Vunavetisi Lebyi Nga Lawulekiki

“PAPA, xana n’weti wu fanele wu navetisa yini?” Xivutiso lexi hlamarisaka lexi vutisiweke hi n’wana, xi kumeka eka xiphato lexi tsariweke hi Carl Sandburg emalembeni ya kwalomu ka 50 lama hundzeke. Enkarhini lowu taka, xivutiso xo tano a xi nge he vi lexi hlamarisaka. Hi ku ya hi magazini wa New Scientist, vakongomisi vambirhi va timhaka ta vunavetisi va le London, va karhi va kunguhata ku tirhisa miseve ya dyambu leswaku va kombisa swinavetisi evuandlalweni bya n’weti.

Anakanya n’weti wu ri karhi wu tirha tanihi bodo yo kombisa swinavetisi! Anakanya hi ku twarisiwa ka rungula leri navetisaka swixavisiwa, leri kongomisiwaka eka vanhu va misava hinkwayo, rungula leri vahlaleri va nga taka va nga ri papalati, leri nga empfhukeni, leri va nga taka va nga swi koti ku ri cukumeta laha ku lahleriwaka kona thyaka kumbe ku ri tima hi ku tirhisa remote control. Endlelo leri swi nga ha endleka ri nga ku tsakisi, kambe eka van’wana ku ta va ku ri ku hetiseka ka leswi va swi languteleke hi mahlo ngati.

Hambiloko vunavetisi byi nga si fika en’wetini, byi khubumete misava. Vunyingi bya timagazini ni maphepha-hungu ya le Amerika ma hlayisa 60 wa tiphesente ta matluka, ti ma hlayisela swinavetisi. Nkandziyiso lowu humesiwaka hi Sonto ntsena wa The New York Times wu va wu ri ni kwalomu ka 350 wa matluka ya swinavetisi. Switichi swin’wana swa swi-ya-ni-moya swi tirhisa 40 wa timinete ta awara yin’wana ni yin’wana eka swilo swa mabindzu.

Nakambe ku ni thelevhixini. Hi ku ya hi xiringaniso xin’wana, vantshwa va le Amerika va heta tiawara tinharhu va ri eku hlaleleni ka swinavetisi swa thelevixini vhiki rin’wana ni rin’wana. Hi nkarhi lowu va hetaka ha wona exikolweni xa le henhla, va ta va va hlalele swinavetisi swa TV swa 360 000. Tithelevhixini tiendla vunavetisi etimbaleni ta swihaha-mpfhuka, emakamareni lawa vavabyi va tshamaka eka wona eswibedlhele loko va nga si vonana ni dokodela ni le swikolweni.

Swiendlakalo swa nkoka swa mintlango sweswi i swiendlakalo leswikulu swa vunavetisi. Mimovha ya mimphikizano yi tirha tanihi bodo leyi fambaka emahlweni yo tsala marito ya swinavetisi. Switsutsumi swin’wana swi kuma mali ya swona yo tala eka vanavetisi. Mutlangi wa basketball wa xiyimo xa le henhla u kume 3,9 wa timiliyoni ta tidolara (19,4 wa timiliyoni ta tirhandi) hikwalaho ka ku tlanga bolo. Vanavetisi va n’wi hakele mali yo tano yi phindhiwe ka kaye leswaku va ta navetisa nhundzu ya vona.

A ku na ndlela ya ku swi papalata. Swinavetisi swa swilo swa mabindzu swi namarhetiwa emakhumbini, emabazini ni le tilorini. Swi khavisa endzeni ka tithekisi ni le switimeleni—hambi ku ri etimbantini ta swihambukelo swa mani na mani. Ha rhambiwa hi swihaxa mpfumawulo eswitolo leswikulu, emavhengeleni, etikhexeni—ni loko hi rindzele ku vulavula ni munhu hi riqingho. Ematikweni man’wana ku ta swinavetisi swo tala ngopfu hi poso lerova vo tala lava swi kumaka va swi teka ebokisini ra poso kutani va kongoma ethinini ra thyaka ivi va cukumeta maphepha wolawo lama nga pfuniki nchumu.

Hi ku ya hi Insider’s Report, leyi humesiwaka hi McCann-Erickson, vandla rin’wana ra vunavetisi lebyi khumbaka misava hinkwayo, mpimo wa mali leyi ku ringanyetiwaka leswaku yi tirhisiwile eka swa vunavetisi emisaveni hinkwayo hi 1990 a ku ri 1,4 wa tibiliyoni ta tibiliyoni ta tirhandi. Ku sukela enkarhini wolowo tinhlayo leti ti engetelekile ku fika eka 2,1 wa tibiliyoni ta tirhandi eka lembe ra 1997 naswona ku kunguhatiwe leswaku ku ta tirhisiwa 2,2 wa tibiliyoni ta tirhandi eka lembe ra 1998. I mali yo tala!

Xana swilo leswi hinkwaswo swi tisa vuyelo byihi? Mukambisisi un’wana u swi veka hi ndlela leyi: “Vunavetisi hi xin’wana xa swilo leswi nga ni nkucetelo wa matimba evanhwini. . . . Swinavetisi a swi hlohlotela vanhu ntsena leswaku va xava swilo leswi navetisiwaka. Swi khumba mianakanyo, mimpimanyeto ya mahanyelo, tipakani, ndlela leyi hina hi ti tivaka ha yona ni leswi hi faneleke hi va xiswona . . . Swi cinca langutelo ra hina naswona langutelo ra hina ri cinca ndlela leyi hi endlaka ha yona swilo.”

Tanihi leswi swi nga kotekiki leswaku u papalata vunavetisi, ha yini u nga kambisisi leswaku byi tirha njhani ni ndlela leyi byi nga ku kucetelaka ha yona?