Leswi Endlaka Leswaku Ku Nga Vi Na Vululami — Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE

Leswi Endlaka Leswaku Ku Nga Vi Na Vululami

EKA malembe ya kwalomu ka magidi mambirhi lama hundzeke, Bibele yi swi veke erivaleni leswaku ma ta va ma ri njhani mahanyelo ya vanhu eminkarhini ya hina. Yi te: “Emasikwini yo hetelela ku ta fika minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, varhandzi va mali, . . . lava nga nkhensiki, lava nga tshembekiki, lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko, lava nga laviki ntwanano hambi wu ri wihi, . . . lava nga rhandziki vunene, vaxengi, lava omeke tinhloko, lava tikukumuxaka hi ku tinyungubyisa, lava rhandzaka mintsako ku ri ni ku rhandza Xikwembu.”—2 Timotiya 3:1-4.

A hi vangani vanhu lava nga alaka leswaku mahanyelo lawa hi wona lama tolovelekeke enkarhini wa hina. Ma vonaka hi tindlela to tala, tin’wana ta tona ti katsa makwanga, xihlawu-hlawu, ku hanya bya guwela, vukanganyisi ni ku hambana loku nga kona exikarhi ka swisiwana ni swigwili. A hi kambisiseni mahanyelo lawa hinkwawo.

MAKWANGA. Minkarhi yin’wana hi nga ha twa vanhu va vula leswaku “Makwanga a ma bihanga.” Kambe sweswo a hi ntiyiso hikuva ma twisa vanhu ku vava. Hi xikombiso, makwanga hi wona lama vangaka vukungundzwana, tindhawu ta vuxisi to vekisa mali, ku lombisa mali kumbe ku yi lomba handle ko ehleketa. Kutani ku lahlekeriwa hi timali swi twise vo tala ku vava. Vanhu van’wana lava katsekaka va ni makwanga. Lexi twisaka ku vava hileswaku leswi swi khumbe ni vanhu vo tshembeka lava tirhaka hi matimba leswaku va kuma swo tihanyisa, naswona van’wana va vona va lahlekeriwe hi makaya ni hi mudende.

XIHLAWU-HLAWU. Vanhu lava nga ni xihlawu-hlawu va avanyisa van’wana hi ndlela leyi nga riki yinene naswona va va tekela ehansi hi ku ya hi rixaka, muvala, rimbewu, xikhundlha lexi va nga na xona kumbe hi ku ya hi vukhongeri bya vona. Hi xikombiso, komiti ya Nhlangano wa Matiko yi xiye leswaku eka rin’wana ra matiko ya le Amerika-dzonga, wansati un’wana loyi a a tikile u fele exibedlhele hileswi a a nga tekeriwi enhlokweni hikwalaho ka rixaka rakwe ni hileswi a a ri xisiwana. Ku engetela kwalaho, xihlawu-hlawu xi endle leswaku ku va ni ku yayarheriwa ka tinxaka ta vanhu.

KU HANYA BYA GUWELA. Nkatsakanyo wa buku leyi nge Handbook of Antisocial Behavior wu te: “Lembe ni lembe mindyangu ya makume ya magidi ya hambanisiwa, madzana ya magidi ya vutomi bya vanhu bya onhiwa naswona nhundzu leyi nga endlaka timiliyoni ta tidolara ya onhiwa hi ku va vanhu va nga lavi ku tihlanganisa ni van’wana. Hikwalaho ka ku andza ka madzolonga ni ku hlundzuka, a swi hlamarisi leswi van’wamatimu lava nga ta va kona enkarhini lowu taka va nga ta vula leswaku eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-20 vanhu a va lwa hi xivona.” Hi mpfhuka buku leyi yi humesiwa hi 1997, langutelo ra vanhu ni mahanyelo ya vona a swi cincanga.

VUKANGANYISI. Xiviko lexi khumbaka vukanganyisi eAfrika-dzonga xi kombise leswaku eka malembe ya nkombo, ku tlula 81 wa tiphesente ta mali leyi endlaka tibiliyoni ta 25,2 leyi nyikiweke ndzawulo ya rihanyo exifundzheni xin’wana yi lo bohiwa enengeni wa mpfuvu. Magazini lowu vuriwaka The Public Manager wu vule leswaku mali leyi a yi “fanele yi tirhiseriwe ku lunghisa swibedlhele, titliliniki ni tindhawu tin’wana leti antswisaka rihanyo ra vanhu exifundzheni xexo,” a yi tirhiseriwanga swona sweswo.

KU HAMBANA LOKU NGA KONA EXIKARHI KA SWISIWANA NI SWIGWILI. Xiviko lexi humaka eka magazini wa Time xi kombise leswaku hi 2005, kwalomu ka 30 wa tiphesente ta mali leyi nghenaka eBritain hi lembe, “vanhu lava tirhaka va kuma tiphesente ta ntlhanu ntsena.” Magazini lowu wu tlhele wu vula leswaku “eka mali leyi tlulaka tiphesente ta 33 leyi nghenaka eAmerika, vanhu lava tirhaka va kuma tiphesente ta ntlhanu ntsena.” Emisaveni hinkwayo, vanhu va kwalomu ka 1,4 wa tibiliyoni va hanya hi mali leyi endlaka R8,00 kumbe leyi nga ehansi ka yona hi siku naswona siku na siku ku fa vana va 25 000 hikwalaho ka vusweti.

Xana Xi Kona Lexi Nga Endliwaka Leswaku Ku Va Ni Vululami?

Hi 1987, holobye-nkulu wa le Australia u vule leswaku hi 1990, a ku nge vi na n’wana la nga xisiwana eAustralia. Kambe sweswo a ko va norho! Hi ku famba ka nkarhi, holobye-nkulu yoloye u kombele ku khomeriwa malunghana ni leswi a swi vuleke.

Ku nga khathariseki vulawuri, rifuwo kumbe ndlela leyi munhu a kotaka ku kucetela vanhu ha yona, a nge swi koti ku herisa ku kala vululami hikuva a nga hetisekanga. Hambi ku ri vanhu lava nga ni swikhundlha va karhateka hi ku kala ka vululami, va dyuhala va tlhela va fa. Leswi swi hi tsundzuxa tindzimana timbirhi ta le Bibeleni:

“Munhu loyi a fambaka a nga ka a nga wu kongomisi nkondzo wa yena.”—Yeremiya 10:23.

‘Mi nga tshembi vanhu va xiyimo xa le henhla, lava tsandzekaka ku tiponisa.’—Pisalema 146:3.

Loko hi ti twisisa kahle tindzimana leti, a hi nge heli matimba loko matshalatshala ya vanhu ma va nyuku wa mbyana. Kambe, xana hi fanele hi wa mapa hikwalaho ka vuhomboloki lebyi nga kona? Nikatsongo! Hilaha hi nga ta swi vona hakona exihlokweni xo hetelela xa swihloko leswa nxaxamelo, misava leyi nga ta va ni vululami se yi kwala nyongeni. Swi kona leswi hi nga swi endlaka loko ha ha rindzele misava yoleyo. Hi nga kambisisa miehleketo ni swiendlo swa hina. Tivutise: ‘Xana ndzi nga kombisa vululami loko ndzi tirhisana ni vanhu van’wana? Xana ku na laha ndzi faneleke ndzi antswisa kona?’ Xihloko lexi landzelaka xi ta va xi dzike eka swivutiso leswi.

[Swifaniso leswi nga eka matluka 4, 5]

A. Maphorisa ya le Chayina ma khoma munhu la hoxeke xandla eka madzolonga ya rixaka

B. Ku onhiwa ka nhundzu ni ku yiva le London, eNghilandhi

C. Vusweti lebyi nga tshembisiki leswaku byi ta kala byi antswa ekampeni ya vahlapfa le Rwanda

[Swihlovo Swa Kona]