Switsotswana Leswi Dyiwaka—Swakudya Leswi Hi Nga Ta Ka Hi Nga Swi Rivali

VANGHANA va mina ni nghamu ya mina va hi rhambile leswaku hi ya dya na vona eximutanini xa Bangui, lexi nga ntsindza wa Riphabliki ra Afrika Xikarhi.

Loko hi fika va te: “Nghenani! Ha tshemba leswaku xivambalana xa buba.” Loko hi nga si nghena a hi twa nun’hwelo wa tinyala, xinyalana ni swinyunyeteri naswona vanghana va hina a va ri karhi va bula. Ella u hi byele swo tala malunghana ni swakudya leswi a hi swekele swona.

U te: “Switsotswana i swakudya swa vanhu va le Afrika Xikarhi leswi nga ni tiphrotheyini. Ha swi rhandza hikuva swa nandziha.” U tlhele a ku: “Namuntlha hi ta dya makongo, ku nga matomana.”

A swi fanele swi nga hi hlamarisanga hikuva switsotswana swa rhandziwa ematikweni yo tlula dzana, hambileswi swi nga dyiwiki hi vanhu hinkwavo.

Swakudya Swa Le Nhoveni

Ku dyiwa switsotswana swo hambana-hambana eRiphabliki ra Afrika Xikarhi. Hi minkarhi ya timpfula, tintshwa leti vuriwaka bobo ti kumeka eswitshukeni, kasi emadorobeni ti kumeka eka mavoni ya gezi. Hi mixo wa siku leri ku veke ni xihangu, vana va pfuka va ya ti rhwalela hi swibakitana naswona va ti rhwalela va ri karhi va ti dya. Tinjiya ta dyiwa loko ti omisiwe hi dyambu, ti katingiwe hi munyu, ti cheriwe viriviri, ti nga swekiwa ni xiculu kumbe ni dombholo.

Kindagozo i tinjiya ta rihlaza leti vaka kona endhawini yoleyo hi xixika. Vanhu lava tshamaka eAfrika Xikarhi va ti katinga kumbe va ti sweka hi mati endzhaku ko va va suse milenge ni timpapa ta tona.

Etikweni rero ku dyiwa mixaka yo hlayanyana ya matomana. Lawa hi phameriweke wona ma vuriwa Imbrasia. Phaphatani ra buraweni ri tshikela mandza eka murhi lowu vuriwaka sapelli. Endzhaku ko tlhotlhorha, vanhu lava tshamaka kwalaho va teka matomana wolawo kutani va ma basisa. Va ma sweka ni matamatisi, tinyala ni swinyunyeteri swin’wana hi ku ya hileswi ndyangu wu swi lavisaka xiswona. Man’wana ma nga ha omisiwa leswaku ma vekiwa naswona ma nga heta tin’hweti tinharhu ma nga si dyiwa.

Swi Hlayisekile Naswona Swi Ni Rihanyo

Hambileswi switsotswana swi nga dyiwiki hinkwaswo, swo tala swa swona swi hlayisekile loko swi kumiwa etindhawini leti ku nga riki na tikhemikhali to dlaya switsotswana naswona swi nga thyakisiwi. Kambe vanhu lava swi nga va khomiki kahle switsotswana swa le lwandle, leswi nga ni swiphambati naswona swi welaka eka ntlawa wa swiharhi leswi vuriwaka ti-arthropod, va fanele va swi papalata. Ku hambana ni swihadyana swa le lwandle leswi nga ni swiphambati, switsotswana leswi dyiwaka swi dya makamba lama baseke naswona swi dya swimilana leswi vanhu swi nga ha va tsandzaka ku swi gayela.

Hambileswi matomana ma nga nyawuriki, ma ni rihanyo. Vandla ra Swakudya ni Vurimi ra Nhlangano wa Matiko ri vula leswaku ma ni tiphrotheyini to tlula ta nyama ya homu. Vativi va swakudya va vule leswaku switsotswana i swakudya leswinene eka vanhu lava tshamaka ematikweni lama ha hluvukaka.

Eka matomana yo hambana-hambana lama dyiwaka, lama endlaka tigiramu ta 100 ma nga nyika munhu timinerali leti lavekaka hi siku, to tanihi khalisiyamu, ayoni, magnesium, phosphorus, photheziyamu, zinc swin’we ni tivhithamini tin’wana. Ku tlula kwalaho, mapa lama endliweke hi matomana lama kumekaka ehansi ma nga nyikiwa vana lava nga swi kumiki swakudya leswi nga ni rihanyo.

Ku dyiwa ka switsotswana swi vuyerisa ni hi tindlela tin’wana. A swi wu onhi mbango. A swi lavi mati yo tala naswona swi humesa khaboni yitsongo. Ku engetela kwalaho, swa pfuna leswaku switsotswana swi hunguteka.

Leswi Hi Swi Dyeke

Loko ha ha phomise marha hi swakudya swo hlawuleka leswi a hi ta swi dya, hi tsundzuke ntwanano wa Nawu lowu a wu nyikiwe Vaisrayele, lowu vuleke leswaku tinjiya ti nga dyiwa. Malandza ya Xikwembu xa ntiyiso yo tanihi Yohane Mukhuvuri ma ti dyile. (Levhitika 11:22; Matewu 3:4; Marka 1:6) Hambiswiritano, hi nga ha kanakana ku dya nchumu lowu hi nga wu tolovelangiki.

Loko Ella a huma ekhixini a a hi khomele swakudya leswi hisaka leswi hi kokeke mahlo. Hi phameriwe matomana eka minkambana yimbirhi leyikulu naswona a hi ri ni vanhu va kwalaho va nhungu lava a va ri karhi va n’wayitela. Leswi a hi ri vaendzi, ku phameriwe hina ku sungula naswona hi phameriwe swo tala.

Hi nga gimeta hi ku vula hi ku: “Loko u nyikiwe swakudya leswi, leswi nga durhiki, leswi nandzihaka ni leswi nga ni rihanyo, u nga kanakani ku swi dya! I swakudya leswi u nga ta ka u nga swi rivali.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Matomana (makongo) lama nga swekiwangiki

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Tinjiya leti swekiweke