Ta Rivala
◼ Nkambisiso lowu endliweke malunghana ni rihanyo ra mixaka ya tikorala ta le timbuweni wu kombisa leswaku tikorala leti endlaka tiphesente ta 32,8 ti le “khombyeni lerikulu ro hela” hikwalaho ka ku cinca ka maxelo kumbe hikwalaho ka mintirho leyi endliwaka hi vanhu va kwalaho.—SCIENCE, U.S.A.
◼ Nkambisiso lowu endliweke eka vana vo tlula 2 000 lava nga ni xiphiqo xo hefemula exibedlhele xa vana le Athens, eGreece, wu kume leswaku vana va kwalomu ka “tiphesente ta 65 va kumeke va hefemule musi wa [fole] leri dzahiweke hi munhu un’wana kumbe vatswari va vona.”—KATHIMERINI—NKANDZIYISO WA XINGHEZI, GREECE.
◼ “Ku tlakuka ka nxavo wa oyili, ku tlakuka ka swilo swo tihanyisa, . . . nxungeto wa ku wa ka ikhonomi . . . , ni makhombo ya ntumbuluko lama tshamelaka ku va kona lama kombisaka leswaku hi hlaseleka hi ku olova: a swi kanakanisi leswaku a hi nge swi koti ku lulamisa swiphiqo leswi leswikulu.”—LLUÍS MARIA DE PUIG, PRESIDENTE WA NHLENGELETANO YA HUVO YA LE PALAMENDE YA LE YUROPA.
◼ Le Poland vafana lava endlaka tiphesente ta 17 ni vanhwanyana va tiphesente ta 18 va ringete ku tirhisa swidzidziharisi va ri ni malembe ya 15.—ŻYCIE WARSZAWY, POLAND.
Nyimpi Leyi Nga Kona Exikarhi Ka Tinghala Ni Vanhu
Magazini wa le Cape Town lowu vuriwaka Africa Geographic wu vula leswaku leswi vanhu va andzaka laha Afrika, ndhawu leyi swiharhi swi tshamaka eka yona ya hunguteka, ivi sweswo swi endla leswaku “vanhu va tshamela ku hlangana ni swiharhi naswona ku tala ku pfuka nyimpi.” Tinghala ngopfu-ngopfu, “swi tikomba onge ti anakanya leswaku vanhu i swakudya swa tona.” Hi xikombiso, le Tanzania ku sukela hi 1990 tinghala ti dlaya vanhu va kwalomu ka 70 lembe ni lembe. Magazini lowu wu vika leswaku minkarhi yin’wana mintlawa ya tinghala yi “lava vanhu swinene, yi va hlasela loko va tshame emakhumbini ya tiyindlu ta vona ta mabyanyi, yi nghena hi le malwangwini ya tiyindlu yi tlhela yi wisa makhumbi lama nga tiyangiki lama akiweke hi misava.”
Ku Pfukuriwa Ka Switlati Swa Khale Swa Le Egipta
Vayimburi va le Yunivhesiti ya Chicago lava tirhaka edzongeni wa tiko ra Egipta va pfukule switlati swa nkombo swa mavele leswikulu swinene leswi tivekaka etikweni rolero. Swilo leswi kumekeke ekusuhi ni kwalaho, swi pfune vayimburi leswaku va kota ku tiva leswaku switlati swoleswo swi akiwe exikarhi ka 1630 na 1520 B.C.E. Loko hakunene swi akiwe hi malembe wolawo, a swi ri kona enkarhini wa Muxe. Switlati swa xirhendzevutana leswi akiweke hi switina swa misava leswi a swi aname 5,5 ku ya eka 6,5 wa timitara naswona kumbexana swi lehe 7,5 wa timitara, a swi ri xiphemu xa ndhawu ya mfumo leyi a ku hlayiseriwa swakudya eka yona. Xiviko xa le Yunivhesiti lexi vulavulaka hi swilo sweswo leswi pfukuriweke xi vula leswaku tindhawu to tano “a ti tirha tanihi tindhawu leti a ku hlayisiwa swilo leswi tshoveriweke ekusuhi ni nambu wa Nayili ivi swi tirhisiwa hi mfumo. Ku tirhisiwa ka swilo leswi tshoveriweke ku fana ni mali swi endle leswaku valawuri va tiko rero va va ni vulawuri.” Xiviko lexi xi tlhele xi vula leswaku “leswi swilo leswi tshoveriweke a swi tirha ku fana ni mali, switlati swoleswo a swi tirha tanihi tibangi ni vuhlayiselo bya swakudya.”
Phepha Leri Tiyeke Ku Fana Ni Nsimbi
Vakambisisi va le Yunivhesiti ya Thekilonoji ya le Sweden va tshubule ndlela yo endla phepha hi xiaki xa ntsandza lexi vuriwaka cellulose lexi hi ntumbuluko xi endlaka leswaku swintambyana swa xona swi tshama swi tiyile. Ndlela ya ntolovelo leyi tirhisiwaka ya ku gaya ntsandza loko ku endliwa maphepha, yi onha swintambyana swa wona naswona sweswo swi endla leswaku swintambyana swoleswo swi nga tiyi ngopfu. Kambe ntlawa wa le Sweden wu swi kotile ku gaya mintsandza hi tinhombe kutani hi vukheta wu hambanisa swintambyana ematini hi ku swi kandza kunene. Loko swintambyana leswi nga onhakangiki swi humesiwa ematini, swa hlangana ivi swi khomana swi endla maphepha lama tiyeke ku tlula nsimbi ma tlhela ma va makulu ku fana ni tinsimbi leti tirhisiwaka ku aka.