Vantshwa Va Vutisa . . .

Ha Yini Ndzi Titwa Hi Ndlela Leyi?

“Ndzi twa onge ku ni nyimpi leyi lwiwaka endzeni ka mina. A ndzi tivi leswaku ndzi nga pfuniwa hi mani.”—Bob.

VANTSHWA vo tala va karhatiwa hi mianakanyo yo tano. Ku hambana ni tintangha ta vona leti khomekeke swinene hi ku tsakela vanhu va rimbewu leri hambaneke, vona va tikuma va tsakela swinene vanhu va rimbewu ra vona. Eka vo tala lowu i ntokoto lowu hlakataka.

Wansati un’wana u vule leswi hi n’wana wakwe wa nhwanyana: “U sungule ku tsana erihanyweni, a nga ha koti ku dya kumbe ku etlela, ivi a sungula ku va ni gome ni swipfukelwa. U kale a ringeta ni ku tisunga.” Xivangelo-nkulu xa nhlomulo lowu a ku ri yini? “A titwa a rhandza Vavasati-kulobye.” Eka van’wana swi nga ha nonon’hwa ku hlula mimboyamelo leyi. Jaha rin’wana leri hi nga ta ri vitana Mark ra pfumela, “loko ndzi nga si fika emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi, ndzi sungule ku va ni mintlhaveko ya vusodoma eka van’wana va vanghana va mina. Leswi ndzi ye na swona emahlweni ku kondza ndzi fika emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi ku kala ndzi sungula ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. Kambe minkarhi yin’wana mintlhaveko liya yo biha a yi vuya endzeni ka mina.”

Xana i yini lexi endlaka muntshwa a tsakela vanhu va rimbewu leri fanaka ni ra yena? Naswona xana muntshwa u fanele a endla yini loko a karhatiwa hi mintlhaveko yo tano?

Xana I Ya Ntumbuluko Kumbe Yo Hlakuleriwa?

Masiku lawa swi tolovelekile ku vula leswaku vasodoma va velekiwa va ri tano ni leswaku matshamisekelo wolawo ya rimbewu a ma hundzuluxeki. Hi xikombiso, magazini lowu nge Time, wu swi tivise hi ndlela leyi nge rivaleni wu ku: “Nkambisiso lowuntshwa wu kunguhata leswaku ku ni ku hambana ka xivumbeko exikarhi ka byongo bya vavanuna lava nga vasodoma ni lava endlaka rimbewu hi ndlela ya ntumbuluko.” Hambi swi ri tano, nkambisiso lowu wu endliwe hi mabyongo ya vavanuna lava dlayiweke hi AIDS. Swi le rivaleni leswaku leswi a swi yi seketeli mhaka leyi!

Nkambisiso wun’wana wu katsa tihomoni. Vativi va sayense va xiye leswaku makondlo ya le vukambisiselweni lama tekeriweke tihomoni ta xinuna a ma endla swiendlo swa rimbewu swa “xisati.” Va hetelele va vule leswaku, hi ku fanana, vasodoma va nga ha va va weriwe hi khombo leri fanaka emirini—ku nga ku va ni tihomoni ta xinuna to tala ku tlurisa kumbe letitsongo ku tlurisa va nga si velekiwa. Hambi swi ri tano, vativi va sayense vo tala va vula leswaku maendlelo lawa yo huma endleleni ya makondlo ko va ntsena n’wangulo lowukulunyana—kahle-kahle a hi ‘vusodoma.’ Ku tlula kwalaho, vanhu a hi makondlo. The Harvard Medical School Mental Health Letter ra kaneta: “A swi tshembisi leswaku tihomoni ta le mahlweni ko velekiwa . . . ti nga kucetela rimbewu ra munhu hi ndlela leyi fanaka hi ku kongoma ni ndlela leyi ti lawulaka n’wangulo lowu vaka kona eka maendlelo ya rimbewu ya makondlo.”

Nakambe ku tlhele ku yisiwa nyingiso lowukulu swinene eku kambisiseni ka xitekela. Eka vavanuna ni vavasati va vasodoma lava nga ni mahahlwa lama fanaka na vona, kwalomu ka hafu ya mahahlwa-kulobye na wona i vasodoma. Tanihi leswi mahahlwa ya tandza rin’we [lama fanaka] ya nga ni xitekela lexi fanaka, swi tikombe swi twala ku heta hi leswaku ku ni xitekela xa muhlolo lexi vangeke ku hambuka loku. Hambi swi ri tano, xiya leswaku hafu leyin’wana ya mahahlwa, a yi nga ri vasodoma. Loko hakunene endlelo leri a ri vangiwa hi xitekela, xana mahahlwa hinkwawo a ma nga ta va na xona ke? I ntiyiso, xitekela ni tihomoni swi nga xi nghenisanyana xandla emhakeni leyi. Hambi swi ri tano, Scientific American yi vike leswi kumiweke hi van’wana, ku nga leswaku vumbhoni byi “ringanyeta swinene leswaku mbango wu hoxa xandla swinene eka mboyamelo wa rimbewu.”

Swivangelo Swa Mbango

Xiya mbango wa le Greece ra khale. Hi nkucetelo wa switori swa rirhandzu swa swin’wana swa swikwembu swa vona swa ntsheketo ni matsalwa ya vativi va filosofi vo kota va Plato ni mukhuva wa le ndhawini ya vutiolori laha vantshwa a va endla vutiolori va nga ambalanga, vusodoma byi hundzuke nchumu lowu rhandzekaka eka vanhu lava vulavulaka Xigriki va xiyimo xa le henhla. Hi ku ya hi buku leyi nge Love in Ancient Greece, “a swi langutiwa swi khomisa tingana eKreta loko mufana wa n’wankumi a ri hava murhandziwa [wa xinuna].” Ku hava xitekela kumbe homoni ya muhlolo leyi vangeke ku hohloka ko tano ka mahanyelo. Ku hangalakile hikuva ndhavuko wa Magriki a wu ku pfumelela, ina a wu ku khutaza! Leswi swi yi hlamusela kahle ndlela leyi mbango wu nga hoxaka xandla swinene ha yona.

A swi kanakanisi leswaku ku tala ka vukanganyisi lebyi khutazaka vusodoma, ku ve ni xandla swinene eku hangalaseni ka vonelo leri namuntlha. TV, tibayisikopo, vuyimbeleri, ni timagazini swi tele hi timhaka leti vulavulaka hi vusodoma hi ndlela leyi tumbeleke. Thelevhixini leyi endleriwaka xikhokhelo yi endle leswaku vantshwa vo tala, va swi vona hi ku olova, swifaniso leswi nga ambalangiki swo chavisa. Maambalelo ni ku tibombisa loku nga hlawuriki rimbewu (ka vavanuna ni vavasati) swi nghene efexenini. Vativi van’wana va anakanya ni leswaku dyondzo ya ku nga kumani ni vavanuna, leyi hangalasiwaka hi van’wana lava lwelaka timfanelo ta vavasati, yi hoxe xandla eku andzeni ka ku rhandzana ka vavasati hi xivona. Vantshwa va nga ha va ehansi ka nkucetelo wo biha hi ku tolovelana ni vadyondzi-kulobye etlilasini lava va ma bumabumelaka erivaleni mahanyelo ya vusodoma.—1 Vakorinto 15:33.

Tatana Ni N’wana

Minkarhi yin’wana, nkucetelo wo biha wa mbango wa le ndyangwini wu vonaka na wona wu hoxa xandla swinene, ngopfu-ngopfu eka va xinuna.a Tatana u hoxa xandla swinene eku kuleni ka mintlhaveko ya n’wana. (Vaefesa 6:4) Buku leyi nge Ku Endla Vutomi Bya Ndyangu Wa Wena Byi Tsakisa yi ri: “Nkucetelo wa timfanelo ta tatana ta vununa wu nga hoxa xandla hi ndlela ya risima eku kuleni ka vumunhu lebyi heleleke ni lebyi ringaneleke.”b Nakambe n’wana wa mufana u lava ku bumabumeriwa, rirhandzu, ni ku amukeriwa hi tata wakwe. (Ringanisa Luka 3:22.) I yini lexi nga humelelaka loko tatana a tsandzeka ku nyikela nyingiso wo tano wa nkoka? Ntshikilelo wa mintlhaveko. Mutsari wa ta rihanyo ra mianakanyo Joseph Nicolosi u vula leswaku vusodoma bya vavanuna “hakanyingi byi vangiwa hi swiphiqo swa vuxaka bya ndyangu, ngopfu-ngopfu exikarhi ka tatana ni n’wana wa mufana.”

Swi nga ha endleka leswaku manana handle ko swi xiya u nyanyisa xiyimo hi ku tsongahata nuna wakwe kumbe hi ku sirhelela n’wana wakwe wa mufana ku tlurisa. Nkambisiso wun’wana wa vafana lava nga ni timfanelo ta xisati wu kume leswi: “Vatswari van’wana a va lave n’wana wa nhwanyana ematshan’wini ya mufana kutani hi ndlela leyi nga xiyekiki va khutaza xifanyetana xa vona leswaku xi ambala tanihi nhwanyana kumbe va xi ambarisa hi ndlela yoleyo.”

Leswi a swi vuli swona leswaku nandzu wa ku titwa ka rimbewu leri hombolokeke wu to tlhandlekiwa ehenhla ka vatswari va munhu. Vavanuna vo tala lava kurisiweke hi vamanana lava va sirhelelaka ngopfu, lava nga ni vatatana lava nga khathaliki, lava nga tshamiki ekaya, kumbe lava karhataka, va na tona timfanelo ta xinuna ku nga khathariseki sweswo. Ku engetela kwalaho, a hi swona leswaku hinkwavo lava nga ni mimboyamelo ya vusodoma va huma emindyangwini leyi nga hlelekangiki kahle. Kambe, swi vonaka onge vafana van’wana va onhaka hikwalaho ka xivangelo xo karhi. Dok. Nicolosi u ri: “Hikwalaho ko titwa a cukumetiwile hi tatana ku sukela evutsongwanini . . . , musodoma u titwa a tsanile a nga ri na vuswikoti hi tlhelo ra timfanelo letiya ti fambisanaka ni vununa, ku nga ntamu, ku tiyisela, ni matimba. U tsakisiwa hi ntamu wa vanhu va xinuna hikwalaho ko ringeta ku fikelela vununa byakwe kambe a nga swi koti.”

Jaha ra Mukreste leri vitaniwaka Peter ri tsale leswi: “Tata wa mina a a ri xindzendzele naswona a tshamela ku ba manana naswona minkarhi yin’wana a ba na hina vana. Loko ndzi ri na 12 wa malembe hi vukhale, u hi sukerile. A ndzi ri twa swinene vangwa ra ku pfumala tatana. Hakanyingi a ndzi navela ku va ni un’wana la nga ta pfala vangwa leri a ri ri kona masiku hinkwawo. Loko eku heteleleni ndzi endle vunghana ni wanuna wa Mukreste loyi ndzi anakanyeke leswaku u ta enerisa xilaveko lexiya, ndzi sungule ku va ni mintlhaveko ya rimbewu eka yena.”

Lexi tsakisaka, nhlayo leyikulu ya vasodoma, i vanhu lava khomiweke hi ndlela yo biha va ha ri vana.c Ku khomiwa hi ndlela yo biha ko tano ku nga onha emirini ni le mianakanyweni hi ndlela leyi nga hundzukiki. Eka van’wana swi nga ha vanga leswi mutsari un’wana a swi vitanaka “ku tiva rimbewu ra yena hi ndlela leyi hombolokeke.” Handle ko kanakana, leswi hi swona swi humeleleke erivaleni eSodoma wa khale, laha swifanyetana a swi navela vuxaka bya rimbewu byo homboloka hi ndlela leyi hundzeletiweke. (Genesa 19:4, 5) Swi le rivaleni leswaku a va onhiwe hi vanhu lavakulu.

Mhaka Ya Mahanyelo

Vativi va sayense a va nge ku byeli leswaku kahle-kahle i mpimo wo tanihi kwihi wa ku navela vanhu va rimbewu leri fanaka lowu vangiwaka hi ntumbuluko kumbe hi munhu hi yexe. Kambe ku ni nchumu wun’we lowu nge rivaleni: Vanhu hinkwavo va velekiwa va ri ni mboyamelo wo anakanya leswi hoxeke ni ku navela loko homboloka.—Varhoma 3:23.

Xisweswo muntshwa loyi a tsakelaka ku tsakisa Xikwembu u fanele ku fambisana ni mimpimanyeto ya xona ya ku tikhoma naswona a papalata ku tikhoma loko biha, hambi leswi ku endla sweswo swi nga nonon’hwaka ku tlurisa. I ntiyiso, vanhu van’wana va nga ha titwa va voyamele eka vusodoma hi laha ku heleleke, hi laha vanhu van’wana hi ku ya hi Bibele va nga ni mboyamelo wa “ximbilwa-mbilwana.” (Tito 1:7) Kambe Bibele yi hambeta yi sola vukarhi lebyi nga fanelangiki. (Vaefesa 4:31) Hi ku fanana, Mukreste a nge koti ku tiyimelela emhakeni ya mahanyelo yakwe yo biha hi ku vula leswaku u ‘velekiwe hi ndlela yoleyo.’ Lava tirhisaka vana hi ndlela yo biha na vona va tiyimelela hi ndlela yoleyo hi ku vula leswaku ku navela ka vona vana “va velekiwe na kona.” Kambe xana u kona munhu loyi a nga kanetaka leswaku ku navela ka vona ka rimbewu ku hume ndleleni naswona ku hombolokile? Swi tano ni hi ku navela munhu wa rimbewu leri fanaka.

Xisweswo vantshwa lava tikumaka va navela vanhu va rimbewu leri fanaka va fanele va papalata ku lawuriwa hi mintlhaveko ya vona. Kasi kahle-kahle ha yini Bibele yi sola vusodoma hi ku kongoma hi ndlela leyi? Xana ku tikhoma hi ndlela leyi hakunene swi hombolokile? Loko swi ri tano, xana muntshwa a nga endla yini ku byi papalata? Swivutiso leswi swi ta hlamuriwa nkarhi lowu taka enkandziyisweni wa Xalamuka!

[Tinhlamuselo ta le hansi]