Yumi Kisim Baibel Olsem Wanem—Hap Tri
BEMA, 1824—Nau tasol ol ofisa bilong kingibinopimna kapsaitim olgeta samting i stap insait long haus misineri bilong Adoniram na Ann Judson, na olgeta samting ol ofisa i ting i gutpela samting long painim, ol i bin kisim i go wantaim ol. Tasol i gat wanpela gutpela samting tru ol i no lukim—em wanpela rait bilong Baibel em wanpela man i bin tanim na Ann i bin haitim insait long graun aninit long haus. Adoniram, em man bilong tanim dispela tok, ol i pasim em long sen na em i stap long wanpela kalabus ol natnat i pulap long en—ol man i bin sutim tok long em olsem em i wanpela man bilong lukstil. Nau kol i holim dispela rait na i laik bagarap. Wanem samting inap lukautim dispela rait? Ann i pulimapim insait long wanpela strongpela pilo na salim i go long man bilong em long kalabus. Pilo i no bagarap, na ol tok bilong rait i stap insait long en i kamap hap bilong namba wan Baibel long tok ples Bema.
I kam inap long nau, planti samting olsem i bin painim Baibel. Long tupela Wastaua i kamap paslain long dispela, yumi bin stori long wok bilong tanim tok na tilim Baibel, kirap long taim ol i raitim Baibel pinis i kam inap long yia 1600 samting. Wanem samting i bin painim Baibel kirap long dispela taim i kam inap nau? Bai wanpela taim i kamap na olgeta man inap kisim Baibel? Sosaiti Was Taua i bin mekim wanem wok?
Ol Misineri na Ol Sosaiti Bilong Baibel
Long planti kantri, namel long yia 1600 i go inap olsem 1800, planti man i kirap na kaunim Baibel. Insait long dispela taim, Baibel i mekim bikpela samting tru long ol man long Inglan. Klostu olgeta manmeri, king na man nating tu, ol i wok long tingim tingim ol stori na tok bilong Baibel. Tasol Baibel i mekim bikpela samting long ol man long ol narapela kantri tu—i no long Inglan tasol. Long dispela taim, Inglan i bosim planti kantri na wok bisnis, na sampela man bilong Inglan, taim ol i raun long solwara, ol i kisim Baibel i go wantaim ol. Dispela samting i opim rot na Baibel i go kamap long planti hap.
Klostu long yia 1800, ol tok bilong Baibel i kirapim sampela man long Inglan long tingim ol man bilong ol longwe kantri em Inglan i bosim. Tasol i no olgeta man i gat dispela tingting. Planti bikman bilong lotu ol i bilip olsem God i makim pinis ol samting i mas painim yumi, olsem na ol i ting em laik bilong God na i gat sampela man em God i no ken kisim bek ol. Taim William Carey, bihain em i kamap wanpela misineri, i mekim wanpela tok bilong kirapim ol man long salim wanpela lain bilong misin i go long India, wanpela man i singaut na krosim em olsem: “Yangpela man, sindaun; taim God i laik mekim sampela wok bilong helpim ol haiden long kisim lotu Kristen, Em yet bai mekim, olsem na maski yu helpim em!” Maski ol man i no laik helpim em, Carey i kalap long sip na i go long India long yia 1793. Em i mekim bikpela wok tru; em i tanim Baibel olgeta o sampela hap bilong en i go long 35 tok ples bilong ol man bilong India.
Ol misineri i kisim save olsem nambawan bikpela samting bilong helpim wok bilong ol, em Baibel long tok ples bilong kantri ol i go long en. Tasol husat inap wokim ol Baibel? Bihain, wanpela lain i kamap na i tilim planti Baibel i go long olgeta hap bilong graun—dispela samting i kamap long rot bilong wanpela meri bilong Wels i gat 16 krismas, em Mary Jones. Long 1800, Mary i wokabaut lek nating inap 40 kilomita—em i laik lukim wanpela pasto bilong baim wanpela Baibel Wels. Inap 6-pela yia em i bin bungim mani bilong em, na taim Mary i kisim save olsem i no gat Baibel—ol man i baim pinis—em i bel hevi tru na em i krai. Pasto i pilim tru pasin bilong Mary em i laikim tumas Baibel, na em i givim wanpela Baibel bilong em yet long Mary.
Bihain, pasto ya i wok long tingim ol planti narapela man i no gat Baibel, na em i toktok wantaim ol pren bilong em long Landon long dispela hevi. Dispela i mekim, na long 1804 ol i kamapim wanpela sosaiti bilong Baibel (Britis na Foren Baibel Sosaiti). Wok bilong en i olsem: Ol i laik helpim ol man long kisim Baibel long liklik pe long tok ples bilong ol yet, na long ol dispela Baibel ol i prinim, bai ol i ‘no putim sampela tok bilong ol man yet.’ Ol man i kamapim dispela Sosaiti ol i ting sapos ol i rausim ol tok i save stap long arere arere bilong ol pes, em ol tok bilong ol man yet long kamapim insait bilong ol tok bilong Baibel, ol bai abrusim ol tok pait bilong bilip. Tasol bihain, sampela taim dispela Sosaiti bilong Baibel i no wanbel long sampela buk, i no hap tru bilong Baibel, em ol i kolim ol namba tu lain buk bilong Olpela Testamen, na long pasin bilong kisim baptais long wara, na tok bilong God Triwan.
Pastaim ol man i amamas long mekim dispela wok, na i kam inap long 1813 sampela sosaiti bilong Baibel i kamap pinis long Jemani, Netelan, Denmak, na Rasia. Bihain moa, ol sosaiti bilong Baibel i kamap long sampela kantri moa. Taim ol sosaiti bilong Baibel bilong pastaim ol i kolim ol samting ol i laik mekim, ol i ting i gat wan wan bikpela tok ples tasol em klostu olgeta manmeri i save mekim wok long en. Ol i no save i gat planti tausen tok ples! Wan wan man tasol bilong tanim tok ol i save long tok Hibru na tok Grik na bai ol inap lukim na tanim i go long tok ples bilong ol manmeri. Olsem na taim Britis na Foren Baibel Sosaiti i kirapim wok bilong tanim tok bilong Baibel, planti taim ol man bilong tanim tok ol i lukim Baibel King James Version long tok Inglis na tanim tok.
Ol Hevi Bilong Wanpela Man Bilong Tanim Tok
I gat planti stori na tok piksa long Baibel, as bilong en em ol samting i save kamap long olgeta de. Dispela i mekim na i no hatwok tumas long tanim tok bilong Baibel—tasol taim ol i raitim Baibel, sapos ol i bin bihainim save bilong dispela graun long mekim ol tok i no klia liklik, em nau, bai i hatwok. Tasol taim ol misineri i mekim wok bilong tanim tok long pastaim, sampela taim ol i kamapim ol tok ol man i lap long en o i paul liklik. Olsem: Long wanpela hap long India, wanpela Baibel ol misineri i bin tanim em i givim tingting long ol man olsem God em i wanpela blupela samting. Taim ol misineri i bin tanim dispela hap tok, “bilong heven,” em hap bilong dispela tok olsem “Papa bilong heven,” ol i raitim tok em insait bilong en i olsem “i gat kala bilong skai”!
Long 1819, Adoniram Judson i stori long ol hevi bilong man bilong tanim tok olsem: ‘Taim mipela i lainim tok ples bilong ol man i stap long ol longwe kantri, em pasin bilong ol long kamapim tok i narapela kain long mipela, na ol leta na ol tok i narapela kain olgeta long ol tok mipela i save pinis long en, na mipela i no gat dikseneri o man bilong tanim tok bilong helpim mipela, na mipela i mas kisim sampela save long dispela tok ples paslain long mipela i kisim wanpela tisa bilong ples bilong lainim mipela—em nau, mipela i mas mekim bikpela wok tru!’ Ol man bilong tanim tok, olsem Judson, wok bilong ol i bin opim rot bambai planti man moa inap kisim Baibel.—Lukim sat long pes 12.
Ann Judson i helpim man bilong em long mekim dispela wok i gat hatwok long en—em wok bilong tanim tok. Tasol tupela Judson i no gat dispela hatwok tasol. Taim ol ofisa bilong king i kisim Adoniram i go long kalabus, Ann i gat bel. Em i daunim pret bilong em, na inap 21 mun em i wok long askim ol bikman, em ol i birua long em, long ol i ken orait long man bilong em i ken lusim kalabus. Dispela hatwok wantaim sik i painim em, dispela tupela wantaim i mekim nogut tru long em. Liklik taim bihain long Adoniram i lusim kalabus, meri bilong em, Ann, na liklik pikinini bilong tupela, ol i kisim fiva na ol i dai. Bel bilong Adoniram i bagarap stret. Tasol em i askim God long strongim em na em i wok i go yet long tanim tok bilong Baibel i go long tok ples Bema, na em i pinisim dispela wok long 1835. Long dispela taim, i gat sampela narapela tok pait bilong Baibel i wok long kamap.
Ol i Tok Pait Long Baibel
Insait long yia 1800 i go inap 1900, ol lain bilong helpim sindaun bilong man na ol lain bilong politik ol i tok pait, na sampela taim Baibel i insait long dispela samting. Olsem: Pastaim king na Misin Otodoks Bilong Rasia i bin helpim wok bilong Baibel Sosaiti Bilong Rasia, tasol bihain liklik ol i pinisim na tambuim dispela Sosaiti. (Wanpela yia paslain long dispela, ol birua bilong dispela Sosaiti i bin kukim planti tausen Baibel long paia.) Orait nau ol pris bilong lotu Otodoks i wok strong long pinisim dispela wok ol Kristen bilong pastaim i bin givim bel long mekim—em wok bilong tilim Baibel long olgeta hap bilong graun. Ol bikman bilong lotu Otodoks long dispela taim ol i strong long tok olsem Baibel inap daunim namba bilong Misin na Gavman. Tasol wanpela nupela lain politik i kamap na ol i no ting Baibel em wanpela samting ol i mas pret long en—ol i ting Baibel em wanpela samting em Misin na Gavman inap mekim wok long en bilong daunim ol manmeri. Em nau, Misin na Gavman wantaim i laik mekim nogut long Baibel!
Long ol yia i kamap bihain, sampela “saveman” tu i mekim wok bilong daunim ol tok bilong Baibel. Long 1831, Charles Darwin i kalap long sip na i go long wanpela raun, na ol samting em i lukim, dispela i mekim na em i kamapim dispela tok olsem ol man i kamap long rot bilong evolusen. Long 1848, Marx na Engels i kamapim pepa bilong ol Komyunis (Communist Manifesto)—dispela pepa i tok olsem lotu Kristen i olsem wanpela samting ol man inap mekim wok long en bilong daunim ol man nating na mekim nogut long ol. Long dispela taim tu, sampela saveman bilong graun ol i wok long skelim skelim ol tok bilong Baibel, na ol i tok olsem, ol tok bilong Baibel i no tru na sampela man em Baibel i stori long en—olsem Jisas yet—ol i no bin i stap! Tasol sampela man i gat tingting, ol i save olsem ol tok ol man i kamapim long sakim God na ol tok bilong Baibel, dispela i no gat as bilong en, na ol i wok long painim sampela rot bilong kamapim klia olsem tok bilong Baibel em i tru inap long ol man i ken bilip long en. Wanpela man olsem, em Konstantin von Tischendorf—em i bilong Jemani na em i wanpela saveman bilong ol tok ples.
Ol Samting Ol i Painim Pinis i Helpim Baibel
Tischendorf i raun long hap bilong Midel-Is bilong painim ol olpela rait bilong Baibel—em i laik kamapim long ples klia olsem ol tok bilong Baibel ol i bin raitim long pastaim, em i stret. Long 1859, em dispela yia Darwin i kamapim wanpela buk The Origin of Species, Tischendorf i painim wanpela olpela rait tru bilong olgeta buk bilong Ol Skripsa Grik—dispela rait i stap long wanpela haus bruder i sanap long as bilong maunten Sainai. Ol man i kolim dispela rait olsem Codex Sinaiticus, na ating ol i bin wokim olsem 50 yia paslain long Jerom i wokim pinis Baibel Vulgate long tok Latin. Maski ol man i wok yet long skelim olsem i stret Tischendorf i tekewe dispela buk long dispela haus bruder o nogat, Tischendorf i prinim ol tok bilong en, olsem na ol saveman i gat rot long lukim na skelim.a
Rait Sinaiticus em i wanpela olpela rait tru long tok ples ol i bin raitim Baibel long en long pastaim, olsem na dispela rait i bin kamapim klia olsem ol tok bilong Ol Skripsa Grik i no bin senis, na tu, em i helpim ol saveman long kisim save long ol popaia i bin kam insait long sampela rait ol i wokim bihain. Olsem: Wan Timoti 3:16 i stori long Jisas na rait Sinaiticus i tok: “Em i kamap man.” Tasol klostu olgeta rait ol i wokim bihain long rait Sinaiticus i no gat dispela tok “em”—i gat dispela tok “God,” em ol i bin raitim long sotpela rait. Bilong mekim olsem, ol i senisim liklik dispela tok Grik yumi kolim “em.” Tasol ol i wokim rait Sinaiticus planti yia paslain long ol rait Grik i gat dispela tok “God” long en. Olsem na rait Sinaiticus i kamapim klia olsem long ol dispela rait i kamap bihain, ol i no bin raitim stret dispela ves; ol i bin raitim kranki bilong helpim tok bilong God Triwan.
Bihain long taim bilong Tischendorf, ol i painim sampela rait moa. Long nau, i gat olsem 6,000 olpela rait i gat ol tok bilong Ol Skripsa Hibru long en, na i gat 13,000 samting olpela rait bilong Ol Skripsa Grik. Ol i bin skelim gut ol dispela olpela rait, na dispela i bin helpim ol long kamapim wanpela Baibel long tok ples ol i bin raitim Baibel long en long pastaim, na yumi inap bilip tru long en. Saveman F. F. Bruce i tok: “Ol rait i narapela narapela liklik . . . ol i no senisim ol samting i bin kamap o ol samting ol Kristen i bilip long en na ol pasin ol i bihainim, nogat.” Ol i wok long tanim Baibel long planti tok ples moa, tasol olsem wanem ol dispela samting ol i kisim save long en inap helpim ol man?
Sosaiti Was Taua na Baibel
Long 1881 wanpela liklik lain i givim bel long lainim ol tok bilong Baibel na skulim ol man long ol tok bilong en, ol i kamapim wanpela lain na bihain dispela lain i kamap Sosaiti Was Taua. Pastaim ol i tilim ol Baibel em ol narapela sosaiti bilong Baibel i bin prinim, na wanpela Baibel em Ol Skripsa Grik Bilong Tischendorf. Tasol i kam inap long 1890, ol i insait long wok bilong prinim ol Baibel, olsem ol i baim sampela lain long prinim namba wan bilong sampela edisen bilong Baibel. Long 1926 Sosaiti i kirap long prinim ol Baibel long ol masin bilong ol yet. Tasol ol samting i kamapim klia olsem i mas i gat wanpela nupela Baibel em ol i tanim na stretim sampela tok bilong en. Olsem wanem? Ol inap mekim wok long ol save ol man i bin kisim insait long 100 yia i go pinis, na mekim wok long dispela save bilong kamapim wanpela Baibel em ol man inap kisim gut ol tok bilong en na i no gat bikpela pe tumas? Sampela lain bilong dispela Sosaiti i laik mekim wok olsem, na long 1946 ol i kirap long tanim tok na wokim wanpela nupela Baibel.
Wanpela Baibel, Planti Tok Ples
Ol i kamapim wanpela komiti bilong tanim tok bilong ol i ken wokim Baibel New World Translation of the Holy Scriptures long tok Inglis—ol Kristen God i bin makim ol long spirit holi na ol i gat save, ol i insait long dispela komiti. Ol i wokim dispela Baibel long 6-pela volyum, em ol man inap kisim kirap long yia 1950 i go inap 1960. Pastaim ol i kamapim Ol Skripsa Grik. Bihain long 1963 ol i tanim dispela Baibel long 27 narapela tok ples, na ol i wok long tanim long sampela moa. Taim ol i tanim tok i go long ol narapela tok ples, ol i laik mekim wankain samting olsem ol i bin mekim taim ol i tanim i go long tok Inglis. Olsem: Namba wan samting, ol i mas tanim stret ol tok, na sapos inap, ol i mas tanim stret olsem ol man i bin raitim long tok ples bilong pastaim. Ol i no ken senisim liklik bilong helpim wanpela bilip bilong ol. Namba 2 samting, ol i mas tanim olgeta wan wan bikpela tok wankain tasol long olgeta taim sapos dispela i no paulim wanpela tok. Long dispela rot ol man i kaunim Baibel ol inap save, ol man bilong raitim Baibel ol i bin mekim wok long ol wan wan tok olsem wanem. Namba 3 samting, ol i no ken senisim tok liklik; ol i mas raitim ol wan wan tok i stret tru olsem ol i bin raitim long pastaim sapos dispela i no haitim insait bilong tok. Long dispela rot bai ol tok i gutpela na i swit. Namba 4 samting, ol man nating i no ken hatwok tumas long kaunim na kisim gut ol tok bilong Baibel.
Pasin bilong raitim Baibel New World Translation long tok Inglis em i helpim wok bilong tanim dispela Baibel i go long ol narapela tok ples. Bilong hariapim na mekim stret dispela wok, long nau ol lain bilong tanim tok bilong Sosaiti ol i save mekim wok long kompyuta. Dispela i helpim ol man bilong tanim tok long wokim ol lista olsem: Long olgeta wan wan tok long tok Inglis, ol i makim wanpela tok long tok ples bilong ol i stret long en. Na tu, dispela i helpim ol long skelim ol tok Inglis ol i bin raitim bilong olgeta wan wan tok Hibru na tok Grik long Baibel.
Ol i lukim Baibel tok Inglis na ol i tanim tok—ol i no lukim Baibel long tok Hibru na tok Grik na mekim olsem, nogat; dispela em i bikpela samting long wok bilong tanim tok bilong Baibel. Dispela i sotim taim bilong tanim tok, na tu, dispela i mekim na ol tok bilong dispela Baibel long olgeta tok ples i wankain tasol. Bilong wanem i olsem? Long wanem, i gat hatwok long tanim tok bilong wanpela tok ples bilong bipo i go long sampela tok ples bilong nau, tasol i no hatwok tumas long lukim wanpela tok ples bilong nau na tanim i go long narapela tok ples bilong nau. Na tu, ol man bilong tanim tok ol inap toktok wantaim ol man i mekim ol tok ples bilong nau, tasol ol i no inap mekim olsem long ol man i mekim ol tok ples bilong planti tausen yia bipo, nogat.
Gutpela Tok Bilong Olgeta Lain Man
I gat planti stori moa mipela inap raitim bilong ol man na meri em ol i bin wok strong bambai planti man long olgeta hap bilong graun ol inap kisim Baibel, winim olgeta narapela buk ol inap kisim. Inap long planti handet yia, ol i bin prinim 4 bilion Baibel na sampela hap bilong en long 2 tausen tok ples, em klostu olgeta manmeri, olsem 90 pesen, i save mekim ol dispela tok ples!
Baibel i tok profet olsem long taim bilong yumi, ol bai autim tok bilong Kingdom bilong God long olgeta hap bilong graun. Bilong mekim olsem, God Jehova yet i bin stiaim ol man long mekim wok, na nau klostu olgeta man long graun inap kisim Baibel. (Matyu 13:47, 48; 24:14) Ol man bilong tanim tok na prinim Baibel long bipo ol i bin redi long lusim olgeta samting bilong ol na bai ol inap givim Tok Bilong God long yumi—Tok Bilong God tasol em i as bilong lait bilong spirit i stap namel long pasin tudak bilong dispela graun. Ol i bin strong tru long mekim dispela wok, na mipela i laik bai dispela gutpela pasin bilong ol i kirapim yu long kaunim na bihainim ol tok bilong Baibel na long helpim ol narapela long kisim save long en. Yes, long olgeta de, mekim wok long dispela gutpela Baibel i stap long han bilong yu!—Aisaia 40:6-8.
[Futnot]
a Lukim “Rescuing the Codex Sinaiticus” long Wastaua (tok Inglis) bilong Oktoba 15, 1988.
[Sat long pes 12]
Wok Bilong Tanim Tok Bilong Baibel i Go Bikpela
(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)
Hamas Tok Ples
1 Ol Juda i kirap long tanim tok bilong Ol Skripsa Hibru i go long tok Grik 280 B.C.E. samting
12 Jerom i wokim pinis Baibel Vulgate long tok Latin 400 C.E. samting
35 Namba wan Baibel Gutenbek i prinim 1455 samting
81 Britis na Foren Baibel Sosaiti i kamap 1804
Hamas Tok Ples Bilong Ol Wan Wan Yia
522
1900
600
700
800
900
1,049
1950
1,100
1,200
1,300
1,471
1970
2,123
1996
2,200
2,300
2,400
[Kredit Lain]
Ol i kisim long: Christianity Today, United Bible Society
[Kredit Lain long pes 9]
Mountain High Maps® Copyright © 1995 Digital Wisdom, Inc.
[Piksa long pes 8]
Ol i pasim Judson long rop na kisim em i go
[Kredit Lain]
Ol i kisim long buk Judson the Hero of Burma, em Jesse Page i raitim
[Ol Piksa long pes 10]
Tischendorf i kisim wanpela gutpela rait long dispela haus bruder i stap long as bilong maunten Sainai
[Kredit Lain]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.