumi long tingim tok bilong Rom 1:27.
6. Save bilong ol dokta i bin pasim ol sik long olgeta hap bilong graun?
6 I gat planti narapela sik tu save bilong ol dokta i no inap pasim. Long hap bilong Afrika planti milion manmeri i gat sik malaria, na dispela kain sik i save mekim ol i slip, na sik lepra, na kain kain narapela sik. Long ol kantri i gat planti wok bisnis long en na ol man i gat gutpela sindaun, sik kensa na sik bilong klok na sik daiabitis na sik sirosis na sik bilong tingting i bagarapim planti manmeri. As bilong planti sik olsem em pasin bilong tingting planti o sampela samting ol masin na wok bilong ol man long nau i kamapim. Na ol man i no bihainim moa ol tambu bilong bipo, ol i bihainim laik bilong wan wan—dispela samting tu i as bilong planti sik i kamap long nau.
7. Sapos ol dokta i kisim bikpela save moa, yu ting dispela inap helpim yumi long i stap gutpela inap long taim bihain bihaiin?
7 Sapos ol dokta inap stretim ol dispela sik, yu ting ol inap helpim yumi long i stap gutpela na i stap oltaim? Planti saveman bilong saiens i tok, ol i no inap mekim olsem. Ol i tok, sapos ol i pinisim dispela sik, ating bai ol inap helpim yumi long i stap sampela yia moa, tasol ol narapela sik bai kamap bikpela na kilim i dai planti man. Wanpela saveman bilong saiens i tok, ‘Ating mipela i no inap helpim ol man long i stap longtaim moa o pinisim pasin bilong i go lapun.’ Long bipo yet, long Sam 90:10, Baibel i tok stret olsem: “Mipela i save stap inap 70 yia tasol. Na sapos mipela i gat strong, mipela ken i stap inap 80 yia. Tasol long dispela olgeta yia mipela i hatwok na painim hevi tasol. Dispela olgeta yia i pinis kwiktaim, na mipela tu i go pinis.”
Ol i No Bin Stretim Hevi Bilong Ol Man i Stap Rabis
8. Baibel i tok wanem na yumi save, maski ol man i gat save long wokim kain kain masin, ol i no inap helpim ol man i stap rabis na pinisim dispela hevi?
8 Tru, save bilong ol man long wokim ol masin samting i bin helpim sindaun bilong sampela man. Tasol planti man i stap rabis na ol i no gat mani bilong baim ol dispela masin na ol narapela samting ol man i wokim long nau. Wanpela nius (World Military and Social Expenditures 1983) i tok: ‘Inap olsem 2 bilion manmeri ol i save kisim liklik mani tasol long olgeta wik bilong lukautim skin bilong ol, olsem K7 samting.’ Na dispela nius i tok moa olsem: ‘Planti manmeri ol i stap rabis olgeta na ol i bilong i dai tasol.’ Na dispela nius i tok: ‘Long olgeta yia 11 milion pikinini ol i no winim yet wan yia, ol i dai,’ long wanem ol i sot long gutpela kaikai o ol i gat sik.—Revelesen 6:5-8.
9. Wanem samting nogut i kamap long planti kantri long nau?
9 Na wanpela nius (Detroit News) i tok, ‘Long sampela kantri ol meri i gat planti tumas pikinini na ol i no inap lukautim ol. Olsem na ol i lusim ol tasol long rot.’ I gat planti milion pikinini olsem, em papamama i bin lusim ol. Na long sampela kantri ol man i rausim lapun papamama. Wanpela man bilong Esia, em i wanpela jenalis, olsem man bilong raitim tok long ol nius, em i tok: ‘Ol i rausim planti tausen lapun long haus, long wanem famili bilong ol i no inap givim kaikai moa long ol. Na i no gat welfe samting bilong helpim ol. Sampela taim ol man i kisim lapun papamama long tren i go lusim ol long wanpela hap longwe long ol.’ Dispela jenalis i tok: ‘Dispela pasin i narapela kain tru—bipo ol pikinini i save tingim famili i bikpela samting na ol i save lukautim gut ol lapun.’ Olsem na long taim bilong yumi, yumi lukim ol samting i kamap olsem Provep 30:11 i tok: ‘Ol manmeri bilong wanpela taim ol i tok, samting nogut i ken painim papa, na ol i no save mekim gut long mama bilong ol.’
10. Olsem wanem long mani na wok bisnis long nau? Olsem na yumi tingim wanem tok profet bilong Jisas?
10 Ol gavman ol man i bin kamapim ol i no inap helpim ol rabisman. Ol kantri i no gat planti wok bisnis long en, ol i gat bikpela dinau tru long ol narapela kantri na ol i no inap bekim. Na ol kantri i gat planti wok bisnis long en ol tu i gat bikpela bikpela dinau. Long Amerika long 1984 planti beng i bagarap na i no gat mani moa. Wanpela bikpela beng i laik bagarap, tasol kwiktaim gavman i givim bikpela mani tru long en na i wok yet. Ol i pret, nogut dispela bikpela beng i bagarap, na bai olgeta liklik beng tu i no inap wok moa na bai kantri i no gat mani tru na olgeta wok bisnis samting bilong en i bagarap. (Wanpela nius The New York Times i stori long dispela samting.) Olsem na ol man i hatwok long abrusim bagarap. Long olgeta yia ol samting i wok long kamap moa yet olsem wanpela nius bilong Englan (Guardian) i tok: ‘Bikpela bagarap i laik painim ol man na wok politik bilong ol i laik bagarap . . . Planti lain i lukim olgeta gutpela samting ol i bin wetim i kamap em i no inap kamap.’—Luk 21:25, 26.
Save Bilong Ol Man long Wokim Ol Masin i Mekim Wanem long Ol Pait?
11. 1 gat wanem narapela hevi ol gavman i no inap stretim na save bilong ol man long wokim ol masin i bin mekim i kamap moa nogut?
11 I gat wanpela samting ol gavman i no inap pasim na save bilong ol man long wokim ol masin i mekim i kamap moa nogut, em ol pait. Ol masin samting ol i bin wokim i kilim i dai planti man tru long Namba Wan Pait Bilong Olgeta Hap. Ol i mekim wok long ol masin-gan na sabmarin na balus bilong pait na bikpela ka bilong pait na ol samting i tromoi paia long ol man. Wanpela man bilong Englan, nem bilong em Richard Rees, em i man bilong raitim ol buk, em i tok: ‘Pait bilong 1914-1918 i kamapim ples klia tupela samting, namba wan em olsem: Ol man i mas i stap sekan na wanbel bambai save bilong ol long wokim ol masin i no ken bagarapim ol. Na namba tu i olsem: Olgeta wok politik samting bilong dispela graun i mekim na ol man i no inap i stap wanbel.’ Em i tok stret. Olsem na Namba Tu Pait Bilong Olgeta Hap i bin kamap na ol nupela samting bilong pait ol man i bin wokim i kilim i dai 55 milion man.
12. Wanem samting i laik bagarapim ol man long nau?
12 Long nau ol i gat ol bom samting i moa nogut, na ol gavman i no i stap wanbel liklik. Wanpela man bilong raitim ol buk, nem bilong em Herman Wouk em i stori long ol samting bilong pait, olsem bom nuklia samting, na em i tok: ‘Ol i putim bikpela save bilong ol na taim na mani bilong ol long wokim ol dispela samting na yumi kirap nogut long dispela pasin longlong bilong ol. Sapos ol lain man i no lain moa long pait, bai ol inap mekim gutpela wok tru.’ Wanpela saveman bilong saiens em i save long ol sta, em Carl Sagan, em i tok, sapos bikpela pait nuklia i kamap bai “olgeta manmeri i bagarap”. Bikpela pait nuklia inap kamap na bagarapim olgeta manmeri long graun, tasol nau long dispela taim planti narapela pait i kamap na kilim i dai planti man. Wanpela lain bilong ami long Amerika (Center for Defense Information) i tok, long 1984 i gat 42 pait na pasin bilong bikhet long gavman i kamap i stap long wanpela taim tasol! Ol gavman i no inap pinisim pasin nogut bilong stil na pait na bagarapim man i kamap long kantri bilong ol yet. Olsem na ol i no inap tru long mekim i dai ol bikpela pait na kamapim pasin sekan na gutaim long olgeta hap bilong graun.
13. Baibel i tok profet long pasin bilong pait na man i kamap long olgeta hap long nau?
13 Dispela olgeta samting i stret long tok profet bilong Revelesen 6:4 i stori long wanpela bilong ol ‘fopela man i sindaun long hos,’ em ol i bin wokabaut long graun kirap long yia 1914. Dispela ves i tok: “Na narapela hos i kamap, em i retpela. Ol i givim strong long man i sindaun long dispela hos. Na em inap long tekewe gutaim bilong ol manmeri bilong graun na ol i ken kilim i dai ol arapela man. Olsem na ol i givim em wanpela bikpela bainat bilong mekim dispela wok.”
Bilong Wanem Wok Bilong Ol Man i Lus Nating?
14, 15. Kolim wanpela bikpela samting i pasim rot bilong ol man na ol i no inap mekim ol samting ol i tingting long mekim.
14 Ol wok ol man i mekim, bilong wanem i no inap helpim ol manmeri long abrusim bagarap? Bilong wanem ol man i no inap mekim ol samting ol i tingting long mekim? Baibel i kamapim wanpela as bilong dispela samting, em i tok: “Wanpela man i bin mekim sin, na long dispela pasin sin i kamap long graun. Na sin i bringim dai i kam. Olsem na dai i kisim olgeta man. Long wanem olgeta man i bin mekim sin.” (Rom. 5:12) God i wokim tumbuna papamama bilong yumi, Adam na Iv, i gutpela olgeta. Tasol tupela i mas bihainim ol lo bilong God bambai tupela inap i stap gutpela olgeta. Tupela inap tingim ol samting tupela i laik mekim, tasol ol i mas mekim ol samting i stret wantaim lo bilong God. Jenesis sapta 3 i tok, tupela i bikhet. Tupela i laik lusim God na ol lo bilong Em. Tupela yet i laik makim wanem samting i stret na wanem samting i no stret, tasol em wok bilong God tasol. Taim ol i sakim God, orait nau God i no gat wok moa long lukautim tupela. Baibel i tok: “Jehova i stap klostu long yupela taim yupela i stap klostu long em; . . . tasol sapos yupela i lusim em, bai em i lusim yupela.” (2 Kronikel 15:2, NW) Adam tupela Iv i lusim God na i stap longwe long em, olsem na skin na tingting bilong ol i wok long i go nogut. Sik na hevi i painim tupela na bihain tupela i dai.—Jenesis 2:16, 17.
15 Namba wan tumbuna papamama bilong yumi ol i kamap sinman, olsem na yumi olgeta pikinini bilong tupela i gat sin. Man bilong raitim sam i tok: “Taim mama i karim mi, mi kamap man bilong mekim pasin nogut. Mi stap yet long bel bilong mama, na mi man bilong sin.” (Sam 51:5) Save bilong ol dokta i no inap daunim ol hevi na samting nogut sin i kamapim long skin bilong yumi. Yumi no ken wetim ol man i pinisim sik na i dai. Nogat. Ol i no inap mekim—nogat tru.
16. Sin i mekim wanem long tingting bilong ol man?
16 Sin i bagarapim skin bilong yumi na tingting bilong yumi tu. Taim mama i karim yumi yumi kamap sinman na yumi save mekim pasin i no stret. Tasol i no olsem yumi no inap bosim skin bilong yumi na ol samting yumi mekim. Nogat. Yumi inap mekim. Yumi inap stretim pasin bilong yumi. Provep 3:6 i tok: “Long olgeta samting yu mekim, yu mas tingting strong long Bikpela [Jehova] na yu mekim, na bai em i soim yu stretpela rot long bihainim.” Tasol taim ol man i sakim ol gutpela samting bilong stretim ol, bikpela hevi i save painim ol. Na taim ol man na ol lain man i lusim moa yet ol lo bilong God, ol i mekim pasin nogut moa yet; ol i bihainim laik bilong ol yet tasol na ol i no sori long narapela man. Wanpela nius (New York Times) i tok: ‘Taim yumi lukim ol het-tok long ol nius long nau, yumi save tingting planti. Wanem samting bai kamap long bihain? Taim ol man na ol oganaisesen na ol lain man i tingim ol yet pastaim, ol samting i go nogut. Ol manmeri bilong olgeta kantri ol i tingim ol yet tasol na dispela pasin i no helpim ol.’
Wok Bilong Seten
17, 18. I gat wanem narapela bikpela samting i pasim rot bilong ol man na ol i no inap mekim ol samting ol i tingting long mekim?
17 Long 2 Korin 4:4 Baibel i kolim narapela bikpela samting i pasim rot bilong ol man na ol i no inap mekim ol samting ol i tingting long mekim na abrusim bagarap, em “god giaman bilong dispela graun.” Long 1 Jon 5:19 Baibel i stori long dispela “god giaman” na i tok: “Seten i stap het bilong olgeta man bilong graun.”
18 Revelesen 12:9 i stori long dispela “god” em i bosim dispela graun long nau na i tok, “ol i kolim em Seten.” “Em i man bilong giamanim olgeta manmeri bilong graun.” Insait bilong dispela nem “Seten” i olsem “Man Bilong Bikhet” o “Birua.” Em i “Man Bilong Kotim Olgeta Man.” Ol dispela nem i stret long Seten, long wanem dispela ensel nogut em i bikhet na em i kirapim Adam tupela Iv long mekim pasin bikhet. Em i tokim Iv, ‘Yu no ken bihainim lo bilong God. Yu yet yu inap skelim wanem samting i stret na wanem samting i no stret.’ Seten i lusim God, olsem na tingting bilong em i go nogut. Na em i mekim ol wok nogut—lukim ol samting i kamap long nau long dispela graun em i bosim! Olgeta pasin nogut ol man i bin mekim i soim yumi, ol i stap aninit long strong bilong wanpela man nogut.
Gutpela Samting Inap Kamap?
19. Sampela man i lukim ol hevi i kamap long graun na ol i tok wanem long rot bilong stretim ol dispela hevi?
19 Sampela man i lukim ol hevi i kamap long graun na ol i kamapim tingting bilong ol long rot bilong stretim ol dispela hevi. Wanpela nius (The Gazette bilong Montreal) i tok: ‘Ol gavman i pulim ol manmeri i go bihainim narapela narapela rot na dispela graun i laik bagarap. Yumi gat ol balus na telefon samting long nau. olsem na olgeta manmeri bilong olgeta hap i stap olsem wanpela lain tasol long wanpela liklik ples. Olsem na yumi mas i gat wanpela gavman tasol bilong bosim olgeta hap na bai yumi inap stretim ol bikpela hevi bilong nau.’ Na wanpela saveman, em Eric Fromm, em i tok i gat wanpela rot tasol bilong stretim ol hevi, em olsem: ‘Narapela kain pasin na wok gavman i mas senisim dispela pasin na wok gavman i bin i stap long graun inap 6,000 yia pinis.’—Mipela yet i raitim sampela tok long narapela kain rait.
20. (a) Olsem wanem na ol man i no inap mekim ol samting ol i laik mekim? (b) Olsem na yumi mas bilip strong long husat?
20 Ol dispela man i no save, tasol ‘narapela kain pasin na wok gavman’ i laik kamap na pasin na wok gavman bilong nau bai pinis. Liklik taim tasol na bai wanpela gavman tasol i bosim olgeta manmeri. Tasol wok bilong ol man i no ken kamapim dispela samting. Ol wok ol man yet i mekim i no inap helpim ol long abrusim bagarap. Ol i no inap pinisim pasin nogut nau i stap long graun na kamapim gutpela stretpela pasin. Ol i no inap pinisim sin na sik na i dai. Na ol i no inap pinisim Seten wantaim ol ensel nogut. Olgeta samting ol man i bin mekim i soim yumi dispela tok bilong God i stret, olsem: “I no wok bilong man long bosim wokabaut bilong em.” (Jeremaia 10:23, NW) Olsem na Baibel i tok: “Ol king na ol man bilong graun i no inap kisim bek yu. Olsem na nogut yu bilip long ol.” (Sam 146:3) Orait, yumi mas bilip strong long husat? Provep 3:5 i tok: “Yu mas bilip strong long [Jehova]. Yu no ken ting save bilong yu yet inap helpim yu.” Bilong wanem yumi mas bilip strong long Em? Long wanem em inap mekim ol samting ol man i no inap mekim. Tok i kamap bihain long dispela bai stori gut long dispela samting.
Sampela Askim Bilong Rivyu
◻ I gat wanem ol bikpela samting ol man i no bin mekim na ol i no inap mekim?
◻ Save bilong ol man long wokim ol masin, olsem wanem dispela i bin mekim ol pait i kamap moa nogut?
◻ Olsem wanem na planti taim wok bilong ol man i lus nating?
◻ Taim yumi tingim ol samting ol man i bin mekim, sapos yumi bihainim gutpela tingting bai yumi mekim wanem?
[Piksa long pes 10]
Save bilong ol dokta i no bin pasim sik na i dai
[Piksa long pes 11
Ol gavman ol man i bin kamapim i no inap helpim ol man i stap rabis o pinisim dispela hevi