Makhombo Ya Ku Kombela Lifiti

HI MUYIMERI WA XALAMUKA! LE AUSTRALIA

Siku rin’wana dyambu xi lo hosi hi 1990, Paul Onions muvalangi wa malembe ya 24, wa le Britain, a a ri karhi a kombela lifiti eGondzweni Lerikulu ra le Hume, edzongeni wa Sydney, le Australia. Paul a a tsakile loko munhu wumbe a yima leswaku a n’wi khandziyisa. A a nga swi tivi leswaku ku khandziya kakwe ku ta va ku ri ku tinghenisa ekhombyeni leri a nga lo pona ri ahlamile.a

PAUL u tshame exitulwini xa le mahlweni a nga ehleketi nchumu, a dya mabulo ni muchayeri. Ku nga ri kungani muchayeri luya a a vonaka a ri lonene u sungule ku kariha ni ku phikizana na yena. Hiloko muchayeri loyi a yima etlhelo ka gondzo, a vula leswaku u lava ku teka tikhasete ehansi ka xitulu. A nga tekanga tikhasete, kambe u teke xibamu—a xi kombetela exifuveni xa Paul.

Paul a nga ha yingisanga loko muchayeri a vula leswaku a nga suki exitulwini, u bohulule bandi ra movha, a jitama, hiloko a ri susa rivilo, a tsutsuma hi gondzo. Muchayeri u n’wi tsutsumise hi milenge, vachayeri van’wana va mimovha va lo n’wi nhwii! U hetelele a n’wi kumile, a n’wi bvanyangeta hi xikipa xakwe, kutani a n’wi yayasa ehansi. Loko a phunyuka, Paul u tsutsumele emahlweni ka xibebe lexi a xi ta, a sindzisa muchayeri wa xona, ku nga manana loyi a a ri ni vana leswaku a yima. Paul u xavelerile, kutani manana loyi a n’wi khandziyisa, a jikisa xibebe lexiya a tsemakanya gondzo lerikulu a baleka. Endzhaku ka nkarhi ku kumiwe leswaku muhlaseri wa Paul, a ku ri mudlayeteri wa vanhu la dlayeke vavalangi va nkombo, laha van’wana va vona a va kombela lifiti va ri vambirhi-mbirhi.

I yini lexi endleke leswaku mudlayi loyi a dlaya vanhu lava? Loko mudlayi loyi a ri karhi a tengisiwa, muavanyisi u te: “Hinkwavo lava dlayiweke a ku ri vantshwa. A va ri emalembeni lama nga exikarhi ka 19 na 22 hi vukhale. Ha un’we wa vona a a ri ekule ni le kaya, leswi endleke a ehleketa leswaku a swi ta lemukiwa endzhaku ka nkarhi wo leha leswaku va nyamalarile.”

Ntshunxeko Wa Ku Valanga

Sweswi vanhu va ni ntshunxeko wo endzela ematikweni mambe ku tlula leswi a swi ri xiswona emalembeni ma nga ri mangani lama hundzeke. Hi xikombiso, nhlayo ya vanhu va le Australia lava endzelaka eAsiya, yi engeteleke hi nhlayo leyi phindhiweke kambirhi ku nga si hela malembe ya ntlhanu. Vana lava nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi ni vantshwa vo tala va khandziye swihaha-mpfhuka va endzela ematikweni ya le kule va ri karhi va kambela swilo leswintshwa. Vo tala va vafambi lava va kunguhate ku kombela tilifiti leswaku va nga tirhisi mali yo tala. Khombo ra kona, ematikweni yo tala, ku kombela lifiti a swa ha tsakisi naswona a swa ha hlayisekanga ku fana ni leswi khale a swi ri xiswona—eka lava va kombelaka lifiti ni le ka lava va va khandziyisaka.

Munhu a nga fanelanga a hisekela ku teka riendzo lerova a rivala hi ku rhanga a kambisisa timhaka kahle. Xibukwana lexi tsaleriweke mindyangu leyi lahlekeriweke hi vana xi ri: “Hikwalaho ko hisekela ku teka riendzo, vantshwa van’wana va teka riendzo va nga lunghekanga hi ku helela, naswona va nga ma tivi hi ku helela makhombo ni vutihlamuleri bya vona.”

Xibukwana lexi xa engetela: “Vanhu lava fambaka ni ntlawa lowu hlelekeke wa vavalangi, lowu fambaka hi timhaka ta bindzu ro karhi, kumbe lowu landzelaka nkongomiso wa vavalangi, a wu tali ku lahleka. Ku nga khathariseki leswaku hi le Australia kumbe etikweni rin’wana, vanhu lava nyamalalaka hi lava va talaka ku longa kutani va famba hi tindlela leti nga durhiki.”

Ku nga khathariseki leswaku u famba u kombela tilifiti kumbe e-e, kambe ku famba u nga landzeli nkongomiso wo karhi—hambileswi ku tsakisaka eka van’wana lava nga laviki ku titwa va sariwe endzhaku—ku nga siya munhu a ri exiyin’weni xo hlaseleka hi ku olova. Loko maxaka ni vanghana va nga swi tivi leswaku mufambi u le kwihi, a va swi koti ku pfuna loko ku va ni xiyimo xa xihatla. Hi xikombiso, ku vuriwa yini hiloko mufambi a fika exibedlhele a titivarile kutani ku nga ri na munhu ekaya loyi a tivaka lomu a nga kona?

Ku Hamba U Va Tivisa Va Le Kaya Lomu U Nga Kona

Ebukwini yakwe leyi nge Highway to Nowhere, Richard Shears, mutsari wa maphepha-hungu wa le Britain u tsale hi vatsendzeleki va nkombo lava nyamalaleke, lava a va kombela tilifiti, lava “xikan’we-kan’we va tshikeke ku tivisa va le kaya ni vanghana lomu va nga kona.” Ina, eku sunguleni swi nga ha endleka mindyangu yi nga tiyiseki leswaku maxaka ya yona ma nyamalarile kumbe ma lo tshika ku yi tivisa lomu ma nga kona. Leswi swi nga ha endla leswaku yi kanakana ku vika emaphoriseni loko yi nga twi nchumu lowu humaka eka vafambi.

Un’wana wa vakomberi va tilifiti, riqingho a ri tala ku n’wi tsema-tsema loko a vulavula ni vatswari vakwe, kutani a heleriwa hi mali yo yisa bulo emahlweni. Hikwalaho ka sweswo, vatswari vakwe va khutaze mindyangu leswaku yi nyika vana va yona makhadi ya tinqingho kumbe tindlela tin’wana to bela riqingho ekaya. Hambiloko leswi swi nga ha endleka a swi ta va swi nga byi ponisanga vutomi bya nhwanyana loyi, loko mufambi a hamba a vulavula ni va le kaya, swi nga ha n’wi pfuna leswaku a papalata khombo, kumbe swi nga n’wi nonon’hweli ngopfu ku langutana na rona.

Vakomberi lava va tilifiti va nkombo lava dlayiweke, swi nga ha endleka va hlaye tibuku ta vuvalangi leti vuleke leswaku Australia hi rin’wana ra matiko lama hlayisekeke emisaveni eka vakomberi va tilifiti. Nilokoswiritano, ku kombela tilifiti ku tikombise ku ri vuphukuphuku lebyikulu—hambiloko mi famba ha vambirhi-mbirhi ematikweni lama “hlayisekeke.”

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Vatswari va nga ha papalata ku karhateka swi nga fanelanga hi ku nyika vana va vona makhadi ya tinqingho kumbe tindlela tin’wana to bela riqingho ekaya