Ta Rivala
◼ Hi 2007, tiayisi ta le lwandle ra Arctic ti n’okile ti “ya eka mpimo wa le hansi swinene ku sukela loko ti sungule ku pimiwa hi sethalayiti.” Tiayisi leti ti endla swikwere khilomitara swa 4 280 000, ku nga ku hunguteka hi mpimo wa tiphesente ta 23 eka lowu wa khale, lowu vikiweke hi 2005.—NATIONAL SNOW AND ICE DATA CENTER, U.S.A.
◼ Tiko ra United States hi rona ri hlomeke hi matlhari ku tlula matiko hinkwawo emisaveni hikuva eka vanhu van’wana ni van’wana va 100 tikweni ku ni swibamu swa 90. Tiko “ra vumbirhi leri vanhu va kona va nga ni swibamu leswikulu” i Indiya, hikuva “eka vanhu van’wana ni van’wana va 100, ku ni swibamu swa mune.”—TIME, U.S.A.
◼ Ricece leri velekiweke ri ri na mavhiki ya 21 ni masiku ya tsevu, leri a ri tika tigiramu ta 283,5 loko ri velekiwa, le Miami, eFlorida, le U.S.A., “kumbexana hi rona leritsongo swinene leri hanyeke eka tincece leti velekiweke nkarhi wu nga si fika.” “Tincece leti velekiwaka ehansi ka mavhiki ya 23 naswona ti tika tigiramu ta 400 ti tekiwa ti ri leti nga taka ti nga hanyi.”—REUTERS NEWS SERVICE, U.S.A.
Mati Yo Tenga Lama Humaka eLwandle
Leswaku ku herisiwa xiphiqo xa ku kayivela ka mati le swihlaleni swa le Lwandle ra Aegean, Ndzawulo ya Mahungu ya le Athens yi vike leswaku van’wasayense va Magriki va endle “muchini wo sungula emisaveni lowu kotaka ku tifambela hi woxe, lowu papamalaka ematini leswaku wu susa munyu ematini ya lwandle handle ko onha mbango.” Muchini lowu, lowu tirhaka hi swipelupelu swa moya naswona wu nga ni xiphemu lexi tswongaka miseve ya dyambu, wu kota ku tengisa mati lama enerisaka vanhu va kwalomu ka 300 siku ni siku. Muchini lowu wu kota ku tirha hambi maxelo ma bihile, wu nga lawuriwa hi rhimoti naswona wu nga rhurhisiwa eka ndhawu yin’wana wu yisiwa eka yin’wana loko swi laveka.
Ku Pfukuriwa Ka Marhambu Ya Khale
Xiviko xa mahungu ya Reuters lexi humaka le Cherskiy, eSakha, le Rhaxiya xi ri: “Le mpfungwe n’walungu wa Siberia . . . , ku cinca ka maxelo ku vanga leswaku ayisi leyi a yi funengete ndhawu yoleyo yi n’oka kutani ku huma marhambu ya swiharhi swa khale swinene swo tanihi tindlopfu letikulu ngopfu ta khale, swibejana ni tinghala ta voya lebyikulu.” Leswi vahlengeleti va marhambu ni minhlangano ya van’wasayense va lavaka ku humesa mali yo tala hikwalaho ka ntirho lowu, vapfukuri va marhambu lava pfuniwaka hi vanhu va kwalaho va lavisisa marhambu lama nga ya nkoka hi ku hiseka endhawini yoleyo. Xiviko xi ri: “Ku n’oka ka ayisi leyi a yi funengete ndhawu yoleyo ku endleka hi ku hatlisa lerova etindhawini tin’wana . . . kwalomu ka timitara tin’wana ni tin’wana to hlayanyana ku humelela marhambu.”
Byala Lebyi Tekeriweke Vanhu Byi Tirhisiwa Hi Ndlela Leyinene
Emalembeni yo hlayanyana lama hundzeke, maphorisa ya le Sweden a ma “halata” byala lebyi ma byi tekeleke vanhu lava byi ngungumerisaka. Xiviko xa Associated Press xa le Stockholm xi vula leswaku sweswi byala byolebyo lebyi tekeriweke vanhu lava byi ngungumerisaka “ku endliwa petirolo ya fambiselo ra vutleketli bya mani na mani ha byona.” Kwalomu ka byala bya tilitara ta 700 000 lebyi tekeriweke vanhu hi 2006 byi endliwe petirolo leyi humaka eka thyaka, ku nga muxaka wun’wana wa petirolo leyi humaka eka swilo leswi boleke, naswona “yi tirhisiwaka hi mabazi, tilori ni xitimela lexi tirhisaka petirolo ya muxaka lowu.” Xiviko lexi xi vule leswaku petirolo ya muxaka lowu “yi nghenisa mali yo tala swinene hikuva swilo leswi tirhisiwaka ku yi endla a swi xaviwi.” Nakambe ku hundzula byala lebyi byi va petirolo swa va pfuna le Sweden leswaku va hunguta ku thyakisiwa ka moya loku vangaka ku hisa ka misava.
“Ku Va Ni Tingana”
Phepha-hungu ra le Australia leri vuriwaka Sunday Telegraph ri vikile ri ku, “ti-email, ku rhumela rungula hi riqingho ra le nyongeni ni ti-iPod swi vangela vanhu vo tala emisaveni hinkwayo leswaku va va ni tingana.” Hi ku ya hi Robin Abrahams mutivi wa ta mianakanyo tlhelo mukambisisi, vaaki lava endlaka hafu emisaveni hinkwayo va ni tingana loko va ri ni vanhu van’wana, naswona leswi swi vula leswaku vanhu vo tala swinene va ni tingana ku tlula khale. Abrahams u ri: “Thekinoloji yi endla leswaku hi kota ku tamela swiyimo swo tika naswona yi endla leswaku vanhu va ya va tihambanisa ni van’wana. Vanhu . . . va rhumelelana ti-email kumbe marungula hi tinqingho ta le nyongeni ematshan’weni yo vulavurisana kunene.”