Lotu Kristen Bilong Pastaim i Bin Lainim Ol Man Long God Triwan o Nogat?
Namba 1 Hap—Jisas na Ol Disaipel i Bin Lainim Ol Man Long God Triwan o Nogat?
Olsem wanem? Jisas na ol disaipel i bin lainim ol man long God Triwan? Na ol tisa bilong lotu Kristen i kam inap 2 handet yia samting bihain, ol i bin lainim ol man long en o nogat? Dispela bilip i bin kamap olsem wanem? Bilong wanem i bikpela samting long yumi mas save, dispela bilip i stap long Baibel o nogat? Wastaua bai skelim ol dispela askim insait long stori bilong God Triwan. Dispela Wastaua i kamapim Namba Wan Hap bilong dispela stori, na ol Wastaua i bilong bihain bai kamapim ol narapela hap bilong en.
OL MAN i bilip olsem Baibel em i Tok bilong God, ol i gat wok long lainim ol narapela man long God, em Man bilong wokim olgeta samting. Na ol i save, taim ol i lainim ol man long God, ol dispela tok i mas stret wantaim tok bilong Baibel.
Tasol tripela pren bilong Jop i no bin mekim olsem taim ol i givim tok long Jop bilong “strongim bel bilong” em. Olsem na God i krosim ol. “Em [Jehova] i tokim Elifas, dispela man bilong taun Teman, olsem: ‘Mi kros long yu na long tupela pren bilong yu wantaim. Long wanem, yupela i no bin autim tok tru long pasin bilong mi olsem wokman bilong mi, Jop, i bin autim.’ ”—Jop 42:7.
Taim aposel Pol i stori long ol man i dai pinis bai ol i kirap bek, em i tok, sapos yumi autim tok long ol wok bilong God na dispela tok i no tru, bai yumi “kamap olsem ol man i tok giaman long samting God i mekim.” (1 Korin 15:15) Orait, sapos yumi no ken autim tok giaman taim yumi lainim man olsem ol man i dai pinis bai kirap bek, yumi no ken tru autim tok giaman taim yumi lainim man long God em i husat tru!
Bilip Bilong God Triwan
Klostu olgeta lotu i gat nem Kristen ol i lainim ol man olsem God em i tripela. Wanpela buk bilong ol Katolik (The Catholic Encyclopedia) i tok, dispela bilip long God Triwan em i as bilong bilip bilong lotu Kristen, na dispela buk i stori long dispela bilip olsem:
“I gat Tripela Man insait long God Triwan, olsem: Papa, na Pikinini, na Spirit Holi, na dispela Tripela Man i narapela narapela. Wanpela tok bilong kamapim bilip bilong misin (Athanasian Creed) i tok, ‘Papa em i God, na Pikinini em i God, na Spirit Holi em i God, tasol i no gat tripela God—i gat wanpela God tasol.’ . . . Dispela Tripela Man insait long God Triwan, tripela wantaim i stap oltaim na ol i bikpela wantaim; no gat wanpela man i bin wokim tripela, na tripela wantaim i gat olgeta strong.”1
Bikpela buk bilong lotu Baptis (The Baptist Encyclopædia) i gat wankain tok, olsem:
“Jisas em . . . Jehova i save stap oltaim . . . Spirit Holi em Jehova . . . Pikinini na Spirit Holi i bikpela wantaim Papa. Sapos Papa em i Jehova, orait Pikinini na Spirit Holi tu i Jehova.”2
Man i Sakim Dispela Bilip Em i Mas Raus Long Misin!
Long yia 325 bihain long Krais, ol bisop i bung long Naisia long Esia Maina na ol i kamapim bilip olsem Pikinini bilong God em i “God tru,” olsem Papa em i “God tru.” Wanpela tok ol i kamapim long dispela bilip i olsem:
“Ol man i tok, long bipo tru Pikinini i no bin i stap, na ol i tok, Taim Em i no bin kamap yet, Em i no bin i stap, na bihain em i kamap na i stap, o ol i tok, Pikinini bilong God i narapela na God i narapela, o God i bin kamapim em, . . . Misin Katolik bai rausim ol dispela man long misin.”3
Olsem na sapos wanpela man i no bilip olsem Pikinini i bin i stap oltaim olsem Papa, o ol i bilip olsem God i bin kamapim em, misin i makim em bilong i go long bikpaia na i stap oltaim long en. Yumi save, dispela tok bilong misin i mekim na bai lain bilong misin i pret long sakim dispela bilip na ol i wanbel long en.
Long yia 381 narapela bung bilong lotu i kamap long Konstentinopel na ol i tokaut olsem lain bilong misin i mas lotuim spirit holi na litimapim nem bilong en olsem ol i mekim long Papa na Pikinini. Wanpela yia bihain long en, em yia 382, ol i mekim narapela bung bilong lotu long Konstentinopel, na ol i strongim dispela tok long spirit holi em i God.4 Long dispela yia yet, long bung bilong lotu long Rom, Pop Damasas i kolim sampela bilip em misin i tambuim. Sampela tok i stap long dispela pepa (ol i kolim Buk bilong Damasas) i olsem:
“Sapos wanpela man i sakim bilip olsem Papa em i stap oltaim, na Pikinini em i stap oltaim, na Spirit Holi em i stap oltaim, dispela man i bikhet long misin.”
“Sapos wanpela man i sakim bilip olsem Pikinini bilong God em i God tru olsem Papa em i God tru, na Pikinini i gat olgeta strong, na em i save long olgeta samting, na em i bikpela olsem Papa, dispela man em i bikhet long misin.”
“Sapos wanpela man i sakim bilip olsem Spirit Holi . . . em i God tru . . . na em i gat olgeta strong, na em i save long olgeta samting, . . . dispela man em i bikhet long misin.”
“Sapos wanpela man i sakim bilip olsem Papa na Pikinini na Spirit Holi ol i man tru, na tripela i bikpela wantaim, na ol i stap oltaim, na ol i bosim olgeta samting yumi inap lukim na ol samting yumi no inap lukim, na tripela wantaim i gat olgeta strong, . . . dispela man em i bikhet long misin.”
“Sapos wanpela man i tok, [dispela Pikinini i bin] kamap man, em i no bin i stap long heven wantaim Papa taim em i stap long graun, dispela man em i bikhet long misin.”
“Sapos wanpela man i tok, Papa em i God, na Pikinini em i God, na Spirit Holi em i God, . . . tasol em i no tok, tripela wantaim i God, . . . dispela man em i bikhet long misin.”5
Pastaim dispela tok bilong misin i stap long tok Latin, na taim ol pris Katolik i bin tanim dispela tok, ol i skruim wanpela tok olsem: “Ating Pop Santu Selastin Namba Wan (yia 422-432) i bin tingim ol dispela tok bilong misin i olsem lo; yumi ken tingim ol i olsem tok bilong kamapim klia bilip.”6 Na wanpela tisa bilong lotu (Edmund J. Fortman) i tok, dispela buk em pop i kamapim long bung, i kamapim klia ‘bilip bilong God Triwan, i gat as bilong en.’7
Sapos yu insait long wanpela lotu i bilip long God Triwan, yu ting ol dispela tok bilong misin i kamapim klia bilip bilong yu? Sapos yu bilip long God Triwan, yu mas bilip olsem taim Jisas i stap long graun em i bin i stap long heven. Yu save yu mas bilip olsem? Dispela bilip i wankain olsem tok i stap long buk bilong wanpela bikpela man bilong lotu, em Atanesias (buk On the Incarnation), i tok:
“Tok [Jisas] i no kalabus insait long bodi bilong Em, na taim Em i stap long dispela bodi, dispela i no pasim em; Em inap i stap long ol narapela hap long laik bilong Em. Taim Em i stap long bodi na Em i go long wanpela hap, Em i no lusim wok bilong bosim (or stiaim) heven na graun long Tingting na strong bilong Em. . . . Em i stap yet olsem As bilong laip bilong olgeta samting i stap long heven na graun, na em i stap long olgeta hap bilong en, tasol em i stap ausait long heven na graun wantaim.”8
Insait Bilong Tok Bilong God Triwan
Sampela man i ting, insait bilong dispela tok bilong God Triwan i olsem Jisas em i God, na em tasol. Tasol sampela i ting, taim man i bilip long God Triwan, em i bilip long Papa na Pikinini na spirit holi.
Tasol sapos yumi skelim gut ol tok bilong dispela bilip em ol lotu i gat nem Kristen i kolim, dispela bai kamapim klia olsem ol dispela tok i no stret. Ol tok bilong misin long kamapim insait bilong dispela bilip long God Triwan, i soim yumi olsem dispela tingting bilong ol long God Triwan i no klia na i hatwok long ol i kamapim insait bilong en. Dispela bilip i bin kamap isi isi long rot bilong planti man, em ol i bin i stap long ol narapela narapela taim; ol hap tok na tingting ol i bin kamapim long dispela, em misin i bin bungim na kamapim olsem wanpela strongpela bilip bilong en.
Taim yumi skelim ol tok ol i kamapim long dispela bilip bilong God Triwan bihain long Bung Bilong Lotu long Konstentinopel long yia 381, na Buk bilong Damasas bilong yia 382, na tok bilong kamapim ol bilip bilong misin (Athanasian Creed) em i bin kamap planti yia bihain, na ol narapela pepa samting bilong misin, yumi inap save klia olsem ol misin i gat nem Kristen ol i bilip olsem wanem long God Triwan. Ol i bilip olsem:
1. Ol i tok i gat tripela man—Papa, na Pikinini, na spirit holi—na tripela wantaim i God.
2. Ol i tok, dispela tripela man ol i narapela narapela, na olgeta i bin i stap oltaim—narapela i no kamap paslain o bihain long narapela.
3. Ol i tok, tripela wantaim i gat olgeta strong, na narapela i no antap o aninit long narapela.
4. Ol i tok, tripela wantaim i save long olgeta samting.
5. Ol i tok, tripela wantaim i God tru.
6. Tasol ol i tok, i no gat tripela God—i gat wanpela God tasol.
Tru tumas, dispela bilip bilong God Triwan i no klia liklik, na i gat kain kain tingting bilong ol man insait long en. Yumi kamapim pinis sampela bikpela samting insait long dispela bilip, na i gat planti samting moa insait long en. Tasol taim yumi skelim ol dispela bikpela tok em yumi kamapim pinis, bai yumi save, sapos ol i rausim wanpela tok, orait ol narapela tok i stap yet i no olsem bilip bilong ol misin long God Triwan. Bilong save gut long God Triwan bilong ol misin, olgeta dispela tok i mas insait long dispela bilip.
Nau yumi save long dispela tok “God Triwan,” olsem na yumi ken askim olsem: Jisas na ol disaipel i bin lainim ol man long dispela tok? Sapos olsem, orait dispela bilip i mas i stap olsem wanpela bilip tru long taim bilong ol aposel. Na ol tok em Jisas na ol disaipel i bin lainim ol man long en, ol dispela tok i stap long Baibel. Olsem na yumi laik save, tok bilong God Triwan em i wanpela tok bilong Baibel o nogat? Sapos olsem, orait Baibel i mas tokaut klia tru long en, a?
Yumi save, taim Jisas na ol disaipel i lainim ol man long ol pasin na wok samting bilong God, ol i mas tokim ol man olsem God em i husat tru. Dispela em i bikpela samting tru ol bilipman i mas save gut long en, long wanem, dispela bai strongim ol long taim sampela i mas lusim laip bilong ol bilong litimapim nem bilong God na i stap gut long em. Olsem na Jisas wantaim ol disaipel i mas putim dispela bikpela tok i go pas long ol narapela tok ol i lainim ol man long en.
Skelim Ol Tok Bilong Baibel
Long Aposel sapta 17 na ves 11, Baibel i kolim sampela man olsem “gutpela lain,” long wanem, “long olgeta de ol i save ritim na skelim tok i stap long [Baibel], bilong ol i ken save, tok bilong Pol em i tru, o nogat.” Maski wanpela aposel i bin lainim ol, ol i mekim wok long Baibel bilong ol i ken save, tok bilong em i stret o nogat. Yu tu yu mas mekim olsem.
Yu mas save, “spirit bilong God yet i bin kamapim olgeta tok” bilong Baibel, na yumi mas mekim wok long en bilong “stretim wokabaut bilong yumi na bilong skulim yumi long ol pasin i stret long ai bilong God.” (2 Timoti 3:16, 17) Baibel i kamapim olgeta tok yumi mas bilip long en. Olsem na sapos tok bilong God Triwan em i stret, orait dispela tok i mas i stap long Baibel.
Mipela laik bai yu skelim ol tok bilong Baibel, na skelim gut olgeta tok i stap long Nupela Testamen, na bai yu yet yu ken save, Jisas na ol disaipel i bin lainim ol man long God Triwan o nogat? Na taim yu wok long skelim ol dispela tok, askim skin bilong yu:
1. Mi inap painim wanpela tok long Baibel i kolim dispela tok “God Triwan”?
2. Mi inap painim wanpela tok long Baibel i tok, God em i tripela man, em Papa na Pikinini na spirit holi, tasol dispela tripela man i wanpela God tasol?
3. Mi inap painim wanpela tok long Baibel i tok, Papa na Pikinini na spirit holi i bin i stap oltaim, na ol i gat wankain strong na wankain save, na tripela i bikpela wantaim—narapela i no winim narapela?
Maski yu wok strong tru long painim ol kain tok olsem, bai yu no inap painim dispela tok God Triwan long Baibel. Na bai yu no inap painim wanpela tok long Baibel i tok, Papa na Pikinini na spirit holi i wankain long olgeta samting, olsem tripela wantaim i stap oltaim, na ol i gat wankain strong na save, na tripela i bikpela wantaim—narapela i no winim narapela. I no gat wanpela hap long Baibel i tok, Pikinini i wankain long Papa long ol dispela samting—na sapos i gat wanpela tok olsem, dispela i no helpim tok bilong God Triwan, long wanem, em tupela tasol—i no tripela. Na i no gat wanpela tok long Baibel i tok, spirit holi na Papa i bikpela wantaim. Nogat.
Planti Tisa Bilong Lotu i Tok Wanem?
Planti tisa bilong lotu, na sampela em ol i bilip long God Triwan, ol i tokaut olsem dispela bilip long God Triwan i no stap long Baibel. Wanpela bikpela buk (The Encyclopedia of Religion) i tok:
“Ol tisa bilong lotu long nau ol i wanbel long tokaut olsem dispela bilip long God Triwan i no stap long Olpela Testamen. Tru, Olpela Testamen i tok God em i Papa bilong lain Israel, na i kolim sampela nem olsem Tok (davar), Spirit (ruah), Gutpela na Stretpela Tingting (hokhmah), na I Stap (shekhinah), tasol sapos yumi ting dispela tok i as bilong bilip bilong God Triwan i bin kamap bihain—dispela tingting i no stret wantaim ol tok bilong Olpela Testamen.
“Na ol tisa bilong lotu i wanbel long tok, dispela bilip bilong God Triwan i no stap long Nupela Testamen tu. Papa God i as bilong olgeta samting i bin kamap, na em i Papa bilong Krais Jisas; dispela tok ‘Papa’ i no biknem bilong namba wan Man insait long God Triwan—em i olsem wanpela nem bilong God. . . .
“Long Nupela Testamen i no gat wanpela tok i makim olsem God em i triwan, na i no gat sampela tok Grik long Nupela Testamen olsem hupostasis, ousia, substantia, prosopon, persona bilong helpim dispela bilip i bin kamap bihain. . . . Yumi no inap painim sampela tok long Baibel i olsem as bilong dispela bilip.”9
Wanpela bikpela buk (The New Encyclopædia Britannica) i stori long dispela bilip i kamap olsem wanem, na i tok:
“Dispela tok God Triwan na dispela bilip i no stap long Nupela Testamen. . . .
“Dispela bilip i kamap isi isi insait long sampela handet yia, na ol i bin mekim planti tok pait long kamapim dispela bilip.
“Inap 300 yia samting bihain long Krais, ol i kamapim tru dispela bilip olsem i gat tripela man insait long wanpela God.”10
Na narapela buk (The New Catholic Encyclopedia) i mekim wankain tok long bilip bilong God Triwan i bin kamap olsem wanem:
“Long nau ol tisa bilong lotu na planti Katolik tu, ol i tokaut olsem i no stret sapos yumi tok, bilip bilong God Triwan i stap tru long Nupela Testamen. Na sampela man bilong raitim stori bilong ol bilip bilong lotu, na sampela tisa bilong lotu, ol i tokaut tu olsem dispela bilip bilong God Triwan i no wanpela bilip i bin i stap long taim bilong ol Kristen bilong pastaim, nogat. Dispela bilip i kamap klostu olsem 400 yia bihain long Krais—long dispela taim bilip bilong God Triwan, olsem ‘tripela Man insait long wanpela God,’ i kamap tru insait long lain Kristen. . . .
“Dispela bilip i no bin kamap long wanpela taim stret; isi isi em i wok long kamap insait long 300 yia samting.”11
Baibel i Helpim Dispela Tok o Nogat?
Ating ol man i bilip long God Triwan ol bai tok, sampela tok bilong Baibel i helpim dispela bilip. Tasol ol i mekim dispela tok bihain bihain long taim ol i raitim pinis ol tok bilong Baibel. Ol i laik paulim sampela tok bilong Baibel na bihain ol bikman bilong lotu i pasim tok long em i mas kamap wanpela bilip bilong misin.
Orait, yu ken tingim dispela samting: Baibel i kamapim klia ol narapela bikpela tok, na bilong wanem Baibel i no mekim olsem long dispela tok long God em i tripela, na bai yumi ken save gut olsem God em i husat tru? Em yet i Man bilong kamapim olgeta samting, na em i As bilong ol tok bilong Baibel, olsem na sapos tru em i God Triwan, em bai kamapim klia tru dispela bikpela tok insait long Baibel, a?
Tasol i gat as na dispela tok bilong God Triwan i no stap ples klia long Baibel. As bilong en i olsem: Em i no wanpela tok bilong Baibel. Sapos God em i God Triwan, orait, em bai kamapim klia dispela samting na bai Jisas na ol disaipel i ken lainim ol man long en. Na dispela bikpela tok bai stap insait long Baibel, em Tok bilong God yet. God i no ken wet i go inap sampela handet yia bihain na larim ol sinman bilong graun i hatwok long kamapim klia dispela bilip.
Taim yumi skelim ol tok bilong Baibel em ol i tok i “helpim” dispela bilip bilong God Triwan, dispela i kamapim klia wanpela samting, olsem: Baibel i no toktok liklik long dispela God Triwan bilong ol lotu i gat nem Kristen. Ol tisa bilong lotu yet ol i laik paulim sampela tok bilong Baibel bilong helpim dispela tingting bilong ol olsem i gat tripela man insait long wanpela God. Tasol dispela tingting bilong ol i no stap long Baibel. Tok bilong God Triwan i pait wantaim olgeta tok bilong Baibel.
Wanpela tok bilong Baibel ol i kamapim bilong helpim dispela bilip, em i stap long Matyu 28:19, 20, em i kolim Papa na Pikinini na spirit holi wantaim. Sampela i tok, dispela i makim God Triwan. Orait, i gutpela sapos yu yet yu kaunim na skelim dispela tok. Yu lukim sampela tok long en i tok, tripela wantaim i wanpela God, na ol i bin i stap oltaim, na ol i gat wankain strong, na ol i bikpela wantaim, na ol i gat wankain save? Nogat, a? Na i olsem tu long ol narapela hap bilong Baibel i stori long Papa na Pikinini na spirit holi wantaim.
Sampela man bilong bilip long God Triwan i kamapim wanpela tok long Matyu 28:19, 20, i tok long “nem bilong Papa na bilong Pikinini na bilong Holi Spirit,” na i no kolim dispela tok “nem” long ol wan wan, na ol i tok, dispela i makim olsem tripela i wanpela tasol. Tasol yumi ken skelim tok bilong Baibel long Kamapim Tok Hait 14:1 i tok, “Nem bilong Pikinini Sipsip na nem bilong Papa bilong en, dispela nem God i bin raitim long pes bilong ol.”
Na ol man i bilip long God Triwan ol i save kamapim tok bilong Jon 1:1 long Baibel Pisin na sampela Baibel moa i tok, “Tok i stap wantaim God” na “Tok em yet i God.” Tasol sampela Baibel i tok, Tok em i “wanpela god” o em i “olsem wanpela god”—i no olsem em i God tru, tasol em i gat bikpela strong. Na dispela hap bilong Baibel i tok, “Tok” i “stap wantaim” God. Olsem na em i no God yet, a? Na ol dispela tok bilong Jon 1:1 i kolim tupela man tasol—i no kolim tripela man, nogat. Em nau, ol tok bilong Baibel ol man i kamapim bilong helpim bilip bilong God Triwan, sapos yumi skelim gut ol dispela tok, bai yumi save, i no gat wanpela tok long en bilong helpim dispela bilip.a
Na i gat narapela samting yumi mas tingim, olsem: Sapos Jisas na ol disaipel i bin lainim ol man long dispela bilip bilong God Triwan, orait, ol tisa bilong lotu Kristen i bin kamap bihain liklik long ol aposel, ol tu i mas lainim ol man olsem. Tasol olsem wanem? Ol dispela man i bin lainim ol man long dispela bilip bilong God Triwan? Bai yumi skelim dispela askim insait long Namba 2 Hap bilong dispela stori, em bai kamap long wanpela Wastaua bilong bihain.
References
1. The Catholic Encyclopedia, 1912, Vol. XV, p. 47.
2. The Baptist Encyclopædia, edited by William Cathcart, 1883, pp. 1168, 1169.
3. A Short History of Christian Doctrine, by Bernhard Lohse, 1980 edition, p. 53.
4. Ibid., pp. 64, 65.
5. The Church Teaches, translated and edited by John F. Clarkson, S.J., John H. Edwards, S.J., William J. Kelly, S.J., and John J. Welch, S.J., 1955, pp. 125-127.
6. Ibid., p. 125.
7. The Triune God, by Edmund J. Fortman, 1982 edition, p. 126.
8. On the Incarnation, translated by Penelope Lawson, 1981 edition, pp. 27, 28.
9. The Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade, editor in chief, 1987, Vol. 15, p. 54.
10. The New Encyclopædia Britannica, 15th edition, 1985, Vol. 11, Micropædia, p. 928.
11. New Catholic Encyclopedia, 1967, Vol. XIV, p. 295.
[Ol Futnot]
a Bilong kisim sampela save moa long ol tok bilong Baibel long dispela samting, lukim liklik buk, nem bilong en Gutpela Yu Bilip Long God Triwan o Nogat?, em Sosaiti Wastaua bilong Nu Yok i wokim.
[Piksa long pes 19]
Haus lotu long Tagnon, Frans