Van’wafayaswitlangi Va Siveriwa Ku Rhurhela Kun’wana Loko Ku Cinca Tinguva

Van’wafayaswitlangi Va Siveriwa Ku Rhurhela Kun’wana Loko Ku Cinca Tinguva

TINYENYANA ta ntlhanu ti lunghekele ku teka riendzo ro leha naswona vanghana va tona va tele ku ta ti lela. Ti yi languta ro hetelela ndhawu yoleyo leyi veke kaya ra tona ku ringana nkarhi wo leha hiloko ti haha ti famba. Loko vahlaleri va ri karhi va ti langutile, ti haha ti ya evugimamusi lerova ti nga ha vonaki.

Sweswo swi endleke eNtsindza wo Fuwa Van’wafayaswitlangi eBirecik, le Turkey, ku nga doroba leri nga ekusuhi ni Nambu wa Euphrates. Tinyenyana teto leti ta ha ku hahaka ti vuriwa van’wafayaswitlangi, leti nga ekhombyeni ro lovisiwa ti nga ha vi kona emisaveni. Nyenyana yin’wana ni yin’wana yi ni xichinana lexi boheleriwaka ericondzweni ra yona lexi rhumelaka rungula eka sethalayiti. Vahlaleri—vatirhi va le ntsindza wolowo ni vaendzi—va ti langute hi vurhon’wana loko ti ri karhi ti haha ti ya endhawini leyi ti nga yi tiviki naswona va karhatekile hileswi ti nga tshukaka ti nga ha vuyi.

Ti njhani tinyenyana ta van’wafayaswitlangi? Xana ti rhurhela kwihi loko ku cinca tinguva? Naswona ha yini vanhu va swi tsakela swinene ku tiva hi ta ku rhurha ka tona?

Twana Hi Ta Van’wafayaswitlangi

Loko vondlo ra n’wafayaswitlangi ri tlhotlhorhiwa, ri va ri ri ni tinsiva enhlokweni ya rona. Hambiswiritano, loko ri ri karhi ri kula, tinsiva teto ta guvuka. Miri wa rona hinkwawo wu ni tinsiva ta ntima leti cincaka ti va ta xitshopana xa rihlaza ni to tshwukanyana loko ri ri edyambyini. Kambe nhlonge leyi nga ehenhla ka nhloko ya rona swin’we ni nomu wa rona hi swona ntsena swi nga swo tshwuka. Nakambe ri ni tinsiva to leha enhlaneni wa rona.

Nyenyana leyi yi va yi kule kahle loko yi ri ni malembe manharhu kumbe mune. Hi ntolovelo yi hanya malembe lama nga exikarhi ka 25 na 30. Yi dya switsotswana, minkolombyana ni swihadyana leswitsongo. Mbhaha wu tshikela tandza rin’we ku ya eka manharhu hi lembe naswona wu ma fukamela ku ringana mavhiki ya mune. Tinyenyana leti ti endla nchumu lowu hlamarisaka—mbhaha ni nkuku swi tshama swin’we vutomi bya swona hinkwabyo. Loko leyin’wana yi fa, leyin’wanyana ya yi rilela. Entiyisweni, ku xiyiwe leswaku nyenyana leyi salaka hakanyingi yi tshama yi nga dyi kukondza yi fa kumbe yi suka ehenhla ka ntshava yi titlatlalatela ehansi.

Vanhu va le Birecik va vula leswaku kukondza ku va eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-20, a ku endliwa nkhuvo loko van’wafayaswitlangi va tlhelela ekaya loko tinguva ti cinca. A swi tekiwa tanihi xikombiso xa leswaku ximun’wana xi le kusuhi. Hi nkarhi wa nkhuvo lowu a wu endliwa exikarhi ka n’hweti ya February, mabyatso a ma kokeriwa eribuweni ra Nambu wa Euphrates, ku ri karhi ku biwa swigubu ku tsakiwile.

Emalembeni wolawo ya khale, a ku va ni mintlawa yo tala swinene ya tinyenyana leti lerova loko yi ri exibakabakeni a yi fana ni papa lerikulu. Hambiswiritano, eka lembe-xidzana leri hundzeke ngopfu-ngopfu eka malembe ya 50 lama hundzeke, nhlayo ya tona yi hunguteke ngopfu. Ku tshame ku va ni tinyenyana leti fuyiwaka ta 500 ku ya eka 600 eBirecik, kambe nhlayo ya tona yi hunguteke swinene loko van’wamapurasi va sungule ku tirhisa tikhemikhali to dlaya switsotswana hi va-1950. Namuntlha nhlayo ya tona emisaveni a ya ha tati ni xandla.

Matshalatshala Yo Ti Sirhelela eTurkey

Ntsindza wo Fuwa Van’wafayaswitlangi wu sunguriwe eBirecik hi 1977. Lembe ni lembe tinyenyana leti a ti tshikiwa ti famba loko ku cinca tinguva kukondza ku va hi 1990 loko ku vuye yin’we ntsena. Endzhaku ka sweswo, ti siveriwe ku famba. Hi nkarhi lowu tinyenyana leti hi ntolovelo ti sungulaka ku rhurhela kun’wana hi July na August, vatirhi a va ti teka va ti pfalela etihokweni letikulu. A ti hlayisiwa kwalaho kukondza ti humesiwa hi February kumbe March elembeni leri landzelaka, hi nkarhi lowu a ti ta va se ti tlhelela ekaya.

Hi 1997 vatirhi va kwalaho va teke xiboho xo ti tshika ti famba. Lexi vavisaka, ku hava ni yin’we leyi vuyeke eka leta 25 leti tshikiweke. Ku sukela hi 1998 ku ya emahlweni, tinyenyana hinkwato ti tlhele ti tekiwa ti pfaleriwa etihokweni leswaku ti nga fambi. Kambe nhlayo ya tona yi andzile. Sweswi ntsindza wolowo wu ni van’wafayaswitlangi va kwalomu ka dzana.

Vumundzuku Bya Van’wafayaswitlangi

Lexi twisaka ku vava, ku tlhelele timbirhi ntsena eka letiya ta ntlhanu leti ku vulavuriweke ha tona eku sunguleni ka xihloko lexi. Kutani hi 2008, ntlawa wun’wana wa tinyenyana leti wu tshikiwile wu famba. Khombo ra kona, na tona a ti vuyanga. Vatirhela-mfumo va vike leswaku ti hahe ti kala ti fika edzongeni etikweni ra Jordan kambe ti dlayiwe hi chefu. Leswi swi vula leswaku ku nga khathariseki ku andza ka tinyenyana leti nga entsindza wolowo swin’we ni matshalatshala ya van’wasayense ni tinhlengeletano ta hulumendhe, vumundzuku bya tona bya ha ri ekhombyeni.

Magoza lawa ma ha ku ringetiwaka sweswinyana ma kombisa leswaku hambileswi van’wafayaswitlangi va siveriweke ku rhurhela kun’wana leswaku va sirheleriwa, kambe a va si byi rivala vuswikoti bya vona bya ntumbuluko byo kota ku rhurhela endhawini yin’wana. Leswi swi tiyisekisa marito lama nga eBibeleni eka Yeremiya 8:7 lama nge: “Ntavila ematilweni—yi yi tiva kahle minkarhi ya yona leyi vekiweke; gugurhwana ni mbewulana ni bokota—swi wu hlayisa khwatsi nkarhi wa ku fika ka swona.”

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 10]