Bilip Long Man Bilong Wokim Olgeta Samting na Bai i Stap Bilong Yu i Gat As Bilong En
“Ol dispela samting i mas litimapim nem bilong Bikpela, long wanem, em yet i tok na ol i kamap na i stap.”—SONG 148:5.
1, 2. (a) Yumi mas skelim wanem askim? (b) Ol samting God i bin wokim, olsem wanem dispela i insait long askim bilong Aisaia?
“ATING yupela i no save, a?” Taim ol man i harim dispela askim, bai ol i tingting, ‘Save long wanem samting?’ Tasol dispela em i wanpela bikpela askim. Na bilong pilim gut bekim bilong dispela askim, yumi mas save dispela tok i stap we—em i stap long Baibel long Aisaia sapta 40. Wanpela man Hibru bilong bipo yet, em Aisaia, em i bin raitim, olsem na dispela askim i bin kamap long bipo yet. Tasol em i samting bilong nau tu, na em i bikpela samting tru long as bilong i stap bilong yu.
2 Olsem na yumi mas putim gut yau long dispela askim i stap long Aisaia 40:28, em i tok: “Ating yupela i no save, a? Ating yupela i no harim, a? Bikpela em i God bilong i stap oltaim oltaim. Em i mekim kamap olgeta samting long olgeta hap bilong graun.” Olsem na dispela askim, “Ating yupela i no save, a?” em i wanpela askim long Man bilong wokim dispela graun, na ol tok i stap klostu long dispela ves i soim yumi olsem i no dispela graun tasol em i bin wokim. Tupela ves paslain, Aisaia i tok long ol sta olsem: “Yupela lukluk i go antap long skai na lukim ol sta samting i stap antap. Husat tru i bin wokim ol? Em Bikpela tasol. Ol dispela samting i olsem lain ami bilong Bikpela. Em i save long namba bilong ol . . . Em i gat olgeta strong, olsem na i no gat wanpela bilong ol . . . inap lus.”
3. Maski yu save gut long Man bilong wokim olgeta samting, bilong wanem yu mas i gat laik long kisim sampela save moa long em?
3 Em nau, dispela askim “Ating yupela i no save, a?” em i wanpela askim long Man bilong wokim ples antap na graun bilong yumi. Tru, ating yu bilip olsem God Jehova em i Man bilong “mekim kamap olgeta samting long olgeta hap bilong graun.” Na ating yu save gut long sampela pasin bilong em. Tasol olsem wanem sapos bihain yu bungim wanpela man o meri em i gat tupela tingting olsem i gat wanpela Man i bin wokim olgeta samting o nogat, na em i no save liklik long ol pasin bilong dispela Man? Sapos yu bungim kain man olsem, yu no ken kirap nogut, long wanem, i gat planti milion milion manmeri em ol i no save long Man bilong wokim olgeta samting, o ol i no bilip long em.—Song 14:1; 53:1.
4. (a) Nau long dispela taim, bilong wanem i stret yumi toktok long Man bilong wokim olgeta samting? (b) Ol saientis i no inap bekim wanem ol askim?
4 Long skul ol i save kisim tingting olsem i no gat Man i bin wokim olgeta samting, na ol i ting ol saientis tasol inap bekim dispela askim olsem ples antap na graun na ol samting i gat laip i bin kamap olsem wanem, na sapos nau ol saientis i no inap bekim, orait bihain bai ol i painim bekim bilong en. Long wanpela buk, Hagene na Lenay, i tok: ‘Yia 2000 i laik kamap na ol i tok pait yet long ol samting i gat laip i bin kamap olsem wanem. I hatwok tru long stretim dispela tok, na ol i mas glasim gut kain kain samting—olsem traipela ples antap i olsem i no gat pinis bilong en, i go inap long ol liklik liklik samting tru.’ Tasol laspela sapta, “I Gat Wanpela Askim i Stap Yet,” i tok: “Mipela i bin skelim sampela bekim bilong ol saientis long dispela askim, Ol samting i gat laip ol i bin kamap olsem wanem? Tasol bilong wanem ol samting i gat laip i bin kamap? I gat as na yumi stap? Ol saientis i no inap bekim ol dispela askim. Ol i wok long kisim save long olsem wanem ol samting i bin kamap. Tasol ‘olsem wanem’ na ‘bilong wanem’ ol i narapela narapela kain askim olgeta. . . . Dispela askim olsem ‘bilong wanem,’ ol saveman, na ol lotu—na bikpela samting moa, em yumi olgeta wan wan—i mas painim bekim bilong en.”—Buk Aux Origines de la Vie (Laip i Kamap Olsem Wanem).
Painim Bekim Bilong En
5. Pasin bilong kisim sampela save moa long Man bilong wokim ol samting, em inap helpim gut wanem kain man?
5 Tru tumas, yumi laik save, i gat wanem as na ol samting i gat laip ol i stap—na bikpela samting tru, i gat wanem as na yumi stap. Na tu, yumi mas tingting long helpim ol manmeri em ol i no bilip yet olsem i gat wanpela Man i bin wokim olgeta samting, na ol i no save liklik long ol pasin bilong em. O yumi ken tingim ol man em papamama bilong ol i gat narapela kain tingting long God, i no wankain liklik olsem ol tok Baibel i mekim long em. Planti bilion manmeri ol i bin i go bikpela long hap bilong Esia o long ol narapela hap em planti man i no tingting long wanpela God i stap tru na em i gat ol gutpela pasin. Taim ol i harim dispela tok “god,” ol i tingim wanpela strong tasol o wanpela samting i olsem as bilong ol samting i bin kamap. Ol i no ‘save long Man i bin mekim kamap olgeta samting,’ na ol i no save long ol pasin bilong em. Sapos ol dispela lain—o ol planti milion milion man em ol i gat kain tingting olsem—ol inap bilip olsem Man bilong wokim olgeta samting em i stap tru, dispela bai helpim ol tru! Na ol inap tingting tu long i stap oltaim. Na ol inap kisim gutpela samting i no planti man i bin painim. Em olsem: Bai i gat as tru bilong i stap bilong ol, na tingting na bel bilong ol bai i stap isi.
6. Olsem wanem i stap bilong planti man long nau i wankain liklik long samting i bin painim Paul Gauguin na long wanpela piksa em i bin malenim?
6 Tingim dispela samting i bin kamap: Long 1891, wanpela man bilong malenim piksa, em Paul Gauguin bilong Frans, em i go long hap bilong Frens Polinisia, em wanpela ples olsem paradais, na bai em i ken amamas na pilim olsem i stap bilong em i gat as bilong en. Tasol i no longtaim na hevi i painim em. Ol pasin nogut em i bin mekim bipo i kamapim sik long em yet na ol narapela tu. Taim em i pilim olsem em i laik i dai, em i malenim wanpela bikpela piksa. Dispela piksa i kamapim olsem yumi ‘no inap save long as bilong i stap bilong yumi—em i olsem wanpela samting i stap hait.’ Yu save long nem Gauguin i givim long dispela piksa? Nem bilong en i olsem: “Yumi Kam We? Yumi Wanem Samting? Yumi Go We?” Planti man i save askim olsem. Tasol taim ol i no inap painim gutpela bekim bilong ol dispela askim—olsem ol i no painim as tru bilong i stap bilong ol—ol inap mekim wanem? Bai ol i ting olsem i stap bilong ol i wankain olsem i stap bilong ol animal.—2 Pita 2:12.a
7, 8. Ol save em ol saientis i wok long kisim, olsem wanem dispela yet i no inap helpim ol man long save long Man bilong wokim olgeta samting?
7 Olsem na yu ken save i gat wanem as na wanpela profesa, em Freeman Dyson, i tok: ‘Mi mekim ol wankain askim olsem Jop i bin mekim. Bilong wanem pen na hevi i save painim yumi? Bilong wanem ol man i save mekim pasin i no stret long sampela lain? I gat wanem as na yumi karim pen na hevi?’ (Jop 3:20, 21; 10:2, 18; 21:7) Olsem yumi stori pinis, planti man i ting ol saientis inap bekim ol dispela askim bilong ol—ol i no go long God bilong painim ol dispela bekim. Ol saveman bilong ol samting i stap long graun na long solwara, na ol narapela saveman tu, ol i wok long kisim sampela save moa long dispela graun na ol samting i stap laip long en. Na ol saveman bilong ol sta samting bilong antap na ol narapela saveman, ol i wok long kisim planti save moa long ol samting bilong ples antap, na ol sta, na ol bikpela lain sta i stap longwe tru. (Skelim wantaim Stat 11:6.) Yumi inap kisim wanem tingting long ol dispela save ol i bin kisim?
8 Sampela saientis i save toktok long “tingting” bilong God na “rait bilong han” bilong God i kamap ples klia long ol samting i stap long ples antap na long graun. Tasol dispela tok inap mekim na ol bai abrusim bikpela samting tru bilong en. Nius Science i tok: “Taim ol saveman i tok ol samting bilong ples antap na graun i kamapim long ples klia ‘tingting’ o ‘rait bilong han’ bilong God, ol i makim olsem God i mekim na ol dispela samting i kamap, tasol ol i tingim ol sta samting na dispela graun yet—em tasol.” Na wanpela saientis i bin winim prais Nobel, em Steven Weinberg, em i tok: “Taim yumi wok long kisim sampela save moa long ples antap na graun, yumi lukim tu olsem i no gat as na ol dispela samting i stap.”
9. Wanem sampela samting inap helpim yumi na ol narapela long kisim save long Man bilong wokim olgeta samting?
9 Tasol ating yu olsem planti milion manmeri em ol i bin tingim gut dispela samting na ol i kisim save olsem: Bilong painim as tru bilong i stap bilong yumi, yumi mas kisim save long Man i bin wokim olgeta samting. Tingim tok bilong aposel Pol, em i tok: “Stat long taim God i mekim kamap olgeta samting na i kam inap nau, ol man i lukim ol samting em i bin wokim. Long dispela rot ol man inap save long sampela pasin bilong God i stap hait. Ol inap save long as bilong pasin bilong God, na ol inap save long bikpela strong bilong en i stap oltaim oltaim. Olsem na i no gat man inap long tok olsem, ‘Mi no gat asua, long wanem, mi no bin save long God.’ ” (Rom 1:20) Tru tumas, i gat sampela samting bilong dispela graun na bilong skin bilong yumi yet em inap helpim ol man long bilip long dispela Man bilong wokim olgeta samting na long painim as bilong ol samting em i bin wokim. Orait nau yumi ken stori long 3-pela samting: ol samting bilong ples antap na graun; ol samting i gat laip i bin kamap olsem wanem; na ol save bilong yumi yet long mekim wok.
Sampela As na Yumi Inap Bilip
10. Bilong wanem yumi mas tingim taim olgeta samting i bin kamap nupela? (Stat 1:1; Song 111:10)
10 Ples antap na graun i bin kamap olsem wanem? Ating yu bin harim o kaunim long nius ol stori bilong ol strongpela kompas i save raun antap na ol narapela wok ol saientis i bin mekim bilong kisim save long ol samting i stap antap, olsem na yu save, planti saientis i kisim save pinis olsem long bipo bipo tru, ol samting bilong ples antap, na dispela graun tu, i no bin stap. I gat wanpela taim stret ol i bin kamap, na ples antap i gat ol sta samting long en i wok long go bikpela moa. Dispela i givim wanem tingting long yumi? Orait harim wanpela tok bilong saveman bilong ol sta samting, em Bikman Bernard Lovell: ‘Sapos long wanpela taim bipo, ples antap na hap bilong graun i liklik tru na em i wanpela samting tasol, orait yu mas askim olsem, wanem samting i bin stap paslain long dispela taim? Em nau, ating i mas i gat wanpela taim ol samting i bin kamap nupela.’
11. (a) Ples antap i bikpela olsem wanem? (b) Ol samting long ples antap i wok stret olgeta, na dispela i makim wanem samting?
11 Ol samting i stap antap, na dispela graun bilong yumi tu, i kamapim klia olsem ol i wok stret olgeta na yumi kirap nogut long en. Yumi ken tingim pasin bilong san na ol narapela sta—ol i save mekim wok long strong bilong ol i go inap longtaim tru na ol i stap strong. Long nau ol saveman i ting, long ples antap em yumi inap lukim, i gat olsem 50 bilion i go inap 125 bilion bikpela lain sta. Na bikpela lain sta i stap klostu long yumi i gat planti bilion bilion sta long en. Orait nau yumi ken tingim dispela samting: Yumi save, ensin bilong ka i mas i gat mak stret bilong bensin na win. Sapos yu gat wanpela ka, ating bai yu kisim wanpela mekenik bilong stretim gut ensin na bai ka i ken wok gut na i no pinisim nating bensin. Orait sapos yu mas mekim olsem long wanpela ensin nating, olsem wanem long san i save kamapim “hat bilong paia” long olgeta taim? Em nau, ol samting long san i save wok long mak i stret tru bambai ol samting i ken i stap laip long graun. Yu ting dispela samting i bin kamap nating? God i bin askim Jop: “Ating yu save long ol lo em ol sta bilong skai i save bihainim, laka? Yu inap long mekim ol samting bilong graun tu i bihainim ol dispela lo?” (Jop 38:33) I no gat wanpela man i bin mekim. Orait, olsem wanem na ol dispela samting i wok stret tru olsem?—Song 19:1.
12. Bilong wanem i stret yumi ken ting i gat wanpela strongpela Man i gat bikpela save em i bin wokim olgeta samting?
12 Ating wanpela samting o wanpela Man yumi no inap lukim, em yet i bin mekim? Orait skelim dispela askim wantaim ol samting ol saientis i bin kisim save long en. Long nau planti saveman bilong ol sta samting ol i bilip olsem i gat sampela strongpela samting tru i stap long ples antap, ol i kolim blakpela hul. Yumi no inap lukim ol dispela samting, tasol ol saveman i tok ol i stap. Na olsem tasol Baibel i tok, long narapela ples antap i gat ol strongpela samting i stap laip em yumi no inap lukim—em ol spirit, olsem ensel. Orait sapos ol dispela strongpela spirit ol i stap, i stret yumi ken ting i gat wanpela strongpela Man i gat bikpela save tru, olsem Man bilong wokim olgeta samting, em yet i mekim na ol samting bilong antap na graun i wok stret olgeta.—Nehemia 9:6.
13, 14. (a) Ol saientis i bin kisim wanem save long ol samting i gat laip i bin kamap olsem wanem? (b) Ol samting i gat laip i stap long graun, dispela i soim yumi long wanem samting?
13 Orait namba tu samting inap helpim ol man long bilip olsem i gat wanpela Man i bin wokim olgeta samting, i olsem: Ol samting i gat laip i bin kamap olsem wanem. Kirap long taim Louis Pasteur i bin kamapim sampela save em i bin kisim, planti man i bilip olsem ol samting i gat laip i no save kamap nating long wanpela samting i no gat laip. Olsem na long pastaim tru ol samting i gat laip i bin kamap olsem wanem long graun? Namel long 1950 na 1960, ol saientis i laik kamapim klia olsem ol samting i gat laip long graun ol i kamap isi isi insait long wanpela solwara bilong bipo yet, na long dispela taim win samting bilong antap i narapela kain, na klaut i wok long sutim dispela win na mekim sampela samting long en. Tasol ol save ol i bin kisim nau long dispela taim i soim yumi olsem ol samting i gat laip i no inap kamap long dispela rot, long wanem, ol dispela narapela kain win na klaut i no bin stap bipo. Olsem na sampela saientis i wok long painim narapela rot bilong kisim dispela save na i no gat bikpela popaia long en olsem dispela tok. Tasol nogut ol tu i abrusim bikpela samting bilong en.
14 Wanpela saientis bilong Briten, em Bikman Fred Hoyle, em i bin lusim planti yia long stadi long ol samting bilong ples antap na graun na ol samting i gat laip long en, na em i tok: ‘Mi no inap bilip olsem ol samting i gat laip i bin kamap nating tasol long rot bilong klaut o kain samting olsem. Olsem na mi bin tingting, i gutpela sapos mi ting olsem wanpela Man i gat save em yet i bin kamapim ol samting i gat laip.’ Tru tumas, taim yumi wok long kisim save long ol samting i gat laip, yumi pilim olsem i stret yumi ken bilip olsem wanpela Man i gat save em i bin kamapim ol dispela samting.—Jop 33:4; Song 8:3, 4; 36:9; Aposel 17:28.
15. Olsem wanem yu inap tok, yu narapela kain tru?
15 Olsem na namba wan samting yumi skelim bilong helpim ol man, em ol samting bilong ples antap na graun, na namba tu, em ol samting i gat laip long graun i bin kamap olsem wanem. Orait nau yumi ken stori long namba 3 samting—yumi ol man i narapela kain tru long ol narapela samting. Long planti samting, olgeta man i narapela kain, olsem na yu tu yu narapela kain. Yu narapela kain olsem wanem? Sampela man i tok, kru bilong yumi man i kain olsem wanpela strongpela kompyuta. Tasol ol save ol man i kisim long nau i kamapim klia olsem dispela tok i no stret tumas. Wanpela saientis long bikpela skul (Massachusetts Institute of Technology) em i tok: ‘Ol kompyuta bilong nau i no inap tru long winim mak bilong wanpela pikinini i gat 4-pela krismas long pasin bilong lukluk, na toktok, na wokabaut, na wokim tingting. Sampela i bin tok, ol save em ol strongpela kompyuta tru inap bungim, em inap tasol long ol rop wailis bilong wanpela demdem—em liklik tru taim yumi skelim wantaim bikpela strong bilong kompyuta [olsem kru] i stap insait long het bilong yu.’
16. Yu gat save long mekim tok ples, na dispela i kamapim klia wanem samting?
16 Kru bilong yu i mekim na yu inap mekim tok ples. Tru, sampela man inap mekim tupela o 3-pela o planti tok ples, tasol maski yumi inap mekim wanpela tok ples tasol, dispela i makim yumi ol man i narapela kain tru long ol narapela samting. (Aisaia 36:11; Aposel 21:37-40) Tupela profesa, em R. S. Fouts na D. H. Fouts, ol i askim olsem: ‘Olsem wanem? Ating yumi man tasol inap mekim tok ples na toktok wantaim narapela? Sampela animal ol i save mekim sampela pasin i olsem ol i toktok long narapela, olsem mekim wok long han, o kamapim wanpela smel, o singaut, krai, singsing, na ol binen i save mekim danis bilong givim toksave long ol narapela binen. Tasol i olsem ol animal i no gat wanpela tok ples tru i gat ol lo na pasin bilong kolim stret dispela tok—ol man tasol i gat. Na wanpela bikpela samting, em ol animal i no save wokim ol piksa i makim stret ol samting. Ol i save mekim ol mak nating tasol.’ Tru tumas, ol man tasol inap mekim wok long kru bilong mekim tok ples na bilong wokim ol piksa yumi inap pilim tru.—Skelim wantaim Aisaia 8:1; 30:8; Luk 1:3.
17. Taim animal i lukluk long glas na taim man i lukluk long glas, dispela i narapela narapela kain olsem wanem?
17 Na tu, yu save olsem yu stap; yu save long yu yet. (Sindaun 14:10) Olsem wanem? Yu bin lukim wanpela pisin, o dok, o pusi i lukluk long glas na em i wok long paitim glas long maus bilong em o mekim krai olsem em i kros na i laik pait? Em i ting em i lukim narapela animal—em i no luksave long em yet. Tasol yu narapela kain. Taim yu lukim pes bilong yu long glas, yu save em yu yet. (Jems 1:23, 24) Ating yu skelim pes na gras samting bilong yu, i stret o nogat; o yu tingting, inap sampela yia bihain bai pes bilong yu i olsem wanem. I no gat wanpela animal i save mekim olsem. Tru tumas, kru bilong yu i mekim na yu narapela kain tru long ol animal. Orait, kru bilong yu i bin kamap olsem wanem? God yet i bin wokim, a?
18. Yu inap wokim tingting bilong yu long mekim wanem na dispela i kamapim klia olsem yu narapela kain long ol animal?
18 Na kru bilong yu i mekim na yu inap amamas long ol piksa ol man i wokim, na amamas long musik, na yu inap pilim wanem pasin i stret na wanem pasin i no stret. (Kisim Bek 15:20; Hetman 11:34; 1 King 6:1, 29-35; Matyu 11:16, 17) Bilong wanem yu inap mekim olsem, tasol ol animal i no inap? Na narapela samting tu, ol animal na pisin samting ol i save mekim wok long kru bilong ol long lukautim ol yet long ol samting bilong nau tasol, olsem kisim kaikai, na painim poroman, na wokim haus bilong putim kiau long en. Ol man tasol i save tingting long ol samting bilong bihain. Na sampela man i save tingting long ol pasin na wok ol i mekim, olsem dispela bai mekim wanem long win na wara na graun, o em bai mekim wanem long ol tumbuna pikinini bilong ol long bihain bihain. Bilong wanem ol i save tingim dispela samting? Saveman 3:11 (NW ) i tok long ol man olsem: “[Man bilong wokim olgeta samting] em i putim tingting bilong laip i stap oltaim long bel bilong ol man.” Tru tumas, yumi ol man tasol inap tingting long taim bihain bihain, o tingim laip i stap oltaim oltaim.
Bilip Long Man i Bin Wokim Ol Samting
19. Wanem 3-pela askim yu inap mekim wok long en bilong helpim ol man long tingting long Man bilong wokim olgeta samting?
19 Yumi bin stori long 3-pela samting tasol, olsem: Olgeta samting long traipela ples antap i wok stret olgeta; na ol samting i gat laip i bin kamap olsem wanem long graun; na kru bilong man i narapela kain tru long kru bilong ol animal na em inap mekim kain kain wok. Dispela 3-pela samting i kamapim klia wanem samting? Orait, bilong helpim ol man long skelim gut ol dispela samting, pastaim yu ken askim ol: Yu ting ol sta samting bilong antap na dispela graun i bin kamap nupela long wanpela taim bipo? Klostu olgeta man bai tok, ol i ting olsem. Orait nau yu ken askim ol: Ol dispela samting i bin kamap nating o i gat as na ol i bin kamap? Klostu olgeta man i save ting i gat as na ol samting bilong antap na dispela graun i bin kamap. Orait nau yu ken mekim laspela askim, olsem: Yu ting wanpela samting bilong i stap oltaim o wanpela Man bilong i stap oltaim em i bin kamapim ol dispela samting long pastaim tru? Taim yumi kamapim klia ol kain tok na askim olsem, na em i stret long tingting bilong ol, yumi inap helpim planti man long lukim olsem: I mas i gat wanpela Man i bin wokim olgeta samting! Sapos olsem, orait yumi ken ting i gat as na yumi stap, a?
20, 21. Bilong pilim olsem i stap bilong yumi i gat as bilong en, bilong wanem yumi mas save long Man bilong wokim olgeta samting?
20 I stap bilong yumi, olsem yumi stap laip, na yumi inap pilim wanem samting i stret na wanem samting i no stret, yumi mas ting Man bilong wokim yumi em i as bilong en. Dokta Rollo May i bin tok: ‘I gat wanpela samting tasol inap strongim man long bihainim stretpela pasin, em olsem: Man i mas save long as tru bilong i stap bilong em.’ Orait yumi ken painim we as tru bilong i stap bilong yumi? Em i tok moa olsem: ‘Samting yumi mas save long en, em pasin bilong God. Ol lo bilong God em ol lo i kamapim as bilong laip, kirap long taim God i kirap wokim ol samting na i go inap long pinis bilong en.’
21 Olsem na yumi inap save gut, i gat wanem as na man bilong raitim Song i kamapim olsem em i bihainim pasin daun na gutpela tingting taim em i krai long God olsem: “God, yu mas skulim mi long gutpela pasin bilong yu, na soim mi long rot bilong yu. Lainim mi long bihainim tok tru bilong yu, long wanem, yu save kisim bek mi.” (Song 25:4, 5) Taim dispela man bilong raitim Song i wok long save gut long Man bilong wokim olgeta samting, em inap pilim olsem i stap bilong em i gat as tru bilong en, na em i save, em i stap bilong mekim wanem, na em i save long rot em i mas bihainim. Na i wankain tu long yumi wan wan.—Kisim Bek 33:13.
22. Yumi mas mekim wanem bilong save long ol pasin bilong Man bilong wokim olgeta samting?
22 Bilong save long ol “gutpela pasin” bilong Man i bin wokim olgeta samting, yumi mas save gut moa olsem em i gat wanem kain pasin. Tasol yumi no inap lukim em, na em i gat bikpela strong tumas, olsem na i gat wanem rot na yumi ken save gut long em? Stori i kamap bihain long dispela bai toktok long dispela samting.
[Futnot]
a Dokta Viktor E. Frankl i tingim ol samting i painim sampela man i stap long ol banis kalabus bilong ol Natsi na em i tok: ‘Wanpela strongpela tingting i stap long bel bilong ol man, olsem: Ol i laik save, i gat wanem as na ol i stap, na dispela strongpela tingting i kirapim ol long mekim olsem, em i no olsem dispela hap save i stap long skin bilong ol animal na i kirapim ol long mekim ol samting, nogat.’ Na em i tok, inap 20 yia samting bihain long Namba Tu Pait, wanpela lain i skelim tingting bilong ol man long Frans, na planti bilong ol, “inap olsem 89 pesen, ol i tokaut olsem ol man i mas i gat ‘wanpela samting’ na bai ol i ken pilim olsem i gat as na ol i stap.”
Bai Yu Bekim Olsem Wanem?
◻ Bilong wanem yumi no ken kisim save bilong saiens tasol long ol samting bilong ples antap na graun?
◻ Bilong helpim ol man long tingting long Man bilong wokim olgeta samting, yu ken kamapim wanem ol tok?
◻ Bilong pilim olsem i gat as tru bilong i stap bilong yumi, bilong wanem yumi mas save long Man bilong wokim olgeta samting?
[Sat/Piksa long pes 18]
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
Yu Ting Olsem Wanem?
Ples Antap na Graun
↓ ↓
I No Bin Kamap I Bin Kamap Nupela
Nupela Long Long Wanpela Taim
Wanpela Taim
↓ ↓
I Kamap Nating I Gat As na
i Kamap
↓ ↓
Long Wanpela Samting Long Wanpela Man
i Save Stap Oltaim i Save Stap Oltaim
[Piksa long pes 15]
Ples antap i traipela tru na ol samting long en i wok stret olgeta, na dispela i bin kirapim planti man long tingting long Man bilong wokim olgeta samting
[Kredit Lain]
Pes 15 na 18: Jeff Hester (Arizona State University) na NASA