Tingim Taim i Klostu na Mekim Wok
EM STORI BILONG HANS VAN VUURE
Wanpela taim long 1962, Paul Kushnir, em wasman bilong lukautim wok bilong brens-ofis bilong Sosaiti Was Taua long Netelan, em i bungim mi long Rotedam. Mitupela i sindaun long wanpela liklik haus kaikai na em i lukluk long mi na i tok: “Sapos yu orait long kisim dispela wok, bai yutupela meri bilong yu i kisim tiket bilong i go tasol, na i no bilong i kam bek. Yu save pinis long dispela, a?”
MI TOKIM em: “Mi save pinis. Na mi save, Susie tu bai orait long en.”
“Orait, yu mas toktok wantaim Susie long dispela. Samting yupela i pasim tok long mekim, mi laik bai yu ken tokim mi hariap.”
Orait, long moningtaim mipela i tokim em: “Bai mipela i go.” Olsem na long Disemba 26, 1962, mipela i gutbai long ol famili na pren bilong mipela long ples balus Skipol long Amstedam na mipela i go long wanpela hap i no gat wanpela misineri bilong Sosaiti Wastaua i bin autim tok long en—em Netelan Niugini (nau ol i kolim Wes Irian, Indonesia)—em ples bilong ol Papua.
Yu ting mipela i gat tupela tingting long i go long dispela nupela ples wok? Nogat. Mipela i bin givim skin bilong mipela olgeta long mekim wok bilong Jehova, na mipela i bilip olsem Jehova bai sambai long mipela. Nau taim mipela i tingting bek long dispela taim mipela i save tru, mipela i no bin popaia taim mipela i bilip na wetim Jehova i helpim mipela. Tasol pastaim mi laik stori long i stap bilong mipela taim mipela i no i go yet long Indonesia.
Long Taim Bilong Pait
Long 1940, taim mi gat 10-pela krismas, wanpela strongpela Witnes, em Arthur Winkler, i kam lukim famili bilong mi, em namba wan taim ol Witnes i kam autim tok long mipela. Papamama i kirap nogut taim ol i lukim ol tok Baibel i mekim long ol bilip giaman bilong ol misin. Long dispela taim, ol Natsi bilong Jemani i bosim Netelan na ol i mekim nogut long ol Witnes Bilong Jehova. Olsem na papamama i mas tingting gut—bai ol i bung wantaim wanpela lain em gavman i putim tambu long en o nogat? Tupela i laik mekim olsem.
Kirap long dispela taim, mi lukim mama i givim bel tru long autim tok. Em i gat strongpela bel na em i no pret liklik, maski em inap kisim kalabus long en o ol inap kilim em i dai. Wanpela taim em i kikim wilwil i go inap 11-pela kilomita na wet long tudak. Em i holim wanpela paus em ol liklik nius bilong Baibel i pulap long en. Orait, long taim ol i makim, em i kirap kikim wilwil hariap i go na em i wok long kamautim ol nius na tromoi nabaut long rot. Nau wanpela man i mekim save bihainim em i go long wilwil bilong em, na taim em i kamap long mama em i sotwin stret na em i singaut: “Ei meri! Ol samting bilong yu i pundaun!” Taim mama i stori long mipela long dispela samting, mipela i lap i dai stret!
Mi manki tasol long dispela taim, tasol mi save pinis long samting mi laik mekim. Long wanpela miting bilong mipela long 1942, man i lukautim miting em i askim mipela: “Husat i laik kisim baptais long narapela bung bilong yumi?” Em nau, mi apim han bilong mi. Papa i lukluk long mama na tupela i tingting planti, nogut mi no pilim tru dispela bikpela samting mi laik mekim. Tasol maski mi gat 12-pela krismas tasol, mi save long pasin bilong dediket long God.
Taim mipela i go long ol haus na autim tok, ol Natsi i wok long raunim mipela, olsem na mipela i mas was gut. Bilong abrusim ol haus em mipela i ting ol bai kamapim mipela long ol Natsi, mi mekim olsem: Long sampela de ol man i laikim ol Natsi ol i putim ol toksave long windo bilong ol, na mi save raun na makim gut atres bilong ol. Wanpela man i lukim mi na em i singaut: “Em gutpela wok yu mekim. Raitim olgeta nem bilong ol!” Em nau, mi save, mi no bin was gut. Taim pait i pinis long 1945, mipela i amamas long tingim tambu bai pinis na mipela inap autim tok long ples klia.
Mi Kirap Mekim Wok Tru
Long Novemba 1, 1948 mi pinis long skul na mi kirap mekim wok painia, olsem autim tok bilong Baibel long olgeta de. Wanpela mun bihain Brata Winkler i kam lukim famili mi stap wantaim ol. Ating em i laik save long pasin bilong mi, long wanem, bihain liklik ol i singautim mi i go wok long brens-ofis bilong Sosaiti long Amstedam.
Bihain ol i givim wok long mi bilong raun na lukim ol kongrigesen bilong ol Witnes Bilong Jehova, olsem wasman sekit. Orait, long 1952 ol i singautim mi long i go long namba 21 klas bilong Skul Gileat bilong Sosaiti Wastaua long Nu Yok, bilong lain long kamap misineri. Olsem na klostu long pinis bilong 1952 mipela etpela manmeri bilong Netelan i kalap long sip (Nieuw Amsterdam) na i go long Amerika.
Klostu long pinis bilong skul, wanpela tisa bilong skul, em Maxwell Friend, i tok: “Yupela bai lusim tingting long planti samting yupela lainim long skul, tasol mipela laik bai yupela holim strong tripela samting, olsem bilip, na wetim gutpela samting bai kamap bihain, na givim bel long ol narapela.” Na narapela samting i pas gut long tingting na bel bilong mi, em oganaisesen bilong Jehova i pilim tru olsem pinis i klostu na ol i wok strong.
Bihain ol i makim mi wantaim sampela moa long grup bilong Netelan long i go bek long Netelan na mekim wok misineri. Mi no amamas tumas long dispela, tasol mi no bel hevi long en. Tasol mi tingting—nogut mi mas wet 40 yia olsem Moses i bin mekim na bai mi ken kisim wok misineri long narapela kantri.—Aposel 7:23-30.
Mi Painim Gutpela Poroman
Bihain gutpela pren bilong mi, em Fritz Hartstang, i harim olsem mi laik marit, na em i tok: ‘Yu laik maritim wanpela gutpela meri tru.’ Papa bilong Susie, em Casey Stoové, bipo em i insait long wanpela lain i pait bilong sakim ol Natsi long taim bilong Namba 2 Pait. Tasol long 1946 ol Witnes i autim tok long em na kwiktaim em i bilip long tok bilong Baibel. I no longtaim na em wantaim 3-pela bilong ol 6-pela pikinini bilong em—Susie, Marian, Kenneth—ol i kisim baptais. Long Me 1, 1947 ol dispela pikinini i kirap mekim wok painia, olsem autim tok bilong Baibel long olgeta de. Long 1948 papa bilong ol, em Casey, em i baim bisnis bilong em i go long ol man na em tu i kirap mekim wok painia. Bihain em i tok: “Mi bin kisim bikpela amamas tru long dispela wok.”
Mi bin bungim Susie long 1949, taim em i kam wok long brens-ofis long Amstedam. Tasol long yia antap em wantaim susa bilong em Marian i go long namba 16 klas bilong Skul Gileat, na ol i kisim sip na i go long Indonesia bilong mekim wok misineri. Em i wok 5-pela yia long dispela hap na long 1957 em i kam bek long Netelan na mitupela i marit. Long dispela taim mi mekim wok wasman sekit, na long dispela taim na i kam inap nau, Susie i amamas long lusim ol laik bilong em yet bilong mekim wok bilong Kingdom.
Taim mipela marit pinis, mipela i mekim yet wok bilong raun na helpim ol kongrigesen long Netelan. Mipela i mas raun long wilwil i go long ol wan wan kongrigesen, tasol Susie i bin wok misineri long ol ples i gat hatwok long en, olsem na em i lain pinis long taitim bun olsem. Long 1962 mipela stap yet long wok sekit na Brata Kushnir i kam lukim mi long Rotadam na em i tokim mipela long i go long Wes Irian, long hap bilong Indonesia.
Wok Misineri Long Indonesia
Mipela i kamkamap long taun Manokwari—em narapela kain ples tru! Long nait mipela harim ol narapela kain krai bilong ol binatang samting, na ples i hat tru na i gat bikpela das. Na ol Papua bilong bus ol i save pasim malu tasol na ol i karim ol tamiok, na ol i save laik tru long bihainim mipela bambai ol i ken holim waitpela skin bilong mipela.
Mipela i stap sampela wik pinis na ol pasto i kaunim wanpela pas long haus lotu i tok long ol i mas lukaut long ol Witnes Bilong Jehova, na ol i givim wanpela pas long olgeta wan wan insait long haus lotu. Na ol i kaunim dispela pas long redio-stesin tu. Bihain 3-pela pasto i kam na ol i tok strong long mipela mas i go long hap bilong bus na wok namel long ol man ol i kolim ol olsem “haiden.” Wanpela ofisa bilong polis em i strong long mipela i mas lusim dispela hap, na plisman bilong wanpela lain polis i save wok hait em i tokim mipela, ol i pasim tok pinis long kilim i dai mipela.
Tasol i no olgeta man i birua long mipela. Wanpela man bilong politik em i laik i go long Netelan, em i kisim mipela i go bungim sampela hetman bilong ol Papua. Em i tokim ol: “Ol Witnes Bilong Jehova bai bringim wanpela gutpela lotu Kristen tru long yupela, winim ol narapela lotu yupela i save long en. Olsem na yupela i mas kisim ol na mekim gut long ol.”
Bihain wanpela ofisa bilong gavman i bungim Susie long rot na em i toktok isi tru na i tok: “Mipela harim tok olsem yupela i kirapim wanpela nupela wok long hia, olsem na mipela no inap larim yupela i stap. Tasol, a . . . sapos yu gat wanpela haus lotu . . . ” Em nau, wantu mipela i kirap na rausim sampela banis insait long haus bilong mipela na putim sampela bang na liklik tebol bilong man bilong sanap na mekim tok, na ausait long haus mipela putim toksave olsem “Haus Kingdom.” Orait nau mipela singautim dispela ofisa i kam bilong lukim haus, na taim em i lukim, em i paitim pinga long het olsem em i laik tok, ‘Yupela i gat save tru.’
Orait, mipela i stap wanpela yia hap, na long Jun 26, 1964 inap 12-pela Papua mipela i bin stadi long Baibel wantaim ol, ol i kisim baptais. I no longtaim na 10-pela moa i kisim baptais, na i gat 40 i save kam long ol miting. Sosaiti i salim tupela painia bilong Indonesia i kam bilong helpim mipela. Taim kongrigesen long Manokwari i kamap strong, brens-ofis long Indonesia i salim mipela i go long narapela hap, long Disemba 1964.
Taim mipela laik i go, wanpela man bilong gavman i tokim mipela: “Mi no amamas long yupela i go. Long olgeta wik ol pasto i save tokim mi long rausim yupela, long wanem, yupela wok long kisim ol kaikai bilong ol long gaden. Tasol mi tokim ol, ‘Nogat. Ol i putim gutpela gris long gaden na bai kaikai i kamap gut.’ ” Na em i tok: “Maski yupela i go we, yupela mas pait yet i go. Bai yupela i winim pait!”
Pait i Kamap
Mipela mekim wok long biktaun Jakata, na long wanpela nait long Septemba 1965 ol lain Komyunis i kirap na kilim i dai planti bikman bilong ami, na ol i kukim biktaun Jakata. Pait i go bikpela na bihain ol i daunim presiden bilong gavman, em Sukarno. Inap olsem 400,000 i bagarap long dispela pait.
Wanpela taim mipela i autim tok na long narapela rot ol i wok long sut long gan na kukim ol haus. Long de bihain mipela harim olsem ami i laik bagarapim haus na ofis samting bilong ol Komyunis i stap klostu. Taim mipela go long haus bilong ol man na autim tok, ol i pret taim ol i lukim mipela. Tasol taim mipela i autim tok bilong Baibel long ol, bel bilong ol i gutpela na ol i tokim mipela long kam insait long haus. Dispela taim nogut i skulim mipela olsem mipela i mas bilip na wetim Jehova i helpim mipela, na long tingting gut long taim bilong hevi.
Ol Birua i No Inap Pasim Mipela
Long 1966 mipela i go sindaun long biktaun Ambon long hap bilong ol ailan Molaka. Ol lain bilong dispela hap i save mekim gutpela pasin pren long ol man, na mipela i painim planti manmeri i laik harim tok bilong Baibel. Kwiktaim liklik kongrigesen bilong mipela i wok long i go bikpela, na klostu olsem wan handet manmeri ol i save bung long miting. Olsem na ol bikman bilong ol misin i go lukim wanpela dipatmen bilong gavman i skelim ol samting bilong ol lotu na ol i strong long bikman bilong dispela dipatmen bilong gavman i mas rausim mipela long Ambon. Tasol long tebol bilong bikman ol i lukim sampela buk bilong Sosaiti Was Taua i stap long ples klia! Em i no bihainim tok bilong ol, olsem na ol i go long narapela lain bilong gavman long Jakata (Ministry of Religion) na bai ol i ken rausim mipela long Indonesia.
Long dispela taim i olsem ol i win na mipela i lus, long wanem, ol i makim Februeri 1, 1968 long mipela i mas lusim Indonesia. Tasol ol brata Kristen long Jakata i go lukim wanpela bikman bilong gavman, em wanpela Muslim, na em i mekim na gavman i senisim tok bilong en. Na tu, gavman i senisim wanpela lo bilong pastaim na em i larim sampela misineri moa i kam long Indonesia.
Olsem na inap tenpela yia moa, mipela i stap long naispela ples tru i gat ol maunten na bikbus na ol gutpela raunwara long hap bilong not long Sumatra, na mipela i wok wantaim ol misineri bilong Ostrelia, Ostria, Jemani, Filipin, Swiden, Amerika. Wok bilong autim tok i kamap gutpela, na em i kamap gutpela moa namel long nambawan bikpela lain bilong Sumatra, em lain Batak.
Tasol sampela lotu i birua long mipela na ol i mekim mekim na long Disemba 1976 gavman i tambuim wok bilong mipela, na long yia antap planti misineri i mas lusim dispela hap na ol i go long ol narapela kantri. Long Februeri 1979 mitupela tu i mas lusim dispela hap.
Mipela Go Long Saut Amerika
Mitupela i gat olsem 50 krismas, na mipela i tingting planti long i go long narapela kantri gen. Susie i askim mi: “Bai yumi orait long i go long nupela hap o bai yumi sindaun olgeta long wanpela hap?”
Mi tokim em: “Maski wanem hap Jehova i bin salim yumi i go long en, em i bin lukautim yumi. Yumi no save wanem ol gutpela blesing moa bai yumi kisim bihain, a?” Olsem na mipela i go kamap long nupela ples wok long wanpela kantri bilong Saut Amerika, em Surinam. Tupela mun bihain mipela i kirap mekim wok sekit gen.
Mitupela Susie i tingim bek 45 yia mipela i bin lusim long wok painia na mipela i tingim papamama i bin strongim mipela long i stap long wok misineri. Long 1969 papa i tokim mi: “Sapos mama i dai pastaim, yu no ken ting yu mas i kam bek na lukautim mi. Yu stap long wok misineri bilong yu. Mi bai orait. Tasol yu mas askim mama, sapos mi dai pastaim, em i laik bai yu kam bek na lukautim em o nogat.” Mama i mekim wankain tok olsem papa.
Papamama bilong Susie tu i gat wankain tingting. Bipo Susie i no bin lukim ol inap 17 yia, tasol ol i no tokim em long kam bek. Tru, sapos i no gat sampela bilong lukautim papamama, bai mipela i go bek na mekim. Tasol inap long taim ol i dai, papamama i bin tingim taim i sot pinis na ol i wok strong long mekim wok bilong Jehova, na ol i putim dispela tingting i go long bel bilong mitupela.—Lukim 1 Samuel 1:26-28.
Na ol brata sista i bin salim pas oltaim long mipela na dispela tu i bin strongim mipela. Sampela i bin salim pas long olgeta mun i go inap 30 yia! Tasol mipela i tingim gutpela Papa long heven, em Jehova, em i save gut long pasin bilong strongim ol wokman bilong em long graun. Nau yumi kamap klostu long taim ol bikpela samting i mas kamap olsem yumi bin wet long en, olsem na mitupela Susie i tingim bikpela de bilong Jehova i klostu pinis na mipela i laik wok strong long mekim wok bilong Jehova.—2 Pita 3:12.
[Piksa long pes 26]
Mipela marit long 1957
[Piksa long pes 29]
Gutpela samting tru—6-pela yangpela i kamap painia!