Misava Leyi Godzomberiweke Hi Fole

BILL a a ri wanuna la nga ni tintswalo, wo tlhariha naswona a ri ni matimba. A a rhandza ndyangu wakwe. Kambe, u sungule ku dzaha fole a ha ri ntsongo. Loko a ri karhi a kula, u sungule ku venga mukhuva lowu. Hambiloko a ri karhi a pakutela fole rakwe, a a lemukisa vana vakwe hi mbilu hinkwayo leswaku ku dzaha, i vuphunta swinene. Minkarhi yin’wana a a pfotlosa phakete ra mafole hi mavoko kutani a yi cukumeta le kule, a hlambanya leswaku a nge he tlheli a dzaha. Kambe, hi ku hatlisa, a a tlhela a dzaha—a sungula hi ku tumbeta, kutani a hetelela hi ku dzaha erivaleni.

Bill u dlayiwe hi vuvabyi bya khensa emalembeni ya 15 lama hundzeke, endzhaku ko xaniseka nkarhi wo leha. Loko a a nga dzahi, kumbexana a a ta va a ha byi phema ninamuntlha. Nsati wakwe a a ta va a ha ri ni nuna; vana vakwe a va ta va va ha ri ni tata wa vona.

Rifu ra Bill, hambileswi ri tiseke nhlomulo endyangwini wakwe, kambe a hi yena wo sungula ku dlayiwa hi fole. Hi ku ya hi Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo (WHO), mavabyi lama vangiwaka hi fole ma dlaya vanhu va kwalomu ka timiliyoni ta mune hi lembe, kumbe munhu un’we eka tisekene tin’wana ni tin’wana ta nhungu. Swifo leswi nga siveriwaka ngopfu emisaveni hinkwayo hi leswi vangiwaka hi ku dzaha fole. Loko mukhuva lowu nga kona namuntlha wo ya emahlweni, emalembeni ya 20 lama taka, ku dzaha ku ta va ku ri kona ku fambaka emahlweni eku dlayeni ka vanhu ni le ku vangeni ka vugono, ku ta dlaya vanhu vo tala ku tlula AIDS (SIDA), rifuva, ku fa ka vamanana lava tikeke, timhangu ta mimovha, ku tidlaya ni ku dlayiwa ka vanhu, hinkwaswo swi hlanganile.

Fole ra dlaya. Kambe lava va dzahaka va tele hinkwako lomu. WHO yi vula leswaku emisaveni hinkwayo, vanhu lava ringanaka 1,1 wa gidi ra timiliyoni va dzaha. Leswi vulaka leswaku vanhu lavakulu va kwalomu ka n’we-xa-nharhu emisaveni va dzaha.

Vakambisisi va vula leswaku, hambileswi tikhampani ta fole sweswi ti hakelaka madzana ya timiliyoni ta tirhandi hikwalaho ko mangaleriwa, mali leyi a hi nchumu loko yi pimanisiwa ni magidi-gidi ya tirhandi leyi ti yi bindzulaka. Ku ringanyetiwa leswaku le United States ntsena, ku endliwa tisigarete ta kwalomu ka 1,5 wa magidi ya timiliyoni siku ni siku etifemeni ta fole. Emisaveni hinkwayo, tikhampani ta fole ni vanhu lava nga ni lunghelo ra le ka hulumendhe va xavisa tisigarete leti tlulaka ntlhanu wa timiliyoni lembe ni lembe!

Ha yini vanhu vo tala va tama va hanya hi mukhuva lowu nga ni khombo? Loko u dzaha, xana u nga tshikisa ku yini? Swivutiso leswi swi ta hlamuriwa eswihlokweni leswi landzelaka.