‘God i Givim Dispela Wok Long Mipela, Olsem na Mipela i No Save Slek’
EM STORI BILONG RONALD TAYLOR
Long 1963 wanpela samting i kamap na mi mas wok strong tru bambai mi ken i stap laip. Mi waswas long arere bilong solwara na mi pundaun insait long wanpela hul nogut, na wantu si i tromoi mi i go long hap em wara i daun moa. Mi no gat save long subim wara, olsem na klostu mi bagarap taim mi kamap klostu pinis long nambis, inap sampela mita tasol. Mi bin go daun insait long solwara inap tripela taim pinis, na mi bin dring planti solwara, tasol wanpela poroman bilong mi i lukim olsem mi laik bagarap na em i holim mi na pulim mi i kam antap long nambis. Kwiktaim em i mekim ol samting bilong
kirapim mi long pulim win, na dispela i mekim na mi no dai.
DISPELA i no namba wan taim bilong mi long kisim save olsem mi mas strong strong na no ken les, maski i olsem i no gat rot moa. Taim mi liklik yet, mi mas strong bambai mi no ken dai long ol samting bilong spirit.
Namba wan taim bilong mi long harim tok i tru bilong ol Kristen, em taim nogut bilong Namba 2 Pait. Mi wantaim planti tausen pikinini moa i mas lusim haus bilong mipela long Landon na go i stap long narapela hap bambai mipela i ken abrusim ol bom. Mi gat 12-pela krismas tasol na mi no bin tingim ol samting nogut bilong dispela pait. Em i olsem rot bilong mi long raun long ol narapela hap.
Tupela lapun marit long Weston-supa-Me, long saut-wes bilong Inglan, ol i lukautim mi. Mi kamap pinis long haus bilong ol na i no longtaim na sampela painia i kam autim tok long mipela. Famili-nem bilong ol em Hargreaves; 4-pela wantaim, em Reg, Mabs, Pamela, Valeri, olgeta i mekim wok painia salim. Waspapa na wasmama bilong mi i bilip long tok i tru, na taim mi stadi pinis long buk The Harp of God, mi tu mi pasim tok long bel long mekim wok bilong Jehova. Inap 6-pela wik bihain ol i singautim mi long mekim wok autim tok.
Mi inap tingim yet dispela namba wan taim mi bin autim tok. Ol i no skulim mi pastaim long mekim. Ol i putim sampela liklik buk long han bilong mi na ol i tok: “Yu go autim tok long hapsait bilong rot.” Em nau, em namba wan de bilong mi long mekim wok autim tok. Planti taim mipela save autim tok long rot bilong pikap i save kamapim ol strongpela tok. Mi save amamas tru long karim pikap i go long ol wan wan haus na putim plet i kamapim ol tok bilong Baibel. Mi ting em i gutpela wok tru mi inap insait long en.
Planti taim mi bin autim tok long skul, na mi tilim sampela buk long het-tisa i kamapim tok bilong Baibel. Taim mi gat 13 krismas mi kisim baptais long wanpela kibung long Bat. I gat narapela kibung long taim bilong pait na mi no inap lusim tingting long en. Em i bin kamap long Lesta long 1941, long Haus De Montfot. Mi go long pletfom bilong kisim buk Children, i gat wanpela tok em Brata Rutherford i givim long ol pikinini. Long dispela taim em i presiden bilong Sosaiti Was Taua. Em i givim gutpela tok long ol yangpela na i strongim tru laik bilong mi long mekim wok bilong Jehova inap oltaim oltaim.
Mi stap tupela yia wantaim waspapa na wasmama na mi wok long go bikpela insait long tok i tru na mi stap amamas. Tasol taim mi gat 14 krismas mi mas lusim tupela na go bek long Landon na kisim wok mani bilong lukautim skin bilong mi. Mi stap gen wantaim famili bilong mi, tasol nau i no gat man bilong helpim mi long i stap strong long spirit, long wanem, i no gat wanpela long famili i holim dispela bilip bilong mi. Tasol 3-pela wik bihain Jehova i salim wanpela helpim bilong mi i kam. Wanpela brata i kam long haus bilong kisim tok orait long papa na bai em i ken kisim mi i go long Haus Kingdom. Dispela brata em John Barr, nau em i insait long Lain Bilong Bosim Ol Witnes Bilong Jehova. Em i kamap wanpela “papa” bilong mi long ol samting bilong spirit long dispela taim mi stap yangpela yet na i gat planti traim inap painim mi.—Matyu 19:29.
Kirap long dispela taim mi go long ol miting bilong Kongrigesen Padington long Kreven Teris, klostu long Haus Betel long Landon. Long ol samting bilong spirit mi olsem wanpela pikinini i no gat papa, olsem na ol i makim wanpela lapun brata bilong liklik lain, ol i kolim em “Papa” Humphreys, long helpim mi. Em i gutpela samting tru long mi inap bung wantaim planti brata sista bilong liklik lain ol i insait long dispela kongrigesen. Mipela ol manmeri i gat tingting long i stap oltaim long graun—ol i kolim lain Jonadap—mipela i no planti. Long Buk-Stadi Bilong Kongrigesen mi go long en, mi wanpela tasol i bilong lain “Jonadap.” I no gat planti yangpela mi ken poroman wantaim ol, tasol mi bung wantaim ol strongpela brata na dispela i lainim mi gut long planti samting. Wanpela bikpela samting i olsem: Mi no ken tru lusim wok bilong Jehova.
Mipela i save autim tok long Sarere na Sande olgeta. Ol i makim mi bilong lukautim “ka” i gat masin bikmaus, tasol em i no ka tru—em wilwil i gat 3-pela wil long en na i gat ples bilong putim bikmaus na bateri bilong ka. Long olgeta Sarere mi kisim wilwil na mi go long kona bilong ol narapela narapela rot na putim plet long pikap i gat musik long en, na bihain mi save putim plet i gat ol tok bilong Brata Rutherford. Na Sarere em i taim bilong sanap long rot na tilim ol nius. Mipela save pulimapim ol nius long wanpela kain paus ol i wokim long strongpela waitpela laplap na i gat rop bilong karim long sol. Long Sande mipela save go long ol haus na autim tok na tilim ol buk samting.
Oltaim mi save poroman wantaim ol lapun brata i givim bel long autim tok, na dispela i kirapim laik long bel bilong mi long mekim wok painia. Na dispela laik i kamap strong taim mi harim ol tok bilong wok painia long ol kibung distrik. Wanpela kibung i bin kamap long Els Kot long Landon long 1947 em i kirapim tru bel bilong mi. Tupela mun bihain mi go insait long wok painia, na i kam inap long nau mi wok strong long holim yet dispela laik bilong wok painia long bel bilong mi. Mi bin kisim bikpela amamas long mekim ol Baibel-stadi, na dispela i kamapim klia long mi olsem tingting bilong mi long kirap mekim wok painia, dispela tingting i stret tru.
Mi Maritim Meri Spen na Mekim Wok Autim Tok Long Spen
Long 1957, taim mi stap painia yet long Kongrigesen Padington, mi bin bungim wanpela naispela sista bilong Spen, nem bilong em Rafaela. Sampela mun bihain mitupela i marit. Mitupela i putim mak olsem mipela bai wok painia wantaim, tasol pastaim mipela i go long Madrit bilong lukim papamama bilong Rafaela. Em nau, bikpela senis tru i painim mi. Taim mipela i stap long Madrit, Brata Ray Dusinberre, em wasman bilong brens long Spen, em i laik bai mipela i stap na mekim wok painia long Spen, long wanem, ol i sot tru long ol brata i gat save long mekim dispela wok.
Mipela i no inap sakim dispela gutpela wok ol i laik bai mipela i mekim. Olsem na long 1958 mipela i kirap wok painia wantaim long Spen. Long dispela taim Franco i bosim Spen, na gavman i no orait long wok bilong mipela, olsem na i hatwok tru long mekim wok painia. Na inap tupela yia samting mi hatwok long lainim tok ples Spen. Em nau, mi mas strongim bel gen na no ken les, maski sampela taim mi krai taim mi no inap toktok gut wantaim ol brata long kongrigesen.
Ol i sot tru long ol wasman bilong lukautim kongrigesen, olsem na insait long wanpela mun tasol ol i makim mi bilong lukautim wanpela liklik lain, maski mi no save long mekim tok Spen. Mipela i mas wok hait, olsem na ol i brukim mipela i go long ol liklik lain olsem 15 i go inap 20 pablisa, na ol i wok olsem ol liklik kongrigesen. Pastaim mi hatwok tru long lukautim ol miting, long wanem, mi no save ol brata sista i bekim stret ol askim o nogat. Tasol meri bilong mi i save sindaun long baksait, na sapos em i lukim olsem mi no klia long tok bilong ol, em bai mekim wanpela mak long het na bai mi ken save ol i bekim stret.
Mi no man bilong lain kwik long nupela tok ples, na planti taim mi gat hap laik long i go bek long Inglan na bai mi no hatwok long mekim ol samting. Tasol pasin sori na gutpela pasin pren ol dispela gutpela brata sista bilong Spen i mekim long mi i helpim mi long karim dispela hevi. Na Jehova i mekim gut long mi—mi kisim sampela gutpela wok na i olsem pe bilong karim hevi bilong mi. Long 1958 ol i singautim mi i go long kibung intenesenel long Nu Yok olsem wanpela brata bilong Spen. Na long 1962 mi go long Skul Bilong Wok Kingdom long Tanjia, long Moroko.
Na narapela samting i givim hatwok long mi, em oltaim mi mas was gut, nogut ol polis i holim mi. Mi man bilong narapela kantri na mi save, sapos ol i holim mi, wantu bai ol i rausim mi long Spen. Olsem na mipela i save wok tupela tupela long autim tok. Taim wanpela i toktok, poroman i save putim yau long sampela pairap i makim birua i laik painim mipela. Taim mipela i go long wanpela o tupela flet pinis antap long ol traipela haus, mipela save lusim na go longwe liklik long narapela rot na go long sampela haus moa. Mipela mekim bikpela wok long Baibel, na mipela save karim wan wan nius tasol i hait long kolsiot samting, na mipela i soim long ol man i laik harim tok bilong mipela.
Mipela i stap wanpela yia long Madrit na ol i salim mipela i go long Vigo, em wanpela biktaun long not-wes Spen, i no gat sampela Witnes long en. Sosaiti i tok, inap wanpela mun samting i gutpela sapos meri bilong mi i mekim klostu olgeta tok long ol haus, na bai ol i ken ting mipela i olsem turis i raun nating long dispela hap. Tasol maski—ol man i lukim dispela wok mipela i mekim. Insait long wanpela mun tasol, ol pris Katolik i kirap toknogutim mipela long redio. Ol i toksave long lain bilong ol olsem tupela marit i save go long ol haus na autim tok bilong Baibel—Baibel i olsem tambu long dispela taim. Dispela “tupela marit ol polis i wok long painim,” em wanpela man bilong narapela kantri na meri bilong em bilong Spen, em yet i mekim klostu olgeta tok!
Ol pris i putim tok olsem: Sapos wanpela i toktok wantaim dispela tupela marit, ol i mekim sin na ol i mas kamapim kwik long pris na bai sin i ken tekewe. Na tru tumas, wanpela taim mipela i toktok gut wantaim wanpela meri na bihain em i sem na i tok, em i mas go na kamapim sin bilong em long pris. Taim mipela i lusim haus bilong em, mipela i lukim em i wokabaut hariap i go long haus lotu.
Ol i Rausim Mipela
Mipela i stap tupela mun long Vigo na ol polis i kam holim mipela. Plisman i sori long mipela na em i no pasim hankap long mipela—mipela i go nating long polis-tesen. Long polis-tesen mipela lukim wanpela meri i wok kuskus, em mipela i bin autim tok long em. Em i sem long lukim ol i mekim olsem mipela i raskol, na kwiktaim em i toksave olsem em i no bin kotim mipela long ol polis. Ol i tok, mipela i laik bagarapim ‘pasin wanbel bilong lotu long Spen,’ na 6-pela wik bihain ol i rausim mipela long Spen.
Mipela i bel hevi long dispela, tasol mipela i no tingting long lusim wok. I gat planti wok yet bilong mekim long Aibirian Peninsula. Mipela i stap 3-pela yia long Tanjia na bihain Sosaiti i salim mipela i go long Jibrolta—em narapela hap ol i no bin autim tok yet long en. Olsem aposel Pol i tok, sapos yumi laikim tru wok bilong autim tok, bai yumi wok yet i go, na bai yumi kisim gutpela samting long en. (2 Korin 4:1, 7, 8) Na dispela i kamap tru long mipela. Long namba wan haus mipela i go long en long Jibrolta, mipela i kirapim Baibel-stadi long wanpela famili olgeta. I no longtaim na mi mekim 17 Baibel-stadi na meri bilong mi tu i mekim 17 stadi. Planti ol i kamap Witnes, na insait long tupela yia wanpela kongrigesen i kamap, i gat 25 pablisa long en.
Tasol ol pris i kirap na sutim bel bilong ol man na bai ol i birua long mipela, olsem ol i bin mekim long Vigo. Bisop Angliken bilong Jibrolta i go toksave long nambawan bilong ol polis olsem mipela i man nogut. Em i mekim mekim na long Janueri 1962 ol i rausim mipela long Jibrolta. Nau bai mipela i go we? Ol i sot yet long ol Witnes long Spen, olsem na mipela i go bek. Mipela i ting, sapos ol polis i bin putim ol pepa bilong mipela i go long ol fail na ol i no save kamautim na lukim, em bai gutpela.
Nupela ples wok bilong mipela, em Sevil. Mipela i amamas long wok wantaim tupela painia moa, em Ray na Pat Kirkup. Sevil em i bikpela taun i gat 500,000 man long en, tasol i gat 21 pablisa tasol, olsem na i gat planti wok bilong mekim. Long nau i gat 15 kongrigesen na 1,500 pablisa. Wanpela yia bihain Sosaiti i singautim mipela long mekim wok sekit long Baselona.
Em i narapela kain liklik long mekim wok sekit long kantri ol i no bin orait long wok bilong yumi. Long olgeta wik mipela i save go lukim ol liklik grup, em planti ol i no gat ol brata i save gut long lukautim wok—ol i gat wan wan tasol. Ol dispela brata i save wok strong, na mipela i mas lainim na helpim gut ol. Mipela i laikim tru dispela wok! Inap sampela yia mipela i bin mekim wok long ol hap i no gat ol Witnes long en, olsem na nau mipela i amamas long i go lukim planti brata sista. Na mipela i no gat hatwok long autim tok long Baselona, na planti ol i laik stadi long Baibel.
Wok Long Daunim Bel Hevi
Tasol 6-pela mun bihain, i stap bilong mi i senis tru. Long namba wan taim bilong mipela long kisim malolo long nambis, klostu mi bagarap long solwara, olsem mi stori pinis long en. Long skin mi orait hariap, tasol ol rop wailis, olsem nev bilong mi, i bagarap.
Inap sampela mun mi wok strong long i stap long wok sekit, tasol bihain mi mas i go bek long Inglan na lukim dokta. Tupela yia bihain mi orait liklik na mipela i go bek long Spen na kirap mekim wok sekit gen. Tasol mipela i mekim inap sotpela taim tasol. Bikpela sik i painim papamama bilong meri bilong mi na mitupela i mas lusim wok bilong autim tok oltaim na bai mipela i ken lukautim ol.
Long 1968 sampela hevi moa i painim mi. Ol nev bilong mi i bagarap olgeta na mi stap nogut tru. Mitupela Rafaela i ting mi no inap orait gen. Dispela sik bilong bel hevi i nogutim tingting bilong mi na i pinisim strong bilong mi. Sampela taim skin bilong mi i les olgeta na i no gat strong liklik, olsem na planti taim mi mas malolo tasol. Long dispela taim bipo i no gat planti brata i save long dispela kain sik bilong mi, tasol mi save Jehova i gat save long en. Taim mi kaunim ol gutpela tok bilong Wastaua na Kirap! bilong helpim ol man i stap bel hevi, em i mekim gut bel bilong mi.
Insait long dispela taim, meri bilong mi i wok long strongim bel bilong mi. Tru tumas, taim tupela marit i wok wantaim long karim ol hevi, dispela i save strongim marit bilong ol. Papamama bilong Rafaela i dai, na 12-pela yia bihain skin bilong mi i orait liklik na mipela i ting mipela inap mekim gen wok painia. Long 1981 mipela i kirap nogut taim ol i singautim mipela long mekim gen wok sekit.
Tasol nau bikpela senis tru i kamap long wok bilong Jehova long Spen. I no gat tambu moa long autim tok, olsem na mi mas lain long dispela nupela pasin i kamap long dispela hap. Tasol mi amamas tru long mekim gen wok sekit. Mipela i bin mekim wok painia inap planti yia, maski i gat hatwok na planti hevi, na dispela i helpim mipela long strongim ol painia ol tu i gat sampela hevi. Na mipela i bin helpim planti long go insait long wok painia.
Mipela i mekim wok sekit 11-pela yia long Madrit na Baselona, na bihain sik i painim mipela gen. Olsem na mipela i kirap mekim wok painia salim long biktaun Salamanka na bai mi ken mekim wok elda long kongrigesen. Ol brata long Salamanka i mekim gut tru long mipela. Wanpela yia bihain narapela bikpela hevi i kamap na i traim mipela—bai mipela i les na lusim wok o nogat.
Mak bilong blut bilong Rafaela i go daun tru, na taim ol dokta i glasim em ol i lukim sik kensa long rop insait long bel. Nau mi yet mi mas i gat strong na bai mi inap strongim meri bilong mi. Pastaim mipela i ting em i no tru, na bihain mipela i pret. Olsem wanem? Rafaela bai winim dispela sik? Long kain taim olsem, yumi mas bilip strong long Jehova na dispela inap strongim yumi. Dokta i katim em, na mi amamas long tokaut olsem em i winim dispela sik. Mipela i laik bai dispela sik kensa i no ken kamap gen long em.
Tru, insait long dispela 36 yia mipela i stap long Spen, sampela hevi i bin painim mipela, tasol mipela i amamas long i stap long dispela taim na lukim lain bilong Jehova i go bikpela tru. Long 1958 i gat olsem 800 pablisa tasol, na long nau i gat 100,000 samting. Mipela i bin kisim planti gutpela amamas, winim ol hevi mipela i kisim—mipela i bin helpim ol man long kisim tok i tru na kamap strong long spirit, na mitupela inap wok gut wantaim, na mipela i pilim olsem dispela wok mipela i bin kirap long mekim na mipela i stap long en i kam inap nau, i winim ol narapela wok mipela inap mekim.
Pol i tokim ol Korin: “God i bin sori long mipela na i givim dispela wok long mipela, olsem na mipela i no save slek long mekim dispela wok.” (2 Korin 4:1) Mi inap tingim sampela samting i bin helpim mi na mi no bin lusim dispela wok: Ol gutpela brata bilong liklik lain ol i bin helpim na strongim mi taim mi yangpela yet. Na meri bilong mi i gat wankain tingting olsem bilong mi long ol wok bilong spirit em i laik mekim; na taim mi bel hevi, em i save strongim bel bilong mi, na mi tu mi bin mekim olsem long em. Na taim sampela hevi i kamap, sapos yumi inap lap wantaim ol brata—na lap long sampela popaia bilong yumi tu—ol dispela hevi i olsem i no bikpela tumas.
Na taim ol hevi i painim yumi, strong bilong Jehova tasol inap helpim yumi long karim dispela hevi na sanap strong. Oltaim mi save tingim tok bilong Pol: “Krais i save strongim mi, na long strong bilong em mi inap mekim olgeta samting.” Jehova i save strongim yumi, olsem na yumi no ken les na lusim dispela wok.—Filipai 4:13.
[Ol Piksa long pes 23]
Ronald na Rafaela Taylor long 1958
[Ol Piksa long pes 24, 25]
Ol i bung long taim bilong tambu long Spen (1969)