Stori Bilong Wanpela Man
‘Yu No Save Wanem Samting Bai Painim Yu Long Tumora’
EM STORI BILONG HERBERT JENNINGS
“Mi stap long biktaun Tema na mi go bek long brens-ofis bilong Sosaiti Was Taua long Gana, na long rot mi pasim ka bilong kisim wanpela yangpela man i laik i go long taun. Mi ting em gutpela rot long mi ken autim tok long em. Mi ting olsem mi wok long autim gut tok long em! Tasol taim mipela i kamap long hap dispela man i laik go long en, em i kalap i go daun long ka na wantu em i ranawe.”
DISPELA samting i kamap i givim tingting long mi olsem wanpela narakain samting i wok long kamap long i stap bilong mi. Bai mi stori long dispela bihain, tasol pastaim mi laik stori long olsem wanem mi, wanpela man Kanada, i kamap long Gana.
Mipela i pinis long digim graun i gat ais na i strong nogut tru bambai mipela i ken kisim wara i go long nupela haus. Em namel long mun Disemba 1949 long liklik ples long hap not bilong Toronto, long Kanada. Mipela ol wokman i kol na skin i les, na mipela i sindaun arere long paia na wet long trak i kisim mipela. Wantu Arnold Lorton, em wanpela wokman, em i kirap stori long “pait na ol tok win long pait i wok long kamap,” na “pinis bilong dispela graun,” na em i mekim sampela tok moa mi no bin harim bipo. Wantu olgeta i pasim maus, na i olsem ol i sem, na sampela i birua long em. Mi tingting olsem, ‘Dispela man i gat strongpela bel! No gat man i laik harim tok bilong em, tasol em i toktok yet.’ Tasol ol tok em i mekim i pas long tingting bilong mi. Dispela i olsem 4-pela yia tasol bihain long Namba Tu Pait, na mi no bin harim kain tok olsem long lotu Kristadelfian, em lotu bilong famili na ol tumbuna bilong mi. Mi harim gut tok bilong em, na ol tok em i kamapim i kirapim tru tingting bilong mi.
I no longtaim bihain mi tokim Arnold olsem mi laik kisim sampela save moa. Taim mi tingting bek, mi tingim em na meri bilong em, Jean, ol i save isi na mekim gutpela pasin long mi, mi wanpela manki nating i gat 19 krismas. Oltaim mi save go long haus bilong ol long toktok wantaim ol, na taim mi laik go mi no toksave long ol, o ol i no askim mi long kam. Ol i save stretim mi na helpim mi long stretim tingting bilong mi i pait wantaim ol stretpela lo na pasin na i paulim tingting bilong mi. Tenpela mun bihain long dispela, mi kisim baptais long Oktoba 22, 1950, na mi kamap wanpela Witnes Bilong Jehova na mi bung wantaim Kongrigesen Wilodel long Not Yok, long nau em i hap bilong Toronto.
Mekim Wok Wantaim Ol Wanlotu
Kros i wok long kamap bikpela long haus taim papa bilong mi i save olsem mi laik tru long bihainim nupela bilip mi bin kisim. Papa i bin kisim bagarap long taim wanpela draiva i dring na draivim ka na i bam long ka bilong em, olsem na planti taim i hatwok long toktok gut wantaim em. I stap bilong Mama, na tupela brata, na tupela sista em i gat hatwok long en. Tok pait long tok i tru bilong Baibel i go bikpela. Olsem na mi ting i gutpela sapos mi lusim haus na bai mi ken stap bel isi wantaim papamama na mi inap bihainim “rot bilong pasin i tru.”—2 Pita 2:2.
Long mun Oktoba samting long 1951, mi go sindaun long wanpela liklik kongrigesen long Kolmen, Albeta. Tupela yangpela man, Ross Hunt na Keith Robbins, i stap long dispela hap, na ol i save mekim bikpela wok bilong autim tok long olgeta de, ol i kolim painia oltaim. Ol i save helpim mi na tokim mi long mekim dispela wok ol i mekim bilong autim tok long olgeta de. Long Mas 1, 1952, mi go insait long wok painia oltaim.
Mi tingim gen ol gutpela tok mi bin kisim bilong strongim mi. Mi mas lain long planti samting, na dispela em i gutpela hap bilong kisim ol dispela save na mekim wok long en. Mi mekim wok painia inap wanpela yia samting long Kongrigesen Letbris, Albeta, na bihain mi kisim wanpela pas i singautim mi i go mekim wok wasman bilong raun. Mi kisim wok bilong go lukim ol kongrigesen bilong ol Witnes Bilong Jehova i stap nabaut long hap nambis bilong Kanada kirap long Mantan, Nu Branswik, i go inap long Gaspi, Kwibek.
Mi gat 24 krismas na mi nupela tru long tok i tru, olsem na taim mi skelim mi yet wantaim ol Witnes i bin stap longtaim em mi mas i go lukim ol, mi pilim olsem mi no inap. Mi wok strong tru long mekim dispela wok inap sampela mun. Orait bihain narapela samting i kamap em mi kirap nogut long en.
Go Long Skul Gileat na Go Long Gol Kos
Long Septemba 1955, Sosaiti i singautim mi na wan handet sumatin moa long i go long Namba 26 klas bilong Wastaua Baibel Skul Bilong Gileat long Saut Lansing, Nu Yok. Mi bin laik tru long kisim skul na dispela bikpela skul mipela i kisim insait long 5-pela mun i bin helpim mi tru. Taim mi stap na skul wantaim ol man em bel bilong ol i kirap tru long mekim dispela wok, dispela i strongim mi tru long givim bel long mekim wok. Long dispela taim yet i gat narapela samting i wok long kamap tu na em i bin helpim tru i stap bilong mi i kam inap long nau.
Namel long ol sumatin i redi long i go long wok misineri, i gat wanpela yangpela sista, nem bilong en Aileen Stubbs. Mi bin lukim olsem Aileen i gat strongpela bilip na em i gat pasin bilong tingim wok, na em i meri bilong daunim em yet na meri bilong amamas. Ating mi bin mekim na em i pret taim mi tokim em long tingting bilong mi long maritim em. Tasol em i no tok nogat! Mitupela i pasim tok wantaim olsem Aileen bai go long wok misineri bilong em long Kosta Rika na mi bai go long Gol Kos (long nau ol i kolim Gana), long Wes Afrika.
Wanpela moning long Me 1956, mi go long ofis bilong Brata Nathan Knorr long plua namba 10 long Bruklin, Nu Yok. Em i presiden bilong Sosaiti Was Taua long dispela taim. Ol i makim mi olsem brata bilong lukautim brens na bai mi ken bosim wok bilong autim tok long hap bilong Gol Kos, Togolen (long nau ol i kolim Togo), Aivori Kos (long nau ol i kolim Kot Diwa), Apa Volta (long nau ol i kolim Bekina Faso), na long Gambia.
Mi tingim yet tok bilong Brata Knorr i olsem em i mekim long asde tasol. Em i tok: “I no olsem yu mas kirap wantu tasol na kisim dispela wok. Yu mas isi na larim ol brata bilong dispela hap i gat save long mekim wok ol i skulim yu. Na taim yu inap, orait yu ken kirap mekim wok bilong lukautim brens. . . . Em ya pas bilong yu i toksave olsem mipela i makim yu long mekim dispela wok. Taim yu kamap long dispela hap, orait 7-pela de bihain yu ken kirap mekim dispela wok.”
Mi tingting, ‘Bihain long 7-pela de tasol. Olsem wanem long tok bilong em olsem “yu mas isi”?’ Taim mi toktok wantaim em, mi kirap nogut long dispela samting na mi go.
Ol de i go pinis hariap tru. I no longtaim na mi kalap long wanpela sip i save karim ol kago, na mi bihainim wara Is lusim ol ofis bilong Sosaiti long Bruklin, na sip i ran long solwara inap 21 de i go long Gol Kos.
Mi na Aileen i save raitim planti pas i go i kam. Mipela i bung gen long 1958 na long dispela yia yet long Ogas 23 mipela i marit. Mi save tok tenkyu long Jehova oltaim long dispela gutpela poroman bilong mi.
Inap 19 yia mi amamas long wok mi kisim bilong wok wantaim ol wanwok misineri na ol brata na sista bilong Afrika long brens-ofis bilong Sosaiti. Pastaim famili Betel i liklik tru na long dispela taim em i go bikpela na i gat 25. Long ol dispela yia mipela i bin mekim planti samting tru; ol samting mipela i mekim i kamap gutpela, na sampela samting i gat hatwok long en. Tasol mi mas tokaut stret. Wanpela samting i hatwok long mi, em ples i hat. Long olgeta taim mi save tuhat, na sampela taim mi save kros hariap. Tasol mipela i amamas tru long mekim wok, long wanem, namba bilong ol pablisa bilong Kingdom long Gana i go antap—long 1956 i gat 6,000 tasol, na long 1975 em i go antap inap 21,000. Na nau mipela i amamas moa moa yet long lukim 60,000 Witnes i stap long dispela hap.
Mipela i No Bin Tingting Long “Tumora”
Long 1970 samting, mi bin kisim wanpela sik i hatwok long save em i wanem kain sik. Mi bin i go long ol dokta bilong painimaut sik bilong mi na ol i tok mi “no gat sik.” Tasol olsem wanem na mi pilim olsem skin bilong mi i no orait, na skin i save les tru? Tupela samting i bin givim sampela tingting long mi, na mi kirap nogut tru long dispela. Tru tumas, olsem Jems i bin tok: “Yupela i no save wanem samting bai i kamap long tumora.”—Jems 4:14.
Namba wan samting i bin givim tingting long mi, em samting i kamap taim mi autim tok long dispela yangpela man mi bin kisim em long ka i go long taun. Mi no bin luksave olsem mi wok long toktok i go i go na mi no malolo liklik, na mi toktok hariap hariap na i no gat pinis bilong en. Taim mipela i kamap long hap dispela man i laik i go long en, mi kirap nogut long em i kalap i go daun long ka na ranawe i go. Planti man Gana ol i no olsem, ol i save stap isi, na ol i no save bel hevi hariap. Ol samting em i mekim i narapela kain long pasin bilong ol Gana. Mi sindaun na wok long tingting. Mi save mi gat wanpela sik. Tru, mi no save em i wanem kain sik. Tasol mi save mi gat wanpela sik.
Namba tu, mitupela Aileen i sindaun skelim skelim, na em i tok: “Orait, sapos dispela sik em i no sik bilong skin, orait em i sik bilong tingting.” Olsem na mi raitim gut olgeta mak bilong sik bilong mi na mi go lukim dokta bilong stretim sik bilong tingting. Taim mi kaunim olgeta mak bilong sik mi raitim, em i tok: ‘Em ol mak bilong wanpela kain sik. Yu gat sik manik-dipresif saikosis (olsem sik bilong tingting).’
Mi kirap nogut! Dispela sik i wok long i go bikpela na mi karim dispela hevi inap sampela yia. Mi wok long painim rot bilong stretim dispela sik. Tasol i no gat wanpela i save long stretim dispela sik. Mi hatwok tru na dispela i mekim na mi kros!
Mipela i gat laik tru long holim yet dispela wok bilong God mipela i mekim long olgeta de olsem wanpela wok bilong holim oltaim, na i gat planti wok mipela i mas mekim yet. Mi save beten planti taim na kamapim tru bel bilong mi, olsem: “Jehova sapos yu laik, ‘mi bai stap laip na mi mekim dispela samting.’ ” (Jems 4:15) Tasol i olsem dispela samting i no inap kamap. Sik i go bikpela, olsem na mipela i stretim rot long lusim Gana na ol gutpela pren bilong mipela na i go bek long Kanada long Jun 1975.
Jehova i Save Helpim Yumi Long Rot Bilong Lain Bilong Em
I no longtaim na mi lain olsem, dispela wok mi holim, i no mi wanpela tasol inap mekim, nogat; na sik bilong mi i no narapela kain. Tok bilong 1 Pita 5:9 i makim stret mi, em i tok: ‘Yu save, ol arapela manmeri bilong God, ol i stap long olgeta hap bilong graun, ol tu i save karim wankain pen olsem yu.’ Taim mi kisim gut dispela tok, mi kirap long skelim ol samting Jehova i bin mekim bilong helpim mitupela maski mi gat dispela sik. Long planti rot ol lain brata i helpim mipela na em i gutpela tru!
Maski mipela i no gat planti samting bilong skin, Jehova i no lusim mipela. Em i kirapim ol pren bilong mipela long Gana long helpim mipela long ol samting bilong skin na ol narapela samting. Mipela i bel hevi na amamas wantaim, na mipela i lusim ol dispela lain mipela i laikim ol tru na mipela i kirap painim rot bilong stretim dispela sik em mipela i no save em wanem kain sik.
Susa bilong Aileen, em Lenora, na man bilong em, Alvin Friesen, i mekim gutpela pasin na kisim mipela i go i stap wantaim ol, na ol i lukautim mipela inap sampela mun. Wanpela man i gat nem long stretim sik bilong tingting i mekim dispela tok: “Inap 6-pela mun bihain yu bai kamap orait.” Ating em i bin mekim dispela tok na bai mi no ken bel hevi, tasol 6-pela yia i lus na dispela tok em i mekim i no kamap tru. Inap long nau mi wok long karim hevi bilong dispela sik ol i kolim bipolar mood disorder. Em wanpela nem i save haitim pasin bilong dispela sik, tasol ol man i gat dispela sik ol bai save, dispela nem i no inap pinisim hevi bilong dispela sik. Nogat.
Long dispela taim Brata Knorr i kisim pinis wanpela sik na dispela i mekim na em i dai long Jun 1977. Maski em i gat sik, em i painim taim na mekim wok long strong em i gat long raitim wanpela longpela pas i gat ol gutpela tok bilong strongim mi na mekim gut bel bilong mi na sampela tok bilong stretim tingting bilong mi. Mi save tingim yet ol dispela pas. Ol tok bilong em i bin daunim ol tingting kranki mi save kisim olsem mi lus long mekim ol samting.
Long Disemba 1975, mipela i lusim gutpela wok bilong mipela long mekim wok bilong God long olgeta de na mipela i wok strong long stretim sik bilong mi. Taim lait bilong san i sutim ai bilong mi, em i pen. Taim mi harim ol strongpela pairap i save kamap wantu tasol long yau bilong mi, em i olsem pairap bilong gan. Taim planti man i wokabaut i go i kam, dispela i mekim na bel bilong mi i kros. Mi save hatwok tru long go long ol miting Kristen. Tasol mi save tru olsem pasin bilong bung wantaim em i bikpela samting tru. Bilong karim dispela hevi, mi save go insait long Haus Kingdom taim olgeta lain i sindaun pinis, na mi save lusim Haus Kingdom bihain tasol long taim miting i pinis na ol lain i no kirap yet long toktok wantaim ol narapela.
Narapela hatwok em wok bilong autim tok. Taim mi kamap long wanpela haus, sampela taim mi no inap strongim bel bilong i go na pairapim belo bilong dua. Tasol mi no inap lusim dispela wok, long wanem, mi save wok bilong yumi long autim tok em bilong helpim yumi na ol man i harim tok bilong yumi long kisim laip. (1 Timoti 4:16) Bihain liklik mi bosim bel bilong mi na nau mi save go long narapela haus na traim gen. Taim mi mekim yet wok autim tok, dispela i helpim mi long stap gut long samting bilong spirit na em i helpim mi long karim dispela hevi.
Dispela sik (bipolar mood disorder) em i wanpela strongpela sik, olsem na mi kisim save olsem em bai stap long skin bilong mi i go inap long taim dispela pasin bilong graun i pinis. Long sampela Kirap!a bilong 1981 na 1982 i gat ol gutpela stori long dispela sik. Taim mi kaunim dispela stori, mi kisim save long ol samting bilong dispela sik na long gutpela rot bilong karim hevi bilong en.
Mi Lain Long Karim Hevi Bilong Dispela Sik
Meri bilong mi i bin helpim mi tru na em i lusim taim bilong em na em i mas senisim taim bilong mekim ol wok samting bambai em i ken helpim mi long karim dispela hevi. Sapos yu wanpela man o meri i save lukautim ol narapela i gat kain sik olsem, yu bai pilim tru tok bilong meri bilong mi, em i tok:
“Dispela sik i mekim na wantu pasin bilong man inap senis. Man i gat dispela sik ating pastaim em i gutpela man na man bilong strongim ol narapela, na em i gat tingting long mekim sampela gutpela wok samting, tasol insait long sampela aua tasol em bai i no gat strong moa, na em bai kamap man bilong bel hevi na kros. Sapos man i no ting dispela em wanpela sik, orait man i lukautim em, em inap les na tingting planti. Man i mas redi long lusim hariap wanpela wok em i laik mekim, na em i mas wok strong long daunim tingting bilong em long no ken kros o ting ol man i no laikim em.”
Taim mi pilim skin bilong mi i orait tru, mi save tingting planti. Mi save taim bel bilong mi i “amamas,” dispela i makim olsem wantu bai mi “bel hevi tru.” Long mi, dispela “bel hevi tru” i winim “amamas,” long wanem, taim mi bel hevi mi save stap isi inap sampela de, na mi no mekim wanpela samting i kranki. Aileen i save helpim mi tru na was long mi na bai ol samting i no kirapim tumas bel bilong mi, na em i save mekim gut long mi na helpim mi long taim bilong bel hevi.
Taim sik i kamap strong, man i gat dispela sik em bai tingim em yet tasol. Taim man i bel hevi olsem, em bai laik long i stap em yet na em i no inap pilim tingting bilong ol narapela long dispela taim. Long bipo, mi hatwok tru long kisim tingting olsem dispela hevi bilong mi em i mak bilong wanpela sik. Mi save ting dispela samting i painim mi, long wanem, mi no bin mekim gut wanpela wok mi mas mekim, o wanpela man i as bilong en. Oltaim mi mas tokim skin bilong mi olsem, ‘Ol samting i stap wankain tasol, no gat senis. Dispela hevi em wanpela sik i stap insait long skin, na em i no samting i stap ausait.’ Isi isi mi stretim tingting bilong mi.
Inap planti yia, mitupela i lain long tokaut long mipela yet na ol narapela long sik bilong mi na mipela i no ken haitim. Mipela i strong long holim tingting olsem gutpela samting bai kamap na mipela i no larim dispela sik i bosim i stap bilong mipela.
Gutpela Samting Bai Kamap Long “Tumora”
Mipela i save beten oltaim na hatwok planti, olsem na Jehova i helpim mipela na mekim gut long mipela. Nau mitupela i lapun. Mi save lukim dokta oltaim na mi save kisim liklik marasin, tasol mi mas kisim long olgeta taim, na skin bilong mi i orait liklik. Mipela i amamas long mekim wok bilong God long skel em mipela inap long mekim. Mi mekim yet wok elda long kongrigesen. Oltaim mipela i save traim long strongim bilip bilong ol narapela.
Em tru, olsem Jems 4:14 i tok: “Yupela i no save wanem samting bai i kamap long tumora.” Dispela samting bai kamap i go inap long pasin bilong dispela graun i pinis. Tasol tok bilong Jems 1:12 i stret tu: “Man i save sanap strong na i karim hevi long olgeta traim, em i ken amamas. Sapos em i winim pinis olgeta traim, orait God bai i givim em laip bilong i stap gut oltaim, olsem prais bilong en. God i tok pinis long givim dispela prais long olgeta man i save laikim em tru.” Yumi olgeta i mas stap strong na bai yumi kisim ol gutpela samting Jehova i tok long givim long yumi long bihain.
[Futnot]
a Lukim stori long Kirap! “Yu Inap Karim Ol Hevi,” Mas 8, 1982; Kirap! (tok Inglis), “How You Can Fight Depression,” Septemba 8, 1981; na Kirap! (tok Inglis), “Attacking Major Depression,” Oktoba 22, 1981.
[Piksa long pes 26]
Mi stap wanpis long rum bilong mi bilong wokim piksa
[Piksa long pes 26]
Mi wantaim meri bilong mi, Aileen
[Piksa long pes 28]
“Gutnius Bilong i Stap Oltaim” Kibung i bin kamap long Tema, Gana, long 1963