“Mayday! Mayday! Mayday!”—Marito Lama Ponisaka Vutomi — Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE

“Mayday! Mayday! Mayday!”—Marito Lama Ponisaka Vutomi

Ndzilo ni musi a swi funengete xikepe xo phasa tinhlampfi. Hinkwavo lava a va ri eka xona a va ri ekhombyeni lerikulu. Murindzi wa le Lwandle u te: “Loko mufambisi wa xikepe a a nga huwelelanga rito leri nge Mayday, xikepe xa ‘Nautical Legacy’ a xi ta va xi nga kumiwanga.” Varindzi va Lwandle ra Canada va fike hi xihatla kutani va kota ku ponisa hinkwavo lava a va ri eka xona.a

“MAYDAY! Mayday! Mayday!” Marito wolawo lama twalaka eka rhadiyo ma vula leswaku ku ni xiyimo xa xihatla lexi nga xungetaka vutomi naswona ma huweleriwa loko ku komberiwa mpfuno wa xihatla. Xana ku huwelela marito wolawo swa pfuna hakunene? Hi 2008, Varindzi va Lwandle ra United States va pfune vanhu eka swiendlakalo leswi tlulaka 24 000. Va ponise vanhu va 4 910, ku nga avhareji ya vanhu va 13 hi siku, naswona va pfune vanhu lava tlulaka 31 000 lava a va ri ekhombyeni.

Kambe ha yini ku tirhisiwa rito leri nge “Mayday”? Naswona swikepe a swi va tivisa njhani van’wana loko swi ri ekhombyeni enkarhini lowu tirhadiyo to vulavurisana ha tona a ti nga si va kona?

Tindlela Ta Khale To Kombela Mpfuno

Hi 1588, xikepe xa Santa Maria de la Rosa xa Vuthu ra Spain xi duvule swibamu tanihi xikombiso xo va ekhombyeni loko xi sungule ku nga ha lawuleki eka xidzedze lexikulu. Xi mbombomerile naswona ku hava vanhu lava ku vuriweke leswaku va ponile. Kasi minkarhi yin’wana, vatluti va khale a va tlakusa mijeko leyi a yi endleriwe ku tivisa van’wana loko va ri ekhombyeni. Ninamuntlha, loko xikepe xi tlakusa mujeko wo basa lowu nga ni xihambano xo tshwuka swa tiviwa emisaveni hinkwayo leswaku i xikombiso xo kombela mpfuno.

Vatluti va hi va-1760 va sungule ku dyondza khodi leyi voniwaka leyi vuriwaka semaphore system. Leswaku khodi leyi yi tirhisiwa, munhu la rhumelaka rungula la khomeke mijeko yimbirhi a a encenyeta swimhandzana swa wachi. Mayimelo man’wana ni man’wana lama fanaka ni ya swimhandzana swa wachi lawa munhu yoloye a ma encenyetaka ma kombisa maletere kumbe tinomboro to hambana-hambana.

Hambiswiritano, ku tlakusa mijeko, ku duvuriwa ka swibamu ni ku rhumela rungula leri voniwaka a swi pfuna ntsena loko van’wana va ri ekusuhi swinene lerova va kota ku vona kumbe ku twa mpfumawulo wa kona lowu kombisaka leswaku vatluti va le khombyeni. Hi ntolovelo, lava nga exikepeni lexi nga ekhombyeni va va va nga ri na wona ntshembo wa leswaku va ta pfuniwa. A xi ta antswisiwa njhani xiyimo lexi?

Tindlela Leti Tirhaka Swinene To Kombela Mpfuno

Hi va-1840 ku ve ni nhluvuko lowukulu swinene eka thekinoloji yo vulavurisana. Samuel Morse u sungule khodi leyi a yi endla leswaku vatirhisi va tithelegiramu va kota ku rhumelana marungula eka nsimbi yo leha hi ku tshikilela batheni. Loko un’wana o tshikilela batheni yoleyo, lowun’wana la nga etlhelo lerin’wana ra nsimbi yoleyo a nga twa swo karhi. Morse u hlele mimpfumawulo yo hlawuleka leyi twalaka nkarhi wo leha ni leyi twalaka nkarhi wo koma kumbe ti-dot ni ti-dash eka letere ni nomboro yin’wana ni yin’wana.

Loko vatluti va lava ku rhumela rungula hi Morse code elwandle, a va tirhisa rivoni lerikulu leri vangamaka ematshan’weni ya mimpfumawulo leyi rhumeriwaka hi vatirhisi va tithelegiramu. La rhumelaka rungula a a voninga rivoni ku ringana nkarhi wutsongo ku kombisa dot kumbe ku ringana nkarhi wo leha ku kombisa dash. Swi nga si ya kwihi, va sungule ku tirhisa ndlela yo olova ni yo hlawuleka yo kombela mpfuno leyi a yi katsa ti-dot tinharhu, ti-dash tinharhu ni ti-dot tin’wana tinharhu, leti a ti kombisa maletere ya SOS.b

Tindlela to kombisa loko swikepe swi ri ekhombyeni ti ye emahlweni ti pfuna swinene ni ku rhumeriwa eka swikepe leswi nga ekule swinene. Hi 1901, Guglielmo Marconi u rhumele rungula ro sungula hi rhadiyo ri tsemakanya Lwandle ra Atlantic. Marungula ya SOS se a ma ta kota ku rhumeriwa hi ku tirhisa rhadiyo ematshan’weni yo voninga rivoni. Kambe, vatirhisi va tirhadiyo teto a va nga si va na wona marito lama kongomeke yo ma vula loko va ri ekhombyeni. A swa ha ta teka malembe leswaku va tirhisa marito lama nge “Mayday! Mayday! Mayday!”

Vanhu va hetelele va kote ku vulavula emoyeni hi 1906 loko Reginald Fessenden a haxe nongonoko wa mbulavurisano ni vuyimbeleri. Vatluti lava nga ni xiya-ni-moya va twe nongonoko wa Fessenden va ri ekule hi 80 wa tikhilomitara. Hi 1915, vanhu van’wana vo tala va tsakisiwe hi ku twa mbulavurisano lowu a wu haxiwa eArlington, Virginia, le U.S.A., wu ya eEiffel Tower, eParis le Furwa—ku nga mpfhuka lowu endlaka 14 000 wa tikhilomitara! Naswona ehleketa hi ntsako lowu vatluti va xikepe xa S.S. America va veke na wona hi 1922 loko ku ve ni mbulavurisano wo sungula exikarhi ka vanhu lava nga exikepeni ni lava nga eribuweni ra Deal Beach, New Jersey, le U.S.A., lava xikepe xa vona a xi ri exikarhi ka lwandle hi tikhilomitara leti tlulaka 600.

Ku Tirhisa Ndlela Yin’we Yo Kombela Mpfuno

Hi va-1920 ni va-1930 vanhu va sungule ku tirhisa tirhadiyo ku vulavurisana ni van’wana. Leswi vatluti va swikepe va vulavulaka tindzimi to hambana-hambana, mufambisi wa xikepe a a ta swi kota njhani ku kombela mpfuno loko a ri ekhombyeni hi ririmi leri a ri ta twiwa hi vanhu hinkwavo? Hi 1927, nhlangano wa International Radiotelegraph Convention wu tlhantlhe xiphiqo xexo hi ku pfumela leswaku ku tirhisiwa rito leri nge “Mayday” tanihi leri nga ta tirhisiwa emisaveni hinkwayo ku kombela mpfuno loko swikepe swi ri ekhombyeni.c

Ha tsaka leswi tindlela to vulavurisana ti hambeteke ti hluvuka. Hi xikombiso, ti-radar ni ti-global positioning system swi sive ku duvuriwa ka swibamu ni ku tlakusa mijeko. Nakambe tirhadiyo ti sungule ku va switirhisiwa swa le nawini naswona tinhlengeletano leti ponisaka vanhu emalwandle ti yingisela leswi vuriwaka eka tirhadiyo ni ku tshama ti xalamukile. Hilaha swi endlekeke hakona eka xikepe xa Nautical Legacy, marito lama nge “Mayday! Mayday! Mayday!” ma nga ha twiwa ku nga khathariseki leswaku xiyimo xa xihatla xi humelela kwihi kumbe rini. Ku hambana ni vanhu va khale lava a va nga tshembi leswaku va ta pfuniwa loko va ri ekhombyeni, loko wo tshuka u va ekhombyeni elwandle u nga tiyiseka hi ku helela leswaku u ta wu kuma mpfuno.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

a Mhangu leyi yi vikiwe ebukwini leyi nge True Stories of Rescue and Survival—Canada’s Unknown Heroes

b Maletere ya SOS ma hlawuriwe hileswi a swi ta olova ku ma rhumela ni ku ma twisisa. A ma nga ri na nhlamuselo leyi tumbeleke.

c Rito leri nge “Mayday” ri phindhiwa kanharhu leswaku xikongomelo xa rona xi va erivaleni nileswaku vanhu va nga ri fanisi ni rito rin’wana.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Xikepe xa “Nautical Legacy” xi funengetiwe hi ndzilo ni musi

[Xihlovo Xa Kona]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

Loko vatluti va lava ku rhumela rungula hi Morse code elwandle, a va tirhisa rivoni lerikulu leri voningaka ematshan’weni ya mimpfumawulo leyi rhumeriwaka hi vatirhisi va tithelegiramu

[Xihlovo Xa Kona]