Mipela Kisim Wanpela Pel i Gat Bikpela Pe Tru
EM STORI BILONG RICHARD GUNTHER
Em Septemba 1959. Mipela i stap long wanpela bikpela sip bilong Itali, nem bilong en Julio Caesar. Mipela i bin lusim Nu Yok na mipela i wok long brukim solwara Atlantik bilong kamap long Kadis, long Spen. Sosaiti Was Taua i salim mi wantaim meri bilong mi Rita, na tupela misineri moa, em Paul na Evelyn Hundertmark, i go long dispela kantri Spen. Mipela i save, i gat planti samting bai i givim hatwok long mipela. Tasol olsem wanem na mipela i bin tingting long mekim wok misineri?
MITUPELA Rita i bin kisim baptais na kamap Witnes Bilong Jehova long 1950 long Nu Jesi, U.S.A. Bihain liklik mipela i pasim tok wantaim long mekim wanpela samting. Long dispela rot, bihain mipela i kisim wanpela pel i gat bikpela pe tru. Long kongrigesen bilong mipela i gat ol brata sista inap tru long autim tok long hap bilong ol. Olsem na mipela ting mipela mas i go long wanpela hap i no gat planti man bilong autim tok. Orait, long kibung intenesenel bilong ol Witnes Bilong Jehova long Nu Yok Siti long 1958, mipela i wokim pepa bilong mekim wok misineri.
I no longtaim na Sosaiti i singautim mipela i go long Baibel Skul Bilong Gileat, na insait long wanpela yia tasol mipela i stap long sip bilong i go long Spen na mekim wok misineri. Taim mipela i no lusim yet Nu Yok, i gat planti samting mipela i mas mekim, na bel bilong mipela i kirap tru long tingim dispela nupela wok, olsem na mipela i no pilim dispela gutpela samting tru mipela i bin kisim. Jisas i bin toktok long wanpela gutpela bis olsem pel i gat bikpela pe tru. (Matyu 13:45, 46) Tru Jisas i no toktok long wok mipela i kisim, tasol long mipela dispela wok misineri mipela i kisim i kain olsem dispela pel i gat bikpela pe. Long nau mipela i pilim tru olsem mipela i bin kisim wanpela gutpela wok, olsem gutpela presen, insait long oganaisesen bilong Jehova.
Mipela No Inap Lusim Tingting Long En
Long dispela taim bipo, ol i bin wokim skul misineri bilong Gileat long wanpela gutpela ples tru long hap bilong Pinga Leks long Provins Nu Yok. Mipela i stap 6-pela mun long dispela hap na mipela i wok strong long stadi long Baibel na mipela i bung wantaim ol Kristen tru—i olsem mipela i stap longwe tru long ol wok na pasin bilong dispela graun na ol hevi bilong en. Ol wanklas bilong mipela ol i bilong planti hap bilong graun, olsem Ostrelia, Bolivia, Briten, Grik, Nu Silan. Tasol i olsem i no longtaim na de i kamap bilong makim olsem mipela i winim skul. Long Ogas 1959, mipela i tok gutbai na aiwara bilong mipela i kamap, na mipela ol misineri i kalap long ol sip na go long nupela ples wok bilong mipela. Wanpela mun bihain mipela i kamap long Spen.
Nupela Kain Pasin na Sindaun
Mipela i sua long hap bilong saut, long Algesiras, klostu long traipela Maunten Ston Bilong Gibrolta. Long nait mipela 4-pela, em mi wantaim Rita, na Paul wantaim Evelyn, i kisim tren i go long Madrit. Mipela i go long Hotel Mekado na wetim sampela bilong brens-ofis bilong Sosaiti i kam kisim mipela. Long dispela taim Generalissimo Francisco Franco i bosim Spen. Olsem na i gat wanpela misin tasol em gavman i orait long en, em misin Katolik. I tambu long mekim narapela lotu long ai bilong ol man, na i gat tambu long wok bilong ol Witnes Bilong Jehova long go long ol haus na autim tok. Na i tambu tu long wokim ol miting bilong lotu. Olsem na ol Witnes Bilong Jehova long Spen, inap olsem 1,200 ol i stap long 30 kongrigesen, ol i no inap bung long ol Haus Kingdom olsem ol i mekim long ol narapela kantri. Long pasin hait mipela i mas bung long haus bilong ol brata.
Lainim Tok Spen na Kirap Long Wok
Namba wan hatwok bilong mipela, em mipela i mas lain long tok ples Spen. Long namba wan mun mipela i skul inap 11-pela aua long olgeta de long dispela tok ples—olsem 4-pela aua long olgeta moningtaim insait long klas, na inap 7-pela aua em mipela yet i stadi long dispela tok ples. Long namba 2 mun mipela i mekim wankain pasin long olgeta moningtaim, tasol long belo bek mipela i go long ol haus na autim tok. Man! Mipela i no save yet long dispela tok ples, na mipela i raitim hap tok long wanpela kat em mipela i bin lain long kolim, tasol mitupela Rita i go long ol haus na autim tok na i no gat narapela i kam wantaim mipela!
Mi tingim yet wanpela taim mi bin paitim dua long wanpela haus long Valekas, em hap bilong Madrit ol man nating i save stap long en. Mi holim dispela kat, nogut mi lusim tingting long sampela tok, na long tok Spen mi tok: “Moning. Mipela i mekim wok Kristen. Baibel i tok (nau mipela i kaunim wanpela tok bilong Baibel). Mipela laik bai yu kisim dispela buklet.” Meri i lukluk tasol, na bihain em i kisim dispela buklet. Orait, bihain mipela i go bek lukim em, na em i tokim mipela long go insait, na taim mipela i toktok, em i lukluk tasol. Mipela i kirapim stadi wantaim em, na taim mipela i stadi, oltaim em i putim yau na lukluk tasol. Wanpela taim bihain em i tokim mipela, taim mipela i bin i kam long namba wan taim, em i no save liklik long tok bilong mipela, tasol em i harim dispela tok Dios (God) na em i save, mipela i toktok long wanpela gutpela samting. Em i stadi i go, na bihain em i kisim bikpela save tru long Baibel na em i kisim baptais na kamap wanpela Witnes Bilong Jehova.
Mi hatwok tru long lainim tok Spen. Taim mipela i raun insait long taun, mi traim tingim sampela hap tok. Long wanpela wik mi putim sampela tok long tingting bilong mi, tasol long wik antap mi lusim tingting olgeta long en! Mi bel hevi stret long dispela. Planti taim mi les na klostu mi lusim wok bilong lainim dispela tok ples. Tok Spen bilong mi i kranki tru, na ol brata bilong Spen i mas isi tru long mi taim mi lukautim grup bilong autim tok. Long wanpela kibung distrik, wanpela brata i givim hap pepa long mi na mi mas kaunim ol tok bilong en long pletfom. Mi hatwok long kaunim rait bilong em, na mi kaunim olsem: “Tumora yupela i mas bringim muletas bilong yupela (olsem stik bilong wokabaut) i kam long stediam.” Tasol mi mas tok, “Tumora yupela i mas bringim maletas bilong yupela (olsem kago) i kam long stediam.” Olgeta manmeri i lap, na mi sem.
Ol Traim Long Madrit
Namba wan na namba 2 yia samting i hatwok tru long mitupela Rita. Mipela i bel hevi taim mipela i tingim ples na ol pren bilong mipela. Taim mipela i kisim pas i kam long Amerika, mipela i dai tru long lukim famili na ol pren bilong mipela. Long kain taim olsem, bel hevi bilong mipela i laik daunim mipela, tasol bihain dispela bel hevi i pinis. Mipela i tingting: Mipela i bin lusim ples na famili na ol pren bambai mipela i ken kisim wanpela pel i gat bikpela pe tru, winim ol dispela samting. Olsem na mipela i mas lain long dispela nupela sindaun bilong mipela.
Taim mipela i kam nupela long Madrit, mipela i stap long wanpela olpela haus pasindia i no gutpela tumas. Mipela i gat wanpela rum na ol i givim kaikai long mipela inap 3-pela taim long olgeta de. Rum i liklik na i tudak, na ol i wokim matres long kunai i drai pinis. Mipela i save kisim liklik mani tasol long olgeta mun bilong lukautim mipela, tasol mipela i mas tromoi dispela mani olgeta bilong baim rum. Mipela i save kisim kaikai bilong belo long haus pasindia, na meri olsem papa bilong haus em i save putim kaikai bilong apinun insait long aven na bai em i hat i stap, na taim mipela i kam bek klostu long biknait, mipela i gat kaikai. Tasol long san na long apinun mipela i save wokabaut long ol rot na mipela i save hangre tru. Sapos liklik mani mipela i kisim long Sosaiti i pinis, orait long liklik mani bilong mipela yet, mipela i save baim wanpela sokolat i gat liklik pe bilong en. Tasol i no longtaim na senis i kamap taim wasman bilong son i kam lukim mipela. Em i lukim hevi bilong mipela na em i tok, mipela i ken painim wanpela liklik haus na bai em i olsem haus misineri. Mipela i ting, dispela bai gutpela, na bai mipela i no ken hatwok moa long waswas, olsem putim wanpela bikpela dis long plua long haus kuk na sanap insait long en na waswas. Nau bai mipela i gat ples waswas stret, na wanpela bokis ais bilong putim kaikai long en, na wanpela stov bilong paua na bai mipela i ken kukim kaikai long en. Mipela i tenkyu tru long Sosaiti i bin tingim mipela.
Gutpela Samting i Kamap Long Madrit
Taim mipela i autim tok long ol haus, mipela i mas was gut tru. Long Madrit planti manmeri i save go i kam na i gat planti pairap tu bilong ol ka samting, na dispela i gutpela, long wanem, mipela i no stap ples klia tumas. Mipela i traim putim wankain klos na mekim wankain pasin olsem ol man bilong dispela ples na bai ol i no inap luksave olsem mipela i man bilong narapela kantri. Bilong mekim wok autim tok, mipela i save go insait long wanpela bikpela haus i gat ol liklik flet long en, na mipela paitim wanpela dua, toktok wantaim man, na nau mipela i lusim dispela haus na rot na go long narapela hap. I no gutpela sapos mipela i stap longtaim long wanpela hap, nogut man bilong haus i singautim polis i kam. Paul na Evelyn Hundertmark i bin was gut na mekim olsem, tasol maski ol i was gut—ol polis i holim ol na rausim ol long Spen long 1960. Ol i go long kantri i stap klostu, em Potugal, na ol i stap inap sampela yia na Paul i lukautim brens-ofis, em ol i mas wok hait long en, long wanem, gavman i putim tambu long en. Long nau Paul em i wasman bilong biktaun San Diego, long Kalifonia.
Tasol bihain mipela i kisim gutpela bekim bilong dispela. Inap sampela mun bihain, 6-pela misineri i bin wok long Potugal, gavman i tok long ol i mas lusim kantri! Mipela i amamas long samting i kamap long dispela. Eric na Hazel Beveridge, em ol i wanklas bilong mipela long Skul Gileat, Sosaiti i tokim tupela long lusim Potugal na kam long Spen. Olsem na long Februeri 1962 mipela i stap gen long Hotel Mekado—tasol nau mipela i stap bilong wetim Eric na Hazel na tok amamas long tupela.
Long dispela taim bipo long Madrit, mitupela Rita i lukim pasin giaman bilong ol man bilong lotu. Mipela i stadi wantaim tupela marit, em Bernardo na Maria, long Baibel. Tupela i save sindaun long wanpela liklik pipia haus ol i bin wokim long ol hap pipia plang samting Bernardo i bin painim nabaut. Mipela i stadi wantaim tupela long nait tru, na taim stadi i pinis, tupela i save givim bret na wain na sis samting long mipela. Mi lukim sis i kain olsem sis bilong Amerika. Wanpela nait, taim mipela i stadi pinis, tupela i soim mipela long tin dispela sis i bin stap long en. I gat bikpela rait long en long tok Inglis olsem, “Ol man bilong Amerika i salim i go long ol man bilong Spen—i no bilong baim.” Tasol dispela famili i stap rabis na olsem wanem ol i bin kisim dispela sis? Gavman i givim wok long misin Katolik bilong tilim dispela sis long ol rabisman. Tasol pris i putim pe long en na ol i mas baim!
Mipela Autim Tok Long Ol Ami
I no longtaim na wanpela gutpela samting tru i kamap, na bihain em bai i olsem wanpela gutpela blesing tru mipela na planti ol narapela tu i kisim. Brens-ofis i salim pas na tok ol i laik bai mipela i go lukim wanpela yangpela man, nem bilong em Walter Kiedaisch. Em i wok olsem wanpela ami bilong balus, ol i bilong Amerika na ol i gat kem bilong ol long Torekon, em i stap klostu long Madrit olsem tupela o 3-pela kilomita tasol. Mipela i go lukim em wantaim meri bilong em na mipela i kirapim Baibel-stadi wantaim tupela, na tupela marit moa bilong dispela lain ami bilong balus.
Long dispela taim mi bin mekim 5-pela Baibel-stadi wantaim ol ami bilong balus ol i bilong Amerika, na mipela mekim long tok Inglis. Bihain 7-pela bilong dispela lain ol i kisim baptais, na taim ol i go bek long Amerika, 4-pela man namel long ol i kamap elda long kongrigesen.
Long dispela taim bipo i hatwok tru long mipela i kisim ol buk na nius na Baibel i kam insait long kantri, long wanem, gavman i tambuim wok bilong mipela. Tasol sampela turis i karim sampela buk samting i kam, na sampela lain bilong Amerika em mipela i save long ol, ol tu i karim sampela i kam. Brens i givim wok long mi long lukautim sampela buk samting long wanpela rum i stap baksait long wanpela stua long Valekas na ol brata i ken i kam kisim, tasol mi mas mekim dispela wok long pasin hait. Meri bilong papa bilong stua em i wanpela Witnes Bilong Jehova. Papa bilong stua i no wanpela Witnes, tasol em i ting olsem wok bilong mipela i gutpela wok. Maski em inap kisim kalabus na ol inap pinisim bisnis bilong em, em i larim mi i mekim wok insait long dispela rum long baksait na bai mi ken pulimapim ol buk samting long ol katon na salim i go long ol biktaun nabaut long Spen. Dispela rum i mas i stap olsem liklik bakstua i gat planti das na ol katon i pulap long en, olsem na mi mas wokim wanpela bet bilong wok long en, na sampela bet bilong ol buk samting, em kwiktaim mi ken stretim na putim ol buk long en, na wantu mi ken haitim gen. Long apinun tru, taim i no gat man moa long stua, kwiktaim mi save karim ol katon i go.
Em i gutpela samting tru long mipela i ken insait long wok bilong tilim ol samting bilong spirit, olsem nius Wastaua na Kirap! na ol buk samting, i go long ol kongrigesen nabaut long Spen. Bel bilong mipela i kirap tru long mekim dispela wok.
Rita i kisim bikpela amamas long mekim 16 Baibel-stadi, na inap olsem 8-pela bilong ol i kisim baptais na kamap Witnes Bilong Jehova. Dolores em i wanpela yangpela meri marit, na long taim bilong kol em i mas slip long bet, long wanem, em i gat wanpela sik bilong klok. Taim bilong kol i pinis, orait nau em inap lusim bet na mekim liklik wok. Dolores i gat strongpela bilip, olsem na taim kibung distrik bilong mipela i kamap long Tulus long Frans, em i laik tru long i go. Tasol dokta i toksave olsem sapos em i go, em i no bihainim gutpela tingting, long wanem, klok bilong em i nogut. Orait, em i pasim ol klos bilong haus tasol na putim slipas na em i no karim switkes samting, na em i go long tren bilong tok gutbai long man bilong em na mama na ol narapela. Aiwara bilong em i kamap na em i bel hevi tru long lukim ol i go long kibung na em i mas i stap, olsem na em i kalap long tren na em i go long Frans! Rita i no bin save long dispela samting. Tasol long kibung em i kirap nogut taim em i bungim Dolores na lukim em i amamas nogut tru!
Narapela Kain Baibel-Stadi
Mipela no ken pinisim kwik dispela stori bilong wok bilong mipela long Madrit—pastaim mipela i mas stori long Don Benigno Franco, “el profesor.” Wanpela Witnes bilong Spen i kisim mi i go lukim wanpela lapun man wantaim meri bilong em, ol i stap long wanpela liklik haus bilong ol rabisman. Mi kirapim Baibel-stadi wantaim em. Mipela i stadi inap wanpela yia hap na em i tok em i laik kisim baptais na kamap wanpela Witnes Bilong Jehova.
Dispela lapun man, em Don Benigno Franco, em i kasen brata bilong Francisco Franco, em nambawan bos, olsem dikteta, bilong Spen long dispela taim. I olsem Don Benigno em i man bilong laikim pasin bilong i stap fri. Long taim bilong Pait Bilong Spen em i laikim lain Ripablik na em i no orait long kasen brata bilong em—em dispela jeneral i bin winim pait na em i kamapim wanpela hatpela gavman Katolik, em gavman dikteta. Kirap long 1939, gavman i tambuim Don Benigno long mekim wok mani, na em i stap rabis tru. Em nau, dispela kasen brata bilong Generalissimo Francisco Franco, em dikteta bilong Spen, em i kamap wanpela Witnes Bilong Jehova.
Mipela Kisim Narapela Wok
Long 1965 brens-ofis bilong Spen i singautim mipela long kirap mekim wok sekit long Basilona. Olsem na mipela i mas lusim ol gutpela brata mipela i bin kamap pren tru bilong ol long Madrit. Dispela em i wanpela nupela wok long mi, na em i wanpela traim bilong mi. Mi pret long mekim dispela wok, long wanem, oltaim mi bin ting, save bilong mi i sot na mi no inap mekim kain wok olsem.
Long olgeta wik mi mas i go lukim narapela narapela kongrigesen na slip long haus bilong ol brata. Mipela i no gat haus bilong mipela yet. Dispela i hatwok tru long ol meri. Tasol bihain liklik, José na Roser Escudé i singautim mipela long i stap wantaim ol inap sampela de long sampela sampela taim. Em gutpela pasin tru tupela i mekim long mipela—nau mipela i gat wanpela ples bilong putim ol samting bilong mipela, na long ol Sande long apinun mipela inap i kam bek na slip.
Mitupela Rita i stap long wok sekit inap 4-pela yia long provins Katalonia, em i stap long nambis bilong solwara Mediterenian. Olgeta miting bilong Baibel mipela i mekim hait insait long haus bilong ol brata yet, na taim mipela i go long ol haus na autim tok, mipela i mas bihainim gutpela tingting na no ken pulim ai bilong ol man. Sampela taim long Sande mipela i save kisim kongrigesen olgeta i go “piknik” long hap bilong bus, na mipela i mekim olsem tu long taim bilong kibung sekit.
Long olgeta taim bai mipela i tingim ol gutpela brata spirit ol i givim bel tru long wok bilong Jehova. Maski ol bos inap rausim ol long wok, na ol inap kalabus, ol i wok strong tru na bai ol kongrigesen i ken i stap wanbel na mekim wok bilong ol. Planti ol i go pas long mekim wok autim tok long ol liklik taun i stap ausait long ol biktaun. Dispela i as na long 1970, taim gavman i tekewe tambu long mipela na em i larim ol man i bihainim wanem lotu ol yet i laikim, planti manmeri tru i kam insait long lain bilong Jehova.
Mipela i Mas Lusim Wok Misineri
Mipela i stap 10-pela yia long Spen, na insait long dispela taim mipela i kisim planti blesing, tasol mipela i save tingim sik bilong papamama bilong mipela. Planti taim mipela i ting mipela mas go bek long ples na lukautim papamama bilong mi. Tasol ol gutpela brata sista long ol kongrigesen klostu long papamama ol i helpim tupela, na mipela inap i stap long Spen. Tru tumas mi ken tok, wanpela as na mipela inap mekim wok misineri long ol dispela yia, em ol brata sista i bin wok wantaim mipela long putim wok bilong Kingdom bilong God i go pas long olgeta narapela samting.
Orait, long Disemba 1968 mipela i go bek long ples bilong lukautim mama bilong mi. Long dispela mun stret, papa bilong mi i dai na nau mama i stap wanpis. Tasol mipela i gat rot long mekim wok autim tok long olgeta de, olsem na Sosaiti i singautim mipela long mekim wok sekit long Yunaitet Stets. Inap 20 yia mipela i wok long ol sekit i gat ol kongrigesen bilong tok ples Spen. Tru, dispela pel i gat bikpela pe tru i lus nau long mipela, tasol mipela i kisim narapela gutpela pel.
Autim Tok Namel Long Ol Drak na Pait
Nau mipela i wok wantaim planti brata sista ol i save sindaun long ol hap bilong biktaun i gat planti pasin raskol long en. Long namba wan wik bilong mipela long wok sekit long Bruklin, Nu Yok, ol raskol i kisim liklik paus bilong Rita.
Wanpela taim mitupela Rita i wok wantaim wanpela grup na mipela i autim tok long narapela hap bilong Nu Yok Siti. Long rot baut mipela i lukim sampela manmeri ol i lain na sanap klostu long wanpela hul i stap long banis bilong wanpela olpela haus i stap nating. Mipela i wokabaut i go liklik, na mipela i lukim wanpela yangpela man i sanap arere long rot na em i lukluk long mipela. Na narapela man i stap long wanpela kona long hap i go na em i was i stap, nogut ol ka bilong polis i kam. Man! Mipela i bin kamap namel long wanpela lain i mekim wok bisnis long ol drak em gavman i tambuim. Namba wan man bilong was, em i kirap nogut taim em i lukim mipela, tasol bihain em i lukim nius Wastaua na bel bilong em i orait gen. Sapos mi wanpela ofisa bilong ol polis, em bai kisim nogut! Orait nau em i singaut long tok Spen, “¡Los Atalayas! ¡Los Atalayas!” (Ol Wastaua! Ol Wastaua!) Ol i save long mipela, long wanem, ol i save mipela i lain bilong tilim nius Wastaua. Olsem na bel bilong mipela i stap isi. Mi wokabaut klostu long em na mi tok, “¿Buenos dias, como está?” (Moning, yu orait?) Em i bekim na i tok, mi mas beten askim God long helpim em!
Bikpela Samting Bilong Tingim
Long 1990 mipela i lukim olsem mi mas i stap wantaim mama long olgeta de. Mipela i strong long mekim wok olsem raun na lukim ol kongrigesen, tasol mipela i mas bihainim gutpela tingting na mipela i mas save, mipela no inap mekim tupela wok wantaim. Mipela i laik bai mama i gat man bilong mekim pasin sori na lukautim em gut. Tasol long namba 2 taim mipela i mas lusim dispela gutpela pel i gat bikpela pe, em i wanpela gutpela samting tru long mipela. Olgeta gutpela ston daimon samting bilong dispela graun i gat bikpela pe tru, na olgeta samting ol inap mekim bilong helpim yumi, ol i samting nating taim mipela i skelim wantaim wok misineri o wok wasman bilong raun insait long oganaisesen bilong Jehova.
Nau mitupela Rita i winim pinis 60 krismas. Mipela i stap belgut na mipela i amamas long wok wantaim wanpela kongrigesen ol i save mekim tok ples Spen. Taim mipela i tingim ol yia mipela i bin lusim long mekim wok bilong Jehova, mipela i save tok tenkyu long em, long wanem, em i bin putim sampela gutpela pel long han bilong mipela, em ol i gat bikpela pe tru.
[Piksa long pes 23]
Mi wantaim Rita na Paul wantaim Evelyn Hundertmark (long han sut) ausait long stediam bilong Madrit ol i save pait wantaim ol bulmakau long en
[Piksa long pes 24]
Long wanpela “piknik” insait long bus, mi givim tok long wanpela kongrigesen