“Lo i Stap Olsem Waspapa Bilong Yumi”
HAMAS pikinini i save tingim ol lo na pasin bilong stretim ol olsem em i bikpela samting? Ating i no gat planti, a? Ol i save les long ol tambu. Tasol ol man i gat wok long helpim ol yangpela ol i save, i mas i gat man bilong bosim gut ol. Na taim ol pikinini i go bikpela, ating ol bai pilim tru olsem ol tok ol i bin kisim bilong soim rot long ol i bin helpim ol gut. Aposel Pol i bin mekim tok piksa long wanpela man i save was long ol pikinini bilong makim wanpela samting God Jehova i bin mekim bilong bosim na stretim lain bilong em insait long planti yia.
Long taim bilong ol aposel, sampela Kristen long Galesia, em wanpela provins bilong Rom, ol i tok God i laikim ol man i save bihainim Lo em God i bin givim long ol Israel long rot bilong Moses. Aposel Pol i save dispela tok i no stret, long wanem, God i bin givim holi spirit long sampela man i no bin bihainim lo bilong ol Juda. (Aposel 15:12) Olsem na Pol i stretim dispela tingting kranki bilong ol long rot bilong wanpela tok piksa. Long pas em i salim long ol Kristen bilong Galesia, Pol i tok: “Lo i stap olsem waspapa bilong yumi, bilong bringim yumi i kam long Krais.” (Galesia 3:24) Wanpela saveman i tok, “wok olsem waspapa em i bikpela samting, na em i bin kamap long bipo yet.” Sapos yumi save long wok ol dispela waspapa i bin mekim, bai yumi kisim gut dispela tok bilong aposel Pol.
Waspapa na Wok Bilong Em
Ol famili bilong ol maniman Grik na Rom na ating ol maniman Juda tu ol i bin kisim ol waspapa bilong lukautim ol pikinini na bosim ol samting ol i mekim, kirap long taim ol i liklik yet na i go inap long taim ol i gat 14 krismas samting. Waspapa em i wanpela lapun wokboi nating ol i save trastim em na em i save was long pikinini na bai i no gat samting nogut i painim em, na em i mas kirapim pikinini long mekim ol samting Papa i laik bai em i mas mekim. Long de olgeta, waspapa i save stap wantaim pikinini, maski em i go we, na helpim pikinini long i stap klin, na kisim em i go long skul, na karim ol buk samting bilong pikinini, na was gut long pikinini taim em i skul.
Dispela waspapa bilong pikinini em i no wanpela tisa bilong skul. Em i no save lainim pikinini long ol samting ol i lainim long skul. Em i save mekim ol samting papa bilong pikinini i tokim em long mekim bilong was long pikinini. Tasol em i save bosim na stretim pikinini, na long dispela rot em i givim sampela save tu long pikinini. Olsem em i mas skulim pikinini long mekim gutpela pasin, na krosim em, na sampela taim em i mas givim strafe long pikinini sapos em i bikhet. Tru, mama na papa i gat bikpela wok bilong skulim pikinini, tasol taim em i wok long go bikpela, waspapa i skulim em olsem em i mas stretim gut baksait taim em i wokabaut long rot, na em i mas putim saket, na sindaun gut, na kaikai stret, na em i mas kirap sanap long taim ol man i bikpela pinis ol i kam insait long rum, na laikim tumas papamama, na ol kain pasin olsem.
Wanpela saveman Grik, em Pleto (428-348 B.C.E), em i ting i mas i gat man bilong daunim ol laik i save kamap long bel bilong ol pikinini. Em i tok: “Ol sipsip o bulmakau samting i no inap i stap sapos ol i no gat wasman bilong ol, na olsem tasol ol pikinini i no inap i stap sapos ol i no gat wanpela waspapa bilong ol, na ol wokboi nating tu i mas i gat bos bilong ol.” Tru, sampela bai ting dispela tok i strong tumas, tasol em tingting bilong Pleto long dispela samting.
Oltaim ol dispela waspapa i save stap wantaim pikinini, olsem na ol i kisim nem olsem ol wasman i save mekim nogut long ol pikinini na ol i hatpela bos, na ol i save sutim tok long ol pikinini long ol kain kain liklik samting nating. Tasol maski sampela waspapa i gat kain nem olsem, ol i save lukautim gut ol pikinini na bai ol man i no ken bagarapim ol o mekim pasin nogut long ol. Wanpela saveman Grik, em Appian, bilong yia 150 C.E. samting, em i stori long wanpela waspapa i kisim pikinini i go long skul, na long rot wanpela lain raskol i laik kilim i dai pikinini, olsem na waspapa i holimpas pikinini. Em i no laik lusim pikinini, olsem na ol raskol i kilim i dai waspapa na pikinini wantaim.
Pasin pamuk i pulap tru long kantri Grik long dispela taim bipo. Ol i mas lukautim gut ol pikinini, na moa yet ol mangi, na bai ol man i no ken mekim pasin sem long ol. Olsem na waspapa i save stap wantaim pikinini long taim em i skul, nogut ol tisa i mekim pasin nogut long ol. Wanpela saveman Grik, em Libanius, bilong yia 320 C.E. samting, em i tok ol waspapa i mas “was gut long ol mangi taim ol i wok long go bikpela,” bilong “rausim ol man i gat tingting bilong mekim pasin sem long ol, na bilong pasim ol dispela man na bai ol i no ken poroman wantaim ol mangi.” Ol yangpela i rispek long ol waspapa i bin lukautim ol. Long matmat bilong ol i gat sampela rait i soim olsem ol man bipo ol dispela waspapa i bin lukautim ol, ol i tenkyu na pilim yet gutpela wok bilong ol dispela waspapa bilong ol taim ol i dai pinis.
Lo i Stap Olsem Waspapa
Bilong wanem aposel Pol i kolim Lo Bilong Moses olsem wanpela waspapa? Wanem samting i mekim na dispela tok piksa i stret tru?
Namba wan samting, em Lo i lukautim ol Israel. Pol i tok “lo i bin was” long ol Juda. I olsem ol i stap aninit long wanpela waspapa na em i lukautim ol i stap. (Galesia 3:23, NW) Lo i bin stiaim ol long olgeta samting ol i mekim long i stap bilong ol. Em i pasim ol long ol laik nogut i kamap long bel bilong ol. Em i bosim wokabaut bilong ol na oltaim em i krosim ol long ol rong na pasin kranki ol i mekim, olsem na ol Israel i ken save long ol popaia na pasin kranki bilong ol yet.
Na Lo i lukautim ol na bai ol i no ken kisim ol pasin nogut bilong ol narapela lain i stap klostu long Israel, olsem ol pasin pamuk nogut tru na ol pasin nogut bilong lotu. God i tambuim ol long maritim ol haiden, na dispela i bikpela samting bilong helpim lain Israel olgeta long i stap gut long God. (Lo 7:3, 4) Ol dispela lo na tambu i helpim lain bilong God long i stap stret long lotuim God na i redim ol bambai ol inap luksave long Mesaia taim em i kamap. Em ol gutpela samting tru God i mekim long ol. Moses i tokim ol wanlain Israel: “God, Bikpela bilong yumi, i save stretim yupela, olsem wanpela papa i save paitim pikinini bilong stretim em.”—Lo 8:5.
Tasol wanpela bikpela samting long tok piksa bilong aposel Pol i olsem, wok bos bilong dispela waspapa i bilong sotpela taim tasol. Taim pikinini i go bikpela, em i no stap moa aninit long waspapa. Wanpela saveman Grik, em Senafan (431-352 B.C.E.), em i tok: ‘Taim mangi i no stap pikinini moa na em i laik kamap yangpela man, em i no i stap moa aninit long waspapa na tisa bilong em, na papamama i larim em i bosim wokabaut bilong em yet.’
Na i wankain tu long Lo Bilong Moses. Wok bilong en i bilong sampela haptaim tasol—“God i laik bai as bilong sin em i ken kamap ples klia, . . . inap long taim dispela pikinini [Jisas Krais] i kamap.” Aposel Pol i tok, dispela Lo i stap olsem “waspapa bilong [ol Juda], bilong bringim [ol] i kam long Krais.” Bilong God i ken orait long ol, ol dispela wanlain Juda bilong Pol i mas bilip long wok Jisas i holim insait long ol samting God i tingting pinis long mekim. Taim ol i mekim olsem, orait wok bilong waspapa i pinis.—Galesia 3:19, 24, 25.
Lo God i bin givim long ol Israel em i nambawan olgeta. Dispela Lo em i inapim tru ol samting God i laik em i mas kamap—Lo i lukautim ol manmeri bilong em na kirapim ol long tingim ol stretpela lo bilong em ol i mas bihainim. (Rom 7:7-14) Lo em i gutpela waspapa. Tasol long sampela man i bin stap aninit long en, ol samting Lo i tok ol i mas mekim i olsem wanpela hevipela samting ol i mas karim. Olsem na Pol i tok, long taim God i makim pinis, “Krais yet i kisim dispela nem ‘man bilong bagarap’ na em i kisim bek yumi.” Dispela tok olsem Lo i makim ol man long “bagarap,” em i olsem ol Juda i no gutpela olgeta, olsem na ol i no inap bihainim stret ol samting dispela Lo i kolim. Lo i tok ol i mas mekim stret olgeta samting bilong lotu i gat ol kain kain wok insait long en. Taim wanpela Juda i bilip olsem ol samting ofa bilong Jisas i mekim bilong helpim ol man i winim tru ol samting bilong Lo, em nau, em i no gat wok moa long bihainim ol lo na tambu bilong waspapa.—Galesia 3:13; 4:9, 10.
Olsem na taim Pol i tok Lo Bilong Moses i olsem wanpela waspapa, em i laik kamapim klia wok bilong Lo long lukautim na soim rot long ol Israel na em i bilong i stap sotpela taim tasol. Bilong Jehova i ken orait long yumi, yumi mas daun long Jisas na bilip long em, na i no long rot bilong bihainim Lo.—Galesia 2:16; 3:11.
[Blok/Piksa long pes 21]
“OL WASMAN” NA “OL BOSMAN”
Aposel Pol i stori long waspapa, na tu, em i tok piksa tu long “ol wasman” na “ol bosman.” Galesia 4:1, 2, i tok: “Taim pikinini i stap yangpela yet, em i stap wankain olsem ol wokboi bilong papa. Em i mas aninit long ol wasman na ol bosman, i go inap long taim papa i bin makim.” Wok bilong “ol wasman” na “ol bosman” i narapela kain long wok bilong ol waspapa, tasol samting Pol i laik kamapim klia em i wankain.
Aninit long lo bilong Rom, ol i save makim wanpela “wasman” bilong was long wanpela pikinini i no gat papamama na bilong lukautim ol mani kago samting bilong pikinini i go inap long taim pikinini i bikpela pinis. Olsem na Pol i tok, maski “bihain dispela pikinini bai i kisim olgeta samting bilong papa,” tasol taim em i pikinini yet em i stap olsem wokboi nating na em i no inap kisim ol mani kago bilong em.
Tasol “bosman” i gat narapela wok. Em i save bosim olgeta mani na kago samting bilong pikinini. Wanpela saveman Juda, em Flavius Josifas, em i stori long wanpela yangpela man, Hirkanus, em i askim papa long raitim wanpela pas bilong tok orait long bosman bilong em i ken givim sampela mani long Hirkanus bambai em i ken baim ol samting bilong em.
Olsem na pasin bilong pikinini long i stap aninit long wanpela waspapa o wanpela “wasman” o “bosman” i makim olsem taim em i stap pikinini yet em i no stap fri. Ol narapela i bosim i stap bilong pikinini i go inap long taim papa bilong em i bin makim.
[Piksa long pes 19]
Piksa bilong wanpela waspapa i holim stik wokabaut long wanpela botol ston bilong ol Grik bilong bipo
[Kredit Lain]
National Archaeological Museum, Athens
[Piksa long pes 19]
Wanpela kap bilong yia 400 B.C.E. samting i gat piksa bilong wanpela waspapa (i holim stik wokabaut) na em i lukluk i stap taim pikinini i kisim skul long sampela kain tok na musik
[Kredit Lain]
Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz/Art Resource, NY