Lexi N’wi Endleke A Hundzula Leswi A A Swi Veka Emahlweni — Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE

Lexi N’wi Endleke A Hundzula Leswi A A Swi Veka Emahlweni

HI MUYIMERI WA XALAMUKA! LE BRITAIN

Xikan’we-kan’we mpfumawulo wa risimu leri fuweke wu tata mpfhuka. Miloti leyo tenga yi halaka, yi twala onge a yi nga heli. Ndzi yima ndzi nga tshukatshuki. Jeremy a hlevetela: “I ‘nightingale!’” Hakatsongotsongo hi tshinelela xihlahlanyana lexi lexitsongo, hi ri karhi hi ringeta hi matimba ku vona lomu mpfumawulo lowu wo hlamarisa wu humaka kona. Kutani hi vona nyenyana leyi nga ni tingana, leyi nga vonakiki hi ku olova ya ribungu yi ri endzeni ka xihlahla. Loko eku heteleleni hi famba Jeremy a ku: “I lunghelo ku yi vona. A hi vanhu vangani lava swi kotaka ku yi vona.”

A NDZI endzele Jeremy swa siku rin’we, loyi a nga mulanguteri wa Minsmere, ntanga lowu nga na 800 wa tihekitara wa Royal Society for the Protection of Birds (RSPB), lowu nga eka xin’wana xa swiphemu swa Nghilandhi leswi nga le vuxeni swinene. Hi nkarhi wa nyimpi ya vumbirhi ya misava, xiphemu lexi xa le ribuweni ra North Sea xi khapa-khapisiwe hi mati xi sivela Majarimani ku nghena ma hlasela. Hikwalaho ka sweswo, ku mile tinhlanga kutani tinyenyana ta le nhlangasini ti sungule ku tata madyelo lama. Ku nyanyuka ku engeteleke hi 1947 loko mune wa mimpatswa ya ti-avocet yi sungula ku aka swisaka, tanihi leswi rixaka leri a ri nga si tshama ri va kona le Britain ku tlula 100 ra malembe.

Hi ku hatlisa RSPB yi teke xivandla lexi, kutani sweswi i ndhawu ya vuhlayiselo bya swilo swa ntumbuluko, bya swilo swa ntumbuluko, leyi nga ya nkoka swinene ya misava hinkwayo. Handle ka le nhlangasini, tinyenyana ti aka ni le ka swikuvu swa mati yo dzunga ni mati layo tenga—lexikulu xa swona xi vitaniwa Scrape—ti aka ni le ndhawini leyi nga ni tshovo, sava, eswipuweni, eswibhodlhweni, emadyelweni, etimbaleni leti noneke, xikan’we ni le makhwatini ya mirhi leyi hluvekaka matluka ni leya switshama-ni-matluka. Ku vikiwe ku tlula 330 wa tinxaka ta tinyenyana, kwalomu ka 100 wa tona kumbe ku tlula ti tshikela entangeni lowu. Ku hambana loku lokukulu ka mahanyelo ya tinyenyana ku vangiwa ngopfu hi mintila ya ku rhurha leyi nga emakun’wini ya lwandle evuxeni, kambe nhlayiso wa vutshila na wona wu hoxe xandla swinene.

Jeremy u ndzi byele leswi, “Ndzi te laha hi 1975, hikuva Minsmere a yi tikomba yi ri ni ntlhontlho lowu nga tolovelekangiki. Ku sukela hi 1966 avocet yi hundzuke mfhungho, kutani yi hetelela yi ri xiga-nkulu, xa RSPB. Sweswi vo tala va languta Minsmere tanihi ntanga wa nkoka swinene wa RSPB, lowu kumaka vaendzi va kwalomu ka 80 000 lembe rin’wana ni rin’wana.”

Ntlhontlho Wo Sungula

Jeremy u ye emahlweni a hlamusela loko hi ri karhi hi famba-famba: “Ku tsakela ka mina tinyenyana ku pfurheteriwe exikolweni. Ndzi dyondze ku ambexa tinyenyana masindza kwale, ivi ndzi dyondza ni ta ku rhurha ka tona. Eku heleni ka va-1960, a ndzi ambexa tinyenyana leti nga exikarhi ka 12 000 na 20 000 masindza hi lembe tanihi xintirhwana xo tihungasa. Kutani, Chris Mead wa British Trust for Ornithology a ndzi rhamba ku famba na yena riendzo ro ya eSpain leswaku hi ya ambexa tinyenyana masindza, ku nga tinyenyana leti rhurheke ti tsemakanya Sahara. Rikoka leri tirhisiwaka i rikoka leri endliweke hi tintambhu ta ntima, to lala swinene, leti yaka hi ku hambana-hambana ka tona ku sukela eka leri nga na 20 ku ya eka 60 wa tifiti [6 ku ya eka 18 wa timitara] hi ku leha, kutani ri boheleriwa ri debyile kutani hi vukheta ri tumbetiwa emirhini leswaku tinyenyana ti nga ri voni. Tinyenyana a ti vaviseki, naswona loko ti humesiwa erikokeni, ti ambexiwa sindza leritsongo ra mfungho enengeni, leri hakanyingi ri endliweke hi Monel Metal.a Ku humesa nyenyana naswona swi lava vutshila. Mufunghi wa tinyenyana a nga cukumeteli tinyenyana takwe emoyeni, hilaha minkarhi yin’wana u swi vonaka ha kona eka thelevhixini. U ti tshika ti ti fambela ntsena loko tona hi toxe ti lava ku famba. Hi xikombiso, tinkojana ti khomelela swi tiya eswiambalweni swa wena swa voya ivi ti haha ntsena loko yona se ti lunghekile.

“Lowu a wu ri ntokoto lowu nyanyulaka, lowu a ndzi fanele ndzi wu tekela ntsevu wa mavhiki yo wisa entirhweni—kutani sweswo swi endle leswaku ndzi lahlekeriwa hi ntirho wa mina! Hikwalaho ka sweswo, ndzi kunguhate ku wisa kutani ndzi ya emahlweni ni ntirho lowu mbilu yanga yi wu rhandzaka—ku hlayisa ntumbuluko, ngopfu-ngopfu tinyenyana. A ndzi tsake ngopfu loko RSPB yi ndzi vitanile leswaku ndzi ta yi tirhela hi 1967.”

Nkoka Wa Tinsimu Ta Tinyenyana Ni Miloti Ya Tona

Xana u ti hambanisa njhani tinyenyana? Minkarhi yin’wana hi ku ti languta kunene, kambe ku hambanisa tinyenyana hi risimu, kumbe hi noti wa tona, swi tirha kahle ngopfu. Vutshila bya Jeremy emhakeni leyi byi tiveka ngopfu. Mutivi wa ntumbuluko, David Tomlinson, hi ku n’wi bumabumela u tsale a ku, Jeremy “a nga hambanisi tinyenyana hi tinsimu ta tona ntsena, kambe ndza ku byela, u kota ku ti hambanisa hi ndlela leyi ti kokaka moya ha yona exikarhi ka tinoto ta tona!”

Jeremy wa hlamusela “Tinyenyana ta bula. Noti wun’wana ni wun’wana wu vula swo karhi leswi hambaneke. Hi xikombiso, loko ku ri ni muhlaseri kun’wana kwala kusuhi, ti-avocet, ti-lapwing, ti-gull, ni ti-redshank, hinkwato ti ni tindlela ta tona vini to ba noti, kambe noti wun’wana ni wun’wana wu vula nchumu wun’we: ‘Ku ni nhlati ekusuhi!’ Ndzi nga pfuka evurhongweni ivi xikan’we-kan’we ndzi swi tiva leswaku nhlati yi kwihi, hi ku twa noti wa rixaka ra tinyenyana leti wu baka. Kambe u nga rivali leswaku tinhlati na tona ti twa kahle ngopfu. Lembe rin’wana a hi tivutisa leswaku ha yini ti-tern a ti nga tswali kahle hi ku landza nkarhi wa tona, ivi hi kuma leswaku a ku ri ni nhlati leyi a yi yingisa swikukwana loko swi ba noti swi ri endzeni ka mandza swi nga si tlhotlhorhiwa. Xikan’we-kan’we loko yi swi kumile, a yi swi dya yi heta!”

Vutshila Bya Ku Langutela Tinyenyana

Mulanguteri lonene wa tinyenyana eBritain a nga kuma kwalomu ka 220 wa tinxaka to hambana-hambana hi lembe. Vadyondzi va tinyenyana leti kalaka, valanguteri lava xalamukeke lava va lwelaka ku vona tinyenyana leti kalaka va nga vona kwalomu ka 320 wa tona.b Mahungu ya leswaku ku ni leyi voniweke ma ta va susumetela ku tsemakanya tiko va ya tivonela hi ya vona mahlo. Jeremy yena a a nga tikarhati ngopfu. U pfumerile: “A ndzi nge fambi hi movha ku tlula khume ra timayili [16 wa tikhilomitara] leswaku ndzi ya vona rixaka leri kalaka. Kahle-kahle, ko va tinharhu ntsena leti ndzi nga tshama ndzi fambela ku ya ti vona: ku nga nutcracker, sandpiper ya xifuva xa ribungu, ni manthensi lonkulu, naswona hinkwato a ti nga ri evukule bya khume ra timayili [16 wa tikhilomitara]. Hambileswi ndzi tivaka 500 wa tona kahle ngopfu, ndza swi vona leswaku a ndzi si endla nchumu. Phela emisaveni hinkwayo ku na kwalomu ka 9000 wa tinxaka ta tinyenyana!”

Loko hi langutisisa le nhlangasini hi swivona-kule swa hina, hi ku anakanyisisa, Jeremy u te: “A ndzi nga swi anakanyi leswaku ndzi ta hanya vutomi byo tsakisa ni lebyi vuyerisaka hi ndlela leyi, ngopfu-ngopfu malembe ya mina ya 16 ndzi ri eMinsmere!” Ndzi n’wi langutile ivi ndzi tsundzuka xitori lexi xa ha ku humelelaka eka phepha-hungu ra le London, The Times. Lexi a xi ku: “Minsmere a yi ri nhlonhlorhi ya ku humelela kakwe [Jeremy], ntirho-vutomi wakwe.” Jeremy a suka eMinsmere. Ha yini?

Timbewu Ni Ku Kula

Eku sunguleni ka siku rero, hi vone ku hlangana loku nga tolovelekangiki ka ti-avocet. Jeremy u te: “Mpimo lowukulu wa ku saseka ka swona a wu faneriwi hi ku vuriwa leswaku i maendlelo yo karhi ya hundzuluko. Kambe ndza tsundzuka leswaku malembe ma nga ri mangani lama hundzeke, loko ndzi vutisiwe leswaku xana ndza pfumela leswaku ku ni Xikwembu, ndzi te: ‘A ndzi swi tivi—naswona a ndzi yi tivi ndlela yo swi kumisisa!’ Kutani loko ndzi komberiwe ku swi kambisisa eBibeleni, ndzi pfumele hi ku hatlisa. A ndzi nga tivi swo tala hi yona naswona a ndzi tiyiseka leswaku a ku na khombo leri nga ta ndzi wela hi ku yi kambisisa—naswona kumbexana ematshan’wini ya sweswo a ndzi to vuyeriwa. Sweswi, hikwalaho ka leswi ndzi swi dyondzeke, se ndza suka laha Minsmere leswaku ndzi ya va mutirheli wa nkarhi hinkwawo.”

Se swi na khume ra malembe Michael, makwavo wa Jeremy a ri “phayona,” rito leri tirhisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha ku hlamusela vavuri va vona va Evhangeli va nkarhi hinkwawo. Loko se hi tshamile hi ri karhi hi nwa tiya, Jeremy u sungule ku hlamusela makungu yakwe yo ya joyina makwavo. Jeremy wa hlamusela: “Vatirhi-kulorhi hinkwavo va xi xixima xiboho lexi ndzi xi endleke. Va ka RSPB swa va tsakisa naswona va swi twisisa. Va ndzi seketele hilaha ku heleleke naswona va ndzi bumabumerile leswaku ndzi nyikiwa sagwadi ra laha tikweni ra hina.”

Kambe, ndza swi tiva leswaku ku sola-sola a ku ri kona.

Leswi A Swi Lava Leswaku Ndzi Ringanisela

Jeremy u pfumerile: “Vanhu vo tala va ndzi seketerile, kambe khombo ra kona, van’wana va ni langutelo leri hoxeke hi ntirho wa mina laha. Va anakanya leswaku ndlela leyikulu yo sirheleleka hi tlhelo ra moya i ku va ekusuhi ni ntumbuluko, u khathalela swiharhi—u tirha ku swi hlayisa. Va ndzi byela leswaku, leyi hi yona ndlela yo va ekusuhi ni ku nghena eparadeyisi, kutani u yi tshikela yini?

“Swi le rivaleni, ntirho lowu wu ni vumoya byo karhi, kambe sweswo a swi ringani ni vumoya hi byoxe. Vumoya i nchumu lowu nga emunhwini, mfanelo leyi swi tekaka nkarhi ku yi hlakulela. Yi katsa xilaveko xo hlanganyela ni ku khathalela vandlha ra Vukreste, ku ri aka ni ku akiwa. Minkarhi yin’wana ndzi titwe onge a ndzi ringeta ku endla leswi Yesu a vuleke leswaku hi nga ka hi nga swi endli—ku nga ku tirhela tihosi timbirhi. Sweswi ndza swi xiya leswaku mbango lowu hlayisekeke wu kona kwala vandlheni ra Vukreste, naswona ndlela yo nghena eka wona i ku phayona!”

Leswi Faneleke Ku Khathaleriwa Ku Sungula

“Ndzi twe kahle. Ku tirha tanihi muhlayisi wa swiharhi i ntokoto lowu nyanyulaka ni lowu vuyerisaka, hambileswi minkarhi yin’wana wu tisaka gome. Hi xikombiso, nthyakiso wa PCB ni wa mercury endhawini leyi wu vavisa mbilu swinene—naswona a hi swi tivi kahle leswaku ha yini swi ri tano, hambileswi hi anakanyaka leswaku yi tisiwa hi tihunga.c Kambe leswi ndzi nga swi endlaka ku lulamisa xiphiqo lexi i switsongo swinene. A ku na munhu loyi a nga vitaniwaka mutshila wa swilo leswi hanyaka. Hinkwerhu hi le ku mbambeleni, hi dyondza hilaha hi nga kotaka ha kona. Hi lava nkongomiso. I Muvumbi wa hina ntsena loyi a tivaka ndlela leyi hi faneleke hi hanya ha yona ni ku khathalela misava ni vutomi lebyi nga eka yona byo hambana-hambana lebyi fuweke.”

Hi vukhwatsi, Jeremy u katsakanye ndlela leyi a titwaka ha yona: “A ndzi nyiketelanga vutomi bya mina eka Yehovha leswaku ndzi ta ponisa swiharhi; yena n’wini u swi kota ngopfu ku swi khathalela hi yexe. Hi ku tirhisa Mfumo wakwe, u ta tiyiseka leswaku nkarhi hinkwawo hina hi swi langutela hi ndlela leyi a lavaka leswaku hi swi langutela ha yona. Ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo swi fanele swi rhanga sweswi loko ndzi ta hetisisa vutihlamuleri bya mina byo khathalela vanhu-kulorhi.”

Ndza ha ku tlhela ndzi hlangana na Jeremy sweswinyana. Se ku hundze malembe manharhu hi mpfhuka hi heta siku leriya swin’we le ntangeni. Sweswi u tshama eka mpfhuka wa tikhilomitara ta nhungu ku suka eMinsmere leyi a yi rhandzaka, u tiphina hi ku phayona swin’we ni makwavo. Kambe u ndzi byele leswaku vanhu van’wana va ri vona a va si swi twisisa leswaku u lo yini. Xana wena wa swi twisisa? Eka Jeremy a ku ri mhaka ntsena yo rhangisa leswi faneleke ku vekiwa emahlweni.

Ntsako Lowukulu

Ko va munhu un’we eka 10 wa vona la nga ta vona nightingale leyi a yi twaka, kambe risimu ra kona, loko wo kala u ri twa, a ri rivaleki. Simon Jenkins eka The Times ya le London, u tsale a ku: “I vuyimbeleri lebyi tengeke, nchumu lowu hetisekeke ni lowu nga ringanisiwiki.” Hakanyingi nyenyana yi yimbelela yi nga wisi—ku ni leyi twiweke yi yimbelela yi heta ntlhanu wa tiawara na 25 wa timinete. Xana i yini lexi endlaka risimu leri ri va leri hlawulekeke? Kholokholo ra nightingale ri nga humesa mune wa tinoto to hambana-hambana xikan’we, ku katsa ni marito ya vuyimbeleri lama hi ku ya hi tlhelo ra vuyimbeleri ma ngo ba kona. Naswona yi kota ku endla leswi yi pfale nomu, kumbe nomu wa yona wu tele hi swakudya swa vana va yona. Ha yini yi yimbelela hi ndlela leyi yi nga wisi? Van’wana lava kambisiseke va ri, yo swi endlela ntsako ntsena. Jenkins u heta hi ku: “Xana eka ntumbuluko hinkwawo wu kona nchumu lowu hlamarisaka ku kota kholokholo ra nightingale?”

[Tinhlamuselo ta le hansi]

a Monel Metal i mpfangano lowu tiyeke swinene wa xitivhila ni koporo, lowu nga kurhiki.

b EUnited States, vadyondzi va tinyenyana leti kalaka va tiviwa va ri vaxaxameti.

c PCB i polychlorinated biphenyl, i thyaka leri humaka eka vumaki.