Ol Bikpela Hevi i Painim Mi Tasol Mi Sanap Strong
EM STORI BILONG ÉVA JOSEFSSON
Mipela liklik lain i bung long distrik Upes bilong Budapes, Hangari, bilong mekim sotpela miting, na bihain mipela go mekim wok Kristen bilong autim tok. Em yia 1939, paslain liklik long taim Namba Tu Pait i kirap, na i gat tambu long wok autim tok bilong ol Witnes Bilong Jehova long Hangari. Long dispela taim bipo, planti taim ol polis i save holim ol man i go long ol haus na lainim ol man long tok bilong Baibel.
EM NAMBA WAN taim bilong mi long mekim dispela wok, na ating ol narapela i lukim olsem mi guria liklik. Wanpela brata Kristen i lapun liklik em i tokim mi: “Éva, yu no ken pret. Dispela wok, olsem mekim wok bilong Jehova, em i nambawan gutpela wok yumi inap mekim.” Dispela gutpela tok bilong strongim mi i bin helpim mi long sanap strong long taim ol bikpela hevi i painim mi.
Mi Wanpela Juda
Famili bilong mi i bilong lain Juda, na mi namba wan pikinini bilong 5-pela pikinini. Mama i no amamas long lotu Juda, olsem na em i kirap na skelim sampela narapela lotu. Long dispela rot em i bungim Erzsébet Slézinger, em tu i wanpela meri Juda i wok long painim tok i tru bilong Baibel. Long rot bilong Erzsébet, Mama i bungim ol Witnes Bilong Jehova, na dispela i mekim na mi tu i kisim bikpela laik long save long ol tok bilong Baibel. I no longtaim na mi kirap na tokim ol man long ol samting mi bin kisim save long en.
Long 1941, taim mi gat 18 krismas, mi kisim baptais long wara Danyub bilong makim olsem mi dediket pinis long God Jehova. Mama tu i kisim baptais long wankain taim, tasol Papa i no bihainim dispela nupela bilip mipela kisim, em bilip Kristen. Liklik taim bihain long mi kisim baptais, mi stretim rot bilong mekim wok painia, olsem autim tok long olgeta de. Mi laik kisim wilwil, olsem na mi kisim wok long laboritori bilong wanpela bikpela faktori bilong wokim laplap.
Ol Hevi i Kamap
Lain Natsi i bin kam long Hangari na ol i bosim kantri, na ol Jeman i bosim faktori mi wok long en. Wanpela de ol i singautim ol wokman i go lukim ol bos—ol i laik bai ol wokman i mekim tok tru antap olsem ol bai stap gut long lain Natsi. Ol i tok sapos mipela i no mekim olsem, bikpela hevi bai painim mipela. Long dispela bung ol i tokim mipela long kolim tok bilong litimapim Hitler, tasol mi no mekim; mi sanap isi tasol. Long dispela de stret, ol i singautim mi long go long ofis—ol i givim pe long mi, na rausim mi long wok. I no gat planti wok, olsem na mi tingting planti—olsem wanem mi inap mekim wok painia. Tasol long de bihain, mi kisim nupela wok na ol i givim bikpela pe long mi, winim bilong bipo.
Orait nau mi inap mekim wok painia. Mi wok wantaim sampela painia ol i olsem poroman painia bilong mi. Laspela poroman painia bilong mi em Juliska Asztalos. Taim mipela i mekim wok autim tok, mipela save mekim wok long Baibel tasol—mipela i no gat ol buk na nius samting bilong tilim. Taim mipela i bungim ol man i laik harim tok, mipela save go bek na givim sampela buk long ol, em bihain ol i givim bek ol dispela buk long mipela.
Long olgeta taim, mitupela Juliska i mas senisim teritori mipela i autim tok long en. As bilong dispela i olsem: Wanpela pris, taim em i kisim save olsem mipela i go lukim ‘ol sipsip bilong em,’ em i tokim lain bilong em i kam long lotu olsem sapos ol Witnes Bilong Jehova i kam lukim ol, ol i mas toksave long em o long ol polis. Taim ol man i laikim mipela ol i toksave long mipela olsem, mipela i save lusim hap teritori mipela i wok long en na i go long narapela hap.
Wanpela taim mi na Juliska i bungim wanpela manki i gat laik long harim tok. Mipela i stretim tok bilong i go bek lukim em na givim wanpela buk long em bilong kaunim. Tasol taim mipela i kamap pinis long haus bilong em, ol polis i stap, na ol i holim mipela na kisim mipela i go long polis-tesin long Dunaves. Ol i bin mekim wok long manki hia bilong holim mipela. Taim mipela i kamap pinis long polis-tesin, mipela i lukim wanpela pris na mipela i save, em tu i bin helpim ol polis.
Nambawan Bikpela Hevi
Taim mi stap long polis-tesin, ol i sevim gras long het bilong mi, na mi mas sanap skin nating long ai bilong 12-pela polis. Ol i tromoi planti askim long mi—ol i laik save husat i gopas bilong mipela long Hangari. Mi tokim ol, mipela i no gat gopas—Krais Jisas tasol em i gopas bilong mipela. Orait nau ol i kisim stik na paitim mi nogut tru, tasol mi no kamapim ol brata Kristen bilong mi long ol.
Bihain, ol i kisim rop na pasim tupela lek bilong mi wantaim, na ol i holim tupela han na pulim i go antap long het bilong mi na pasim tupela han tu wantaim. Orait nau ol dispela polis i reipim mi—wanpela tasol i no mekim. Ol i bin taitim strong han bilong mi long rop, na 3-pela yia bihain, mak bilong dispela rop i stap yet. Ol i mekim nogut tru long mi, olsem na ol i putim mi insait long wanpela rum i stap daunbilo. Mi stap long dispela rum inap tupela wik inap long taim ol sua bilong mi i drai liklik.
Mi Kisim Malolo Long Ol Hevi
Bihain ol i bringim mi i go long wanpela kalabus long Nagkanisa—planti Witnes Bilong Jehova i stap long dispela kalabus. Tru, mipela i stap kalabus, tasol inap tupela yia mipela i stap amamas liklik. Long pasin hait mipela i mekim olgeta miting, na mipela i mekim ol samting wankain olsem ol kongrigesen i save mekim. Na tu rot i op planti taim long mipela i ken autim tok. Long dispela kalabus mi bungim Olga Slézinger, em susa bilong Erzsébet Slézinger, na em dispela meri i bin helpim mi wantaim Mama long kisim save long tok i tru bilong Baibel.
Long 1944 lain Natsi long Hangari i tingting strong long kilim i dai olgeta Juda long Hangari, wankain olsem ol i bin mekim long ol Juda i stap long sampela narapela kantri ol Natsi i bosim. Wanpela taim ol i kam kisim mitupela Olga. Ol i subim mipela i go insait long ol karis bilong tren em planti manmeri i pas pas insait long en. Taim tren i brukim hap bilong Sekoslovakia, mipela i hatwok. Orait nau mipela i kamap long hap saut bilong Polan long ples ol i laik bringim mipela i go long en—em Auswis, em wanpela kem ol manmeri i go long en ol i bilong i dai tasol.
Abrusim Bagarap Long Auswis
Taim mi stap wantaim Olga, mi pilim olsem mi stap gut. Maski hevi i laik painim mipela, em i save lap liklik. Taim mipela i kamap long Auswis, mipela i kamap long wanpela man i gat nem nogut tru, em dokta Mengele. Em i gat wok long skelim ol nupela man, olsem husat inap mekim wok na husat i no inap. Ol man i no inap mekim wok ol i save putim ol insait long wanpela rum na pulimapim ges nogut long rum na ol i dai. Orait nau em taim bilong mipela, na Mengele i askim Olga, “Yu gat hamas krismas?”
Em i no pret; em i lap liklik na i bekim tok, “20.” Tasol em i no gat 20 krismas, em i gat 40 krismas! Tasol Mengele i lap na larim em i go sanap long han sut na long dispela rot em i abrusim bagarap na i stap laip.
Ol i save samapim wanpela mak long klos kalabus bilong olgeta kalabusman long Auswis—ol Juda i gat mak bilong Sta Bilong Devit, na ol Witnes Bilong Jehova i gat wanpela retpela mak. Taim ol i laik samapim Sta Bilong Devit long klos bilong mipela, mipela i tokim ol, mipela i Witnes Bilong Jehova na mipela i laikim retpela mak. Tasol mipela i no laik kisim retpela mak long wanem mipela i sem mipela i bilong lain Juda, nogat. Mipela laik kisim, long wanem, nau mipela i Witnes Bilong Jehova. Ol i laik subim mipela long kisim dispela mak bilong ol Juda na ol i kikim na paitim mipela. Tasol mipela i sanap strong, na bihain ol i larim mipela i kisim mak bilong ol Witnes Bilong Jehova.
Bihain mi bungim susa bilong mi, em Elvira, em i yangpela long mi inap 3-pela krismas. Ol i bin kisim mipela olgeta 7-pela insait long famili i go long Auswis. Mitupela Elvira tasol i winim mak bilong mekim wok. Papa, Mama, na 3-pela pikinini bilong ol i dai insait long rum ol i pulimapim ges nogut insait long en. Long dispela taim Elvira i no wanpela Witnes, na mipela i stap long narapela narapela hap bilong kem. Em i abrusim bagarap, na em i go sindaun long Amerika, na em i kamap wanpela Witnes Bilong Jehova long Pitsbek, Pensilvenia, na long 1973 em i dai long dispela hap.
Abrusim Bagarap Long Sampela Kem Moa
Long taim bilong kol long 1944/1945, ol Jeman i pasim tok olsem olgeta man i mas lusim Auswis, long wanem, ol Rasia i kam klostu. Ol i kisim mipela i go long Bergen-Belsen long hap not bilong Jemani. Bihain liklik, ol i salim mitupela Olga i go long Braunswik. Long dispela hap ol i givim wok long mipela long rausim ol pipia i bin kamap long rot bilong planti bom ol kantri i pait long Jemani ol i bin tromoi. Mitupela Olga i toktok wantaim long dispela samting. Mipela i no klia gut olsem sapos mipela i mekim dispela wok, mipela bai kalapim lo bilong God i tok yumi no ken insait liklik long ol samting bilong pait, olsem na mipela i pasim tok long bel olsem mipela i no ken mekim dispela wok.
Bikpela toktok i kamap long dispela samting. Ol i wipim mipela long hap let na bihain ol i kisim mipela i go sanap long ai bilong ol soldia i holim gan, na ol i redi long sutim mipela. Ol i givim wanpela minit long mipela long tingim gen dispela samting mipela i pasim tok long en, na ol i tok sapos mipela i no senisim tingting bilong mipela, orait ol bai sutim mipela. Mipela i tokim ol, maski long givim wanpela minit long mipela—mipela i tingting pinis long samting mipela i laik mekim. Tasol bos bilong kem i no stap—em tasol i gat namba long tokim ol long kilim mipela i dai—olsem na ol i no kilim mipela long dispela taim.
Orait nau ol i tok mipela i mas sanap long banis bilong kem, kirap long moningtaim i go inap apinun. Tupela soldia i holim gan ol i was long mipela, na olgeta tupela tupela aua ol soldia i senis senis. Ol i no givim kaikai long mipela, na kol i kilim mipela—em mun Februeri, taim bilong kol. Wanpela wik i kamap i go pinis, tasol bos bilong kem i no kam. Orait nau ol i putim mipela long baksait bilong wanpela trak, na kisim mipela i go bek long Bergen-Belsen.
Taim mipela i kamap pinis long dispela hap, mitupela Olga i stap nogut tru. Klostu olgeta gras bilong mi i lus pinis na mi gat bikpela fiva. Mi mas taitim bun tru bambai mi inap mekim sampela wok. Kaikai bilong mipela long olgeta de em i no inap—em wanpela liklik hap bret na sup nating i gat liklik hap kabis long en. Tasol mipela i mas mekim wok, long wanem, ol man i no wok, ol soldia i save kilim ol i dai. Ol sista Jeman i wok wantaim mi long haus kuk ol i helpim mi bambai mi inap kisim liklik malolo. Taim ol sista i save ol gat bilong skelim wok bilong mipela i wokabaut i kam, ol i toksave long mi, bambai mi ken sanap klostu long tebol bilong wok na mekim olsem mi wok strong.
Wanpela taim Olga i no gat strong long go long hap em i wok long en, na bihain mipela no lukim em moa. Dispela gutpela pren na poroman bilong mi i no save pret, em i dai pinis. Inap planti mun em i bin helpim gut mi long karim ol hevi i bin painim mipela long ol banis kalabus. Em i wanpela disaipel bilong Bikpela bilong yumi, Krais Jisas, na God i bin makim em long spirit holi, olsem na ating wantu em i bin kisim gutpela prais bilong em long heven.—KTH 14:13.
Lusim Kalabus na Bihain Long En
Namba Tu Pait i pinis long Me 1945 na nau rot i op long ol man i ken lusim ol banis kalabus, tasol mi no gat strong moa, olsem na mi no inap kamapim amamas bilong mi olsem mi no stap aninit moa long ol lain i bin daunim mipela. Na tu, mi no gat strong long kalap long ol trak i kisim ol lain i bin lusim kalabus na i go long ol kantri i orait long ol i kam sindaun long kantri bilong ol. Mi stap 3-pela mun long wanpela haus sik bambai mi inap kisim bek strong. Bihain ol i kisim mi i go long Swiden na em i kamap olsem nupela ples sindaun bilong mi. Kwiktaim mi go lukim ol brata sista Kristen bilong mi, na bihain liklik mi kirap mekim gutpela wok bilong autim tok.
Long 1949, mi maritim Lennart Josefsson, em inap planti yia em i bin mekim wok olsem wasman bilong raun long lain Witnes Bilong Jehova. Em tu i bin stap long kalabus long taim bilong Namba Tu Pait, long wanem, em i holimpas bilip. Long Septemba 1, 1949, mitupela i kirap mekim wok painia na ol i salim mipela i go mekim wok long taun Boras. Inap sampela yia mipela i mekim 10-pela Baibel-stadi long olgeta wik wantaim ol man i laik harim tok. Mipela i amamas long lukim kongrigesen long Boras i bruk na i kamap 3-pela kongrigesen insait long 9-pela yia, na nau i gat 5-pela kongrigesen.
Mi no bin mekim wok painia inap planti yia, long wanem, long 1950 mipela i kamap papamama bilong wanpela pikinini meri, na tupela yia bihain, long wanpela pikinini man. Long dispela rot mi kisim gutpela wok bilong lainim ol pikinini bilong mipela long dispela gutpela tok i tru em dispela brata long Hangari i bin lainim mi long en taim mi gat 16 krismas tasol. Dispela tok i olsem: “Dispela wok, olsem mekim wok bilong Jehova, em i nambawan gutpela wok yumi inap mekim.”
Taim mi tingting bek long i stap bilong mi, mi luksave olsem samting i painim mi i truim wanpela tok disaipel Jems i raitim bilong kirapim yumi long tingim pasin bilong Jop long karim hevi na sanap strong. Jems i tok: “Bikpela em i save sori moa yet long yumi, na oltaim em i save marimari long yumi.” (Jems 5:11) Maski ol bikpela hevi i bin painim mi, mi amamas mi gat tupela pikinini, na poroman marit bilong ol, na 6-pela bubu—olgeta ol i lotuim Jehova. Na tu, mi gat planti pikinini na bubu long spirit, em sampela i mekim wok olsem painia na misineri. Na mi gat bikpela tingting long bungim gen ol famili na pren bilong mi i dai pinis na holim ol taim ol i kirap bek long matmat.—Jon 5:28, 29.
[Piksa long pes 31]
Autim tok long Swiden bihain long Namba Tu Pait
[Piksa long pes 31]
Mi wantaim man bilong mi