Wastaua INTENET LAIBRERI
Wastaua
INTENET LAIBRERI
Tok Pisin
  • BAIBEL
  • Ol PABLIKESEN
  • Ol MITING
  • w03 7/15 p. 24-28
  • Ugarit—Wanpela Taun Bilong Bipo We Ol i Bin Lotuim Bal

No gat vidio bilong dispela seksen.

Sori, popaia kamap long lodim vidio.

  • Ugarit—Wanpela Taun Bilong Bipo We Ol i Bin Lotuim Bal
  • Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2003
  • Ol Liklik Het Tok
  • Wankain Infomesen
  • Long Bikpela Rot Bung
  • Ol Samting Bilong Bipo
  • Planti Olpela Rait
  • Lotu Long Taun Bilong Bal
  • Banis Bilong Lukautim Ol Long Lotu Haiden
  • Skelim Wantaim Ol Tok Bilong Baibel
  • Olsem Wanem? Ol Tok Ugarit i Olsem As Bilong Ol Tok Bilong Baibel?
  • Lotu Bal—Pait Bilong Pulim Bel Bilong Ol Israel
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1999
  • Yu Ting God i Orait Long Olgeta Kain Lotu?
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—1996
  • Em i Sambai Long Lotu i Tru
    Wastaua i tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2008
  • Yu Save Long Dispela?
    Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2009
Lukim Moa
Wastaua i Tokaut Long Kingdom Bilong Jehova—2003
w03 7/15 p. 24-28

Ugarit—Wanpela Taun Bilong Bipo We Ol i Bin Lotuim Bal

LONG yia 1928, taim wanpela fama bilong Siria i wok long brukim graun em i paitim wanpela ston i karamapim wanpela matmat i gat ol olpela plet simen samting long en. Em i no inap ting olsem samting em i painim i bikpela samting tru. Wanpela lain saveman bilong painim ol samting bilong bipo insait long graun ol i harim long dispela samting fama hia i painim na ol i go long dispela hap long 1929. Claude Schaeffer i go pas long dispela lain.

I no longtaim na dispela lain i painim wanpela rait i helpim ol long save ol dispela haus i bagarap i stap ol i bilong wanem taun. Em Ugarit, “wanpela taun bilong bipo i gat biknem tru long hap bilong Esia.” Man bilong raitim ol buk, Barry Hoberman, em i tok: “I no gat narapela samting ol saveman i bin painim insait long graun i winim dispela samting na i helpim tru yumi long save gut long Baibel, Ol Olpela Rait Bilong Detsi tu i no bikpela samting olsem.”​​—⁠The Atlantic Monthly.

Long Bikpela Rot Bung

Klostu long wanpela hip graun, nem bilong en Ras Shamra, long nambis bilong solwara Mediterenian, long hap not bilong kantri nau ol i kolim Siria, winim 3,000 yia i go pinis, Ugarit i bin i stap olsem wanpela biktaun na ol man bilong ol kain kain ples i bin sindaun long en. Graun bilong en i kirap long hap not long maunten Casius na i go inap olsem 60 kilomita long hap saut long maunten Sukas, na i kirap long hap wes long solwara Mediterenian i go inap 30 i go 45 kilomita long hap is long ples daun bilong Orontes.

Ugarit i no kol o hat tumas, olsem na ol sipsip bulmakau i kamap planti long dispela hap. Graun bilong en i kamapim kon wit samting, wel bilong oliv, wain, na timba​—⁠em wanpela samting ol i sot tru long en long Mesopotemia na Isip. Na tu, taun i stap long rot bung bilong sampela bikrot we ol man bilong wok bisnis i save go kam long en, na dispela i mekim na taun i kamap olsem wanpela biktaun i stap long arere bilong solwara na ol man bilong kain kain kantri i sindaun long en. Long Ugarit ol bisnisman bilong hap bilong solwara Ijien, Anatolia, Babilon, Isip, na ol narapela hap bilong Midel-Is, ol i mekim wok bisnis long silva bras samting, ol prut na kaikai bilong gaden, na planti samting ol i wokim long dispela hap.

Maski ol i gat ol dispela gutpela samting, long olgeta taim Ugarit i bin i stap aninit long ol narapela gavman. Dispela taun i bin i stap aninit long Gavman Isip long hap not bilong en i go inap long taim Gavman Hit i kirap bosim ol long 1300 B.C.E. samting. Ol Ugarit i mas baim takis na givim ol soldia long ol lain i bosim ol. Taim ol “Lain Bilong Solwara”a i bagarapim Anatolia (sentral Turki) na hap not bilong Siria, ol Hit i askim ol Ugarit long givim ol soldia na ol sip bilong helpim ol. Dispela i mekim na ol Ugarit i no inap lukautim gut ol yet na ol birua i bin bagarapim taun olgeta long 1200 B.C.E. samting.

Ol Samting Bilong Bipo

Bagarap bilong Ugarit i kamapim bikpela hip ston i go antap olsem 20 mita na i karamapim bikpela hap graun inap olsem 25 hekta. Inap long nau ol i digim tasol liklik hap bilong en, inap olsem 15 pesen. Namel long ol haus samting i bagarap, ol saveman i painim wanpela traipela haus king i gat klostu 100 rum na sampela ples bung, na bikpela bilong en inap olsem 10,000 skwe mita. Dispela haus i gat paip wara, toilet, na ol paip bilong rausim ol pekpek samting. Sampela hap bilong tebol sia samting ol i bilasim long gol, blupela ston lapis lasuli, na tit bilong elefan. Ol i painim sampela banis ol i bin bilasim long tit bilong elefan. Na i gat wanpela gaden i gat banis na wanpela liklik raunwara, na dispela i mekim haus king i naispela tru.

Bikpela samting bilong dispela taun na ol ples i raunim dispela taun em ol tempel bilong Bal na Dagan.b Ol taua bilong tempel, ol i go antap inap olsem 20 mita, ol i gat wanpela liklik rum em man i go insait long en pastaim na bihain man bai kamap long narapela rum i gat wanpela imis bilong dispela god. I gat wanpela lata i go antap long wanpela ples we king i bin mekim wok bilong em. Long nait o long taim bilong strongpela win ren, ating ol i laitim sampela lait i stap antap long tempel bilong stiaim ol sip i kam insait long pasis. Ol saveman i bin painim 17 anka ston long tempel bilong Bal-Hadad, em god bilong bikpela win ren, na ating ol boskru husat i ting Bal-Hadad i bin helpim ol long i kam bek gut, ol i bin givim ol dispela anka olsem ofa.

Planti Olpela Rait

Ol i bin painim planti tausen plet graun i gat ol rait i stap long en long ol haus samting i bagarap i stap long Ugarit. Ol i painim ol rait i stori long ol samting bilong bisnis, lo, politik, na gavman, na ol i raitim long 8-pela tok ples na 5-pela narapela narapela kain rait. Lain bilong Schaeffer i painim wanpela rait ol i no save long en inap long dispela taim​​—⁠ol i givim nem Ugarit long en. Bilong raitim dispela tok ples bilong ol, ol i yusim 30 narapela kain mak olsem ABC bilong ol, na dispela ABC i olpela tru.

Ol rait Ugarit i stori long ol samting bilong dispela graun, na tu, i gat sampela rait i helpim yumi long save long ol bilip na pasin bilong lotu bilong bipo. Long planti samting lotu bilong ol Ugarit i wankain long lotu bilong ol Kenan em ol i stap klostu long ol. Roland de Vaux i tok, ol dispela rait “i stori gut long ol manmeri long graun bilong Kenan paslain liklik long ol Israel i daunim ol.”

Lotu Long Taun Bilong Bal

Ol rait Ras Shamra i stori long 200 god na god meri. Nambawan god bilong ol em El, na ol i kolim em papa bilong ol god na ol man. Na god bilong bikpela win ren Bal-Hadad em i “sindaun antap long ol klaut” na em i “bikpela bilong graun.” Ol i tok El i luk olsem wanpela lapun man i gat gutpela tingting na save na waitpela mausgras na em i stap longwe long ol man. Tasol Bal em i wanpela strongpela god i laik winim ol narapela na em i laik bosim ol narapela god na ol man.

Ol rait ol i painim ating ol Ugarit i bin kolim kolim long ol bung bilong lotu, olsem long bung bilong nupela yia o long bung bilong taim bilong bungim kaikai bilong gaden. Tasol yumi no save gut long insait bilong ol dispela rait. Wanpela i stori long Bal i winim Yam, em god bilong solwara na pikinini man bilong El. Ating dispela samting i helpim ol boskru bilong Ugarit long bilip tru olsem Bal bai lukautim ol taim ol i raun long solwara. Long wanpela pait wantaim Mot, Mot i daunim Bal na Bal i go daun long ples bilong ol daiman. Orait nau bikpela san i kamap, na olgeta wok bilong ol man i pinis. Anat, em meri na susa bilong Bal​​—⁠em god meri bilong pasin laikim na pait​​—⁠em i kilim i dai Mot na kirapim bek Bal. Bal i kilim i dai ol pikinini man bilong meri bilong El, em Atirat (Asera), na kisim bek wok king. Tasol 7-pela yia bihain Mot i kam bek.

Sampela i ting dispela stori i makim ol senis bilong taim bilong san na ren i save kamap long olgeta yia, olsem traipela san i kamap bihain long gutpela ren bilong givim laip long ol samting na bihain taim bilong kol i kamap. Sampela i ting dispela stori long 7-pela 7-pela yia i makim olsem ol man i pret long bikpela hangre na traipela san. Tasol long tupela stori, Bal em i bikpela samting bambai wok bilong ol man i ken kamap gutpela. Saveman Peter Craigie i tok: “Mak em lotu Bal i laik winim em Bal i mas i stap nambawan; ol man i lotuim em ol i bilip olsem taim Bal i stap nambawan, long dispela taim tasol ol samting bilong gaden na ol bulmakau samting bai stap gut​—⁠em ol i bikpela samting bilong ol man i ken i stap laip.”

Banis Bilong Lukautim Ol Long Lotu Haiden

Ol rait ol i painim i kamapim klia ol pasin nogut tru bilong lotu Ugarit. Buk The Illustrated Bible Dictionary i tok: “Ol rait i stori long ol samting nogut tru em pasin bilong lotuim ol dispela god i kamapim; em ol i strong long pait, pasin pamuk, ol pasin i kirapim bel bilong narapela na ol samting nogut dispela i kamapim.” De Vaux i tok: “Taim man i ritim ol dispela stori, em i ken save bilong wanem ol man i lotu tru long God Yawe na ol bikpela profet ol i nolaik tru long dispela pasin bilong lotu.” Lo em God i bin givim long lain Israel bilong bipo i bin i stap olsem wanpela banis bilong lukautim ol long kain lotu giaman olsem.

Ol Ugarit i bin bihainim tru olkain pasin bilong glasman, lukluk long ol sta bilong kisim save long ol samting bai kamap bihain, na majik. Ol i lukluk long ol mak bilong ol sta samting bilong ples antap, na tu, long ol mak bilong pikinini i blut yet na ol i gat sampela bagarap na long klok o lewa samting bilong ol animal ol i kilim pinis. Savemeri Jacqueline Gachet i tok: “Ol i bilip olsem dispela god em ol i ofaim wanpela animal long en em i kamap hap bilong dispela ofa na spirit bilong dispela god i bung wantaim spirit bilong dispela animal. Olsem na taim ol i kisim save long ol mak i stap long klok o lewa samting, ol inap save long laik bilong spirit bilong ol dispela god em ol inap tok yes o nogat long ol askim ol i mekim bilong save long ol samting bai kamap long bihain o ol samting ol i mas mekim long wanpela samting.” (Le pays d’Ougarit autour de 1200 av.J.C.) Tasol ol Israel i mas klia olgeta long olgeta kain pasin olsem.​​—⁠Lo 18:​9-​14.

Lo Bilong Moses i tambuim pasin bilong goapim ol animal. (Wok Pris 18:23) Ol Ugarit i gat wanem tingting long dispela pasin? Long ol rait ol i bin painim, Bal i bin goapim wanpela bulmakau meri. Saveman bilong painim ol samting bilong bipo insait long graun, Cyrus Gordon, em i tok: “Sapos ol i tok olsem Bal i kisim skin bilong bulmakau man bilong goapim bulmakau meri, yumi no ken mekim wankain tok long ol pris bilong em, em ol i bihainim pasin ol i tok Bal i bin mekim.”

God i tokim ol Israel: “Yupela i no ken katim ol makmak long skin bilong yupela.” (Wok Pris 19:28) Tasol taim Bal i dai, El i “katim skin bilong em long naip, em i mekim ol makmak long resa; em i katim pes bilong em.” Ating pasin bilong katim nabaut skin i bin stap olsem wanpela pasin bilong ol man i lotu long Bal.​​—⁠1 King 18:⁠28.

Wanpela stori Ugarit i kamapim olsem pasin bilong kukim pikinini meme long susu em insait long wanpela pasin lotu ol Kenan i save mekim bilong kamapim planti pikinini. Tasol Lo Bilong Moses i tokim strong ol Israel: “Yupela i no ken kisim susu bilong meme na putim long sospen na kukim pikinini bilong dispela meme long en.”​​—⁠Kisim Bek 23:⁠19.

Skelim Wantaim Ol Tok Bilong Baibel

Pastaim ol i tanim ol rait Ugarit wantaim helpim bilong tok ples Hibru bilong Baibel. Peter Craigie i tok: “I gat planti tok long Baibel Hibru em mining bilong en i no klia tumas, na sampela taim ol i no save long mining bilong en; ol man bilong tanim tok paslain long yia 1900 ol i bin kolim nating mining bilong sampela tok. Tasol taim wankain tok i kamap long ol rait Ugarit, ol i kisim sampela save moa long ol.”

Olsem: Wanpela tok Hibru i stap long Aisaia 3:​18 em planti taim ol i tanim olsem ‘bilas bilong pasim gras.’ Wankain tok long Ugarit i makim san na god meri bilong san. Olsem na ol meri bilong Jerusalem em tok profet bilong Aisaia i toktok long ol, ol i bin putim ol bilas i gat mak olsem liklik san na mun bilong litimapim nem bilong ol god bilong Kenan.

Long Sindaun 26:​23 bilong ol rait Masoret, ol i tok “man i toktok strong long mekim gutpela pasin, tasol as tingting bilong en, em i bilong mekim pasin nogut tasol,” i olsem wanpela sospen graun ol i bin karamapim long “pipia bilong silva.” Wanpela tok Ugarit i mekim na ol inap tanim dispela tok olsem “olsem naispela samting i lait i karamapim hap sospen graun i bruk.” Olsem na i stret Buk Baibel i tanim dispela tok olsem: “Sapos man i toktok strong long mekim gutpela pasin, tasol as tingting bilong en, em i bilong mekim pasin nogut tasol, orait em i olsem wanpela sospen graun [“wanpela hap sospen graun i bruk,” NW ] ol i bin karamapim long silva na i luk nais tru.”

Olsem Wanem? Ol Tok Ugarit i Olsem As Bilong Ol Tok Bilong Baibel?

Ol i bin skelim ol rait Ras Shamra na sampela saveman i tok olsem sampela tok bilong Baibel ol i kisim long ol stori Ugarit. André Caquot, em bilong lain French Institute, em i tok “ol pasin bilong ol Kenan i olsem as bilong lotu bilong ol Israel.”

Long Song 29, Mitchell Dahood bilong lain Pontifical Biblical Institute long Rom, em i tok: “Dispela song ol lain bilong Yawe i kisim long wanpela olpela singsing ol Kenan i bin mekim long Bal em god bilong strongpela win ren . . . Klostu olgeta tok bilong dispela song ol i kamapim long ol olpela rait bilong ol Kenan.” Olsem wanem? Dispela tingting i stret? Nogat tru!

Sampela saveman i tok, dispela tingting olsem tupela tok i klostu wankain em i no stret. Wanpela tisa bilong lotu, Garry Brantley, em i tok: “I no gat wanpela rait Ugarit i wankain olsem Song 29. Sapos ol man i tok Song 29 (o wanpela narapela tok bilong Baibel) em i wankain olsem ol stori nating bilong ol haiden, dispela tok i no gat as bilong en.”

Sapos sampela tok piksa, na stori, na stail bilong raitim ol tok i wankain, yu ting dispela i mekim na ol rait Ugarit i as bilong ol rait Hibru? Nogat tru. Yumi ken ting dispela samting bai kamap. Buk The Encyclopedia of Religion i tok: “As na pasin bilong raitim na ol tok bilong en i wankain liklik, em pasin na sindaun bilong ol man: maski ol Ugarit na ol Israel i sindaun long narapela narapela hap na ol i stap long narapela narapela taim, ol i insait long wanpela bikpela lain i bin mekim wok long ol wankain tok bilong kamapim ol stori na ol wankain tok bilong lotu.” Olsem na Garry Brantley i tok: “I no stret long tok olsem ol bilip haiden i as bilong ol tok bilong Baibel, long wanem, ol i gat sampela tok i wankain.”

Na tu, yumi mas save olsem sapos sampela samting bilong ol rait Ras Shamra na ol tok bilong Baibel i wankain, ol i wankain tasol long ol samting bilong pasin bilong raitim ol tok na i no wankain long ol samting bilong spirit. Saveman bilong painim ol samting bilong bipo insait long graun, Cyrus Gordon, em i tok: “Ol gutpela na stretpela pasin em Baibel i kamapim i no stap long Ugarit.” Tru tumas, ol samting bilong tupela lain i narapela kain i planti moa long ol samting i wankain.

Save ol i kisim long ol rait Ugarit bai helpim yet ol sumatin bilong Baibel long save ol man bilong raitim Baibel na lain Hibru ol i bin sindaun long wanem kain taim. Na tu, taim ol i skelim moa ol rait bilong Ras Shamra dispela inap helpim ol man long kisim save moa long tok ples Hibru bilong bipo. Tasol bikpela samting moa, ol samting ol i painim pinis long Ugarit i kamapim ples klia olsem ol pasin nogut tru bilong lotu Bal na trupela lotu bilong Jehova ol i narapela narapela tru.

[Ol Futnot]

a Ol “Lain Bilong Solwara” em ol lain i bin raun long solwara na ol i bilong ol ailan bilong Mediterenian na ol ples i stap long arere bilong solwara. Ating ol Filistia i stap namel long ol.​​—⁠Amos 9:⁠7.

b Tru ol man i gat narapela narapela tingting, tasol sampela i ting dispela tempel bilong Dagan em i tempel bilong god El. Roland de Vaux, wanpela saveman bilong Frans na profesa long Jerusalem School of Biblical Studies, em i tok olsem Dagan​​—⁠em Dagon bilong Hetman 16:23 na 1 Samuel 5:​1-5​​—⁠em nem tru bilong god El. Buk The Encyclopedia of Religion i tok, ating “ol i bungim Dagan wantaim god [El].” Long ol rait bilong Ras Shamra, ol i kolim Bal olsem pikinini man bilong Dagan, tasol ol i no klia gut long mining bilong tok “pikinini man” long dispela hap.

[Rait long pes 25]

Ol samting bilong bipo ol i painim long Ugarit i helpim yumi long save moa long ol tok bilong Baibel

[Mep/Ol Piksa long pes 24, 25]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

Gavman Hit long yia 1400-1300 B.C.E.

SOLWARA MEDITERENIAN

Yufretis

MAUNTEN CASIUS (JEBEL EL-AGRA)

Ugarit (Ras Shamra)

Maunten Sukas

Orontes

SIRIA

ISIP

[Ol Kredit Lain]

Statuette of Baal and rhyton in the shape of an animal’s head: Musée du Louvre, Paris; painting of the royal palace: © D. Héron-Hugé pour “Le Monde de la Bible”

[Piksa long pes 25]

Hap bilong dua bilong haus king

[Piksa long pes 26]

Wanpela stori Ugarit i helpim yumi long save long lo i stap long Kisim Bek 23:⁠19

[Kredit Lain]

Musée du Louvre, Paris

[Ol Piksa long pes 27]

Ston bilong Bal

Dis gol i kamapim stori bilong man i painim abus

Ai bilong bokis ol i wokim long tit bilong elefan i soim piksa bilong wanpela god meri bilong kamapim planti pikinini

[Kredit Lain]

All pictures: Musée du Louvre, Paris

    Tok Pisin Pablikesen (1983-2025)
    Log Aut
    Log In
    • Tok Pisin
    • Serim
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ol Lo Bilong Yusim
    • Privacy Policy
    • Ol Praivesi Seting
    • JW.ORG
    • Log In
    Serim