Muhlwa—Xana I Munghana Kumbe I Nala?

HI MUYIMERI WA XALAMUKA! WA LE KENYA

“KUMBE! Mchwa!” Xisweswo ku hlamale mutirheli wa Mukreste loko yena ni ntlawa wun’wana va tlakula xidan’wana xo vatliwa lexi rhwalekaka. A va ri ni ntshembo wo xi tirhisa tanihi damu ro khuvulela eka rona enhlengeletanweni ya xifundzha ya Timbhoni ta Yehovha eKenya. Hambi swi ri tano, lexi va heteke matimba, va kume leswaku mapulanga yo tala ya hehliwile. Hi yona mhaka leyi a vuleke marito yakwe yo kombisa ku hlamala. Loko ma hundzuluxeriwa ma vula leswi: “Oho! Mihlwa!”

Kumbexana a ku na xitsotswana xin’wana lexi onhaka nhundzu tanihi muhlwa. Kambe xana xitsotswana lexi i nala wa munhu hakunene? Leswaku hi kuma nhlamulo, a hi xiyisiseni muhlwa.

Kaya Ra Muhlwa

Le Kenya, hakanyingi munhu u vona makaya ya mihlwa lama tlakukeleke ehenhla. Makaya lawa ya ni swivumbeko swo fana na chimele leswi tlakukeleke ehenhla, ku sukela eka ntlhanu ku ya eka tsevu wa timitara hi ku leha. Matshuka, lama langutekaka onge i ya khonkreti, ma akiwe hi swiaki swa risima lerova mihlwa yi vitaniwa vaaki lava nga ni vutshila. Xana a swi hlamarisi ku anakanya leswaku switsotswana leswitsongo swonghasi swi nga aka khokholo leri lero tiya, hambi leswi swi fambaka hi ku nonoka—naswona swi nga voni?

Endzeni ka tshuka ku ni mihocho ni swikamarana leswo tala leswi hlelekeke ni leswi phasaphasaneke. Ntsindza lowu wa mphensamphensa wu ni migero leyi endliweke hi vuswikoti, ni tindhawu to pfulela moya hambi ku ri to titimerisa moya. Moya wo hisa wu huma hi le henhla ka tshuka hi mimbhovo leyi pfulekeke. Moya wo titimela wu nghena hi le hansi. Moya wun’wana wo titimela wu endliwa hi fambiselo ra nkahelo: Mihlwa yi phuphutela makhumbi ya wona hi ku ma phela marhi. Loko mati ma haha, ma titimeta moya ni ku pfuneta hi ndzhendzheleko. Xisweswo kaya ra mihlwa ri tshama ri ri exiyin’weni xo tsakisa xa 30° C. ku ringana 24 wa tiawara hi siku!

Ndyangu Wa Mihlwa

Lexi hlamarisaka ngopfu i ndyangu wa mihlwa. Matshuka man’wana ya mihlwa ma ni mintlawa kumbe mintlhambi yo tala ya mihlwa leyi tirhisanaka, leyi nga ni nhlayo leyi fikaka eka ntlhanu wa timiliyoni. Ematshan’wini yo va ni mpfilumpfilu, ntlhambi lowu wu ni vutshila. Ndyangu wa mihlwa wu vumbiwe hi mintlawa minharhu, ku nga vatirhi, masocha ni vatswari. Vatirhi va ni ntirho wo aka matshuka, va ma rhidela hi marhi.

Masocha i swirho swo kariha swa ndyangu. Ma hlome hi tinhlaya to tiya ni meno layo kariha, ma langutela muti eka vahlaseri, vo tanihi vusokoti lebyi hlotaka. Ma tlhela ma tirha tanihi valanguteri, ku hlayisa vatirhi lava ringetaka ku lava swakudya ehandle ka tshuka. Loko swi fanerile, masocha ma tirhisa nyimpi ya tikhemikhali; nhlarimbya yo karhi yi tirha ku fana ni xibamu xa mati, yi humesa swihalaki leswi nga ni khombo.

Xana masocha ma hakeriwa njhani entirhweni wa wona? Phela, tinhlaya ta wona hi letikulu swinene lerova a ma nge swi koti ku ncakunya ni ku tidyisa. Loko socha ri khome hi ndlala, ri swoswa nhloko ya mutirhi hi nhompfu ya rona. Sweswo swi vula leswaku, “Ndzi dyise!” Mutirhi u hlamula hi ku veka swakudya enon’wini wa socha.

Endlwini ya vuhosi, ku funengetiwe hi munyama lowukulu, ku tshama vatswari—hosi na hosikati. Hosikati i xihontlovila loko yi ringanisiwa ni munghana wa yona wa vukati lontsongo. Khwiri ra yona leri kukumuxiweke hi mandza, i vumbhoni bya matimba ya yona lama hlamarisaka yo tswala. Ku ringanyetiwe leswaku yi nga tshikela mandza ya kwalomu ka 4 000 ku ya eka 10 000 hi siku. A swi hlamarisi loko va yi vitana hosikati “muchini lowu tirhaka hi woxe wo tshikela mandza.”

A ku na xihundla lexikulu eka mpatswa wa ndyangu lowu wa vuhosi, tanihi leswi wu rindziwaka hi ntlawa wa mihlwa leyi nga vatirhi. Leyi yi rhendzela hosikati ku khathalela swilaveko swa yona swa xihatla ni ku yi nyika swakudya. Loko mandza ma ri karhi ma tshikeriwa, vatirhi va rhwala mandza hi le xikarhi ka tinhlaya va ma yisa endlwini ya vuongori.

Xana I Vanghana Kumbe I Valala?

Hambi leswi vanhu va nga ri vangani va nga pfumeriki leswaku switsotswana leswi swa tsakisa, vo tala va ha swi teka swi ri vaonhi—valala! Dok. Richard Bagine, nhloko ya Invertebrate Zoology Department of the National Museum of Kenya u byele Xalamuka! a ku: “I ntiyiso leswaku vanhu vo tala va vona onge mihlwa i swihadyana leswi onhaka ku tlula mpimo. Kambe vativi va sayense va ni langutelo leri hambaneke hi mihlwa. Ematshukeni laha yi tshamaka kona, mihlwa i swirho leswi pfunaka rixaka ra swimilana ni swiharhi.

“Xo sungula, ma borisa swimilana leswi feke leswaku swi hundzuka swinonisi. Hi ndlela yoleyo mihlwa yi endla ndzhendzheleko wa swakudya leswi swimilana swi swi lavaka. Xa vumbirhi, i xihlovo xa nkoka xa swakudya. Ya dyiwa hi tinxaka to hambana-hambana ta tinyanyana ni swihari swo tala leswi an’wisaka, swikokovi, swiharhi leswi tshamaka ematini ni le handle, ni switsotswana swin’wana. Vanhu vo tala va le vupela-dyambu ni le n’walungwini wa Kenya va tsakela ni nantswo wa yona wo xawula; yi fuwile hi mafurha ni tiproteyini. Xa vunharhu, ya pfuneta eku endleni ka misava. Mihlwa yi hlanganisa misava ya le henhla ni ya le hansi loko yi aka ni loko yi lunghisa swisaka swa yona. Yi borisa swiphemuphemu leswikulu swa swimilana leswi feke swi va swiphemu leswitsongo, yi swi endla swinonisi. Hi ku famba exikarhi ka misava, yi endla tindlela endzeni ka misava, yi pfula muhocho wa moya ni wa mati lawa timitsu ta swimilana ti ma lavaka. Xisweswo mihlwa yi engetela fukelo wa misava, xivumbeko ni ku nona ka yona.”

Kambe, hikwalaho ka yini mihlwa yi hlasela makaya ya vanhu? Dok. Bagine u ri: “Entiyisweni, vanhu va rhurhele etindhawini ta mihlwa ivi va susa swimilana swo tala leswi tirhisiwaka hi mihlwa. Mihlwa yi fanele yi dya leswaku yi ta hanya, naswona yi hanya hi swimilana leswi feke. Loko mihlwa yi tekeriwa swona, yi hanya hi swilo leswi vanhu va swi endleke, ku fana ni tindlu ni switlati.”

Hambi leswi minkarhi yin’wana mihlwa yi langutekaka yi ri ntungu, entiyisweni a hi valala va hina. Hakunene i xikombiso lexinene xa vutlhari bya Yehovha byo tumbuluxa. (Pisalema 148:10, 13; Varhoma 1:20) Naswona emisaveni leyintshwa leyi taka ya Xikwembu, loko munhu a dyondza ku hanyisana ni swiharhi hi ku rhula, a swi kanakanisi leswaku u ta languta muhlwa tanihi munghana, hayi nala.—Esaya 65:25.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 17]

Tshuka ra ntolovelo ra mihlwa leri fanaka ni khokholo

Xifaniso lexitsongo: Mihlwa leyi nga vatirhi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Muhlwa lowu nga socha, ni nhloko ya wona leyikulu ni tinhlaribya leti humesaka tikhemikhali leti dlayaka, wu hlomele ku sirhelela ntlhambi wa mihlwa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Hosikati, khwiri ra yona ri kukumukile hi mandza

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Hosikati ni ntlawa wa yona wa varindzi