Xikongomelo Xa Vuprofeta I Yini Ke?
LAVA va vulaka leswaku swivumbeko swa vona swo hambana-hambana swa vugandzeri i tinhlavutelo leti humaka eka swihlovo leswi nga ni matimba yo tlula ya munhu va tlhela va xiya leswaku ku na matimba lamanene ni lamo biha ya masalamusi. Ku xiyiwa loku ku tlhontlha swivutiso leswi: Xana xin’wana ni xin’wana xa swivumbeko leswi swa vugandzeri xi hlavuteriwe xi huma eka xihlovo lexinene? Kumbe swi na xihlovo lexo biha? Hi swihi leswi huhuteriweke hi Xikwembu xa ntiyiso?
Vugandzeri Byo Sungula
Vanhu va xiyiwa tanihi ndyangu wun’we, naswona leswi swi pfumelelana ni mhaka ya Bibele ya mpatswa wun’we wo sungula wa vanhu, Adamu na Evha, Yehova, Muvumbi, u titivise eka vona. U hlavutele Adamu na Evha ntirho wa vona exikongomelweni xakwe ni vuxaka bya vona bya ntiyiso eka yena. Xikwembu xi endle Adamu muprofeta wa xona wo sungula, loyi a tihlamulelaka eku hundziseleni ka tinhlavutelo ta Xikwembu eka nsati wakwe naswona eku heteleleni eka rixaka ra vona, hi leswaku, vanhu hinkwavo.—Genesa 1:27-30; 2:15-17.
Lebyi a byi ri byona vukhongeri byi ri byoxe, xivumbeko xin’we xa vugandzeri lebyi hlavuteriweke hi Yehova Xikwembu. Byi kombisiwe hi ku yingisa ku rhandza ka Xikwembu. A ku ri hava mihivahivani, magandzelo, tindhumba, kumbe vavhumbi leswi a swi laveka.
Vukhongeri Byo Hemba Bya Humelela
“Nhlavutelo” yo sungula leyi kanetaka yi hume eka ntsumi leyi laveke ku gandzeriwa. Yi nyikele ndlela yin’wana evukhongerini bya ntiyiso ivi yi kanganyisa Adamu na Evha leswaku va tihlanganisa na yona eku xandzukeleni ka Muvumbi wa vona. Leswi swi yi endle Sathana, mukaneti wa Yehova. “Vuprofeta” byakwe byi vonake onge byi nyika ku tiyimisela ni ku ntshunxeka loku humaka eka Xikwembu. Kambe swi vange vuhlonga eka Sathana ni le ka xidyoho, swi tisa rifu.—Genesa 3:1-19; Matewu 4:8-10; Varhoma 5:12.
Eku heteleleni tintsumi tin’wana leti xandzukeke, kumbe mademona ti tihlanganise na Sathana. Ku hava ku kanakana leswaku tona ti hangalase mianakanyo yo hemba ya vukhongeri leyi vangeke ku thyakisiwa ka vanhu. Emasikwini ya Enoš ntukulu wa Adamu, “hi wona nkari lowu v̌a sungulaka ku khongela v̌ito ra Yehova.” Hi ku ya hi Targum of Palestine, leswi a swi endliwa hi ndlela yo sandza tanihi xiyenge xa vugandzeri bya swikwembu swa hava bya nkarhi wolowo.—Genesa 4:26; 6:1-8; 1 Petro 3:19, 20; 2 Petro 2:1-4.
Vukhongeri byo hemba byi herisiwile eNdhambini ya siku ra Nowa, ku siyiwa xivumbeko xa ntiyiso xa vugandzeri lebyi a byi tirhisiwa hi Nowa, muprofeta wa Yehova. (Genesa 6:5-9, 13; 7:23; 2 Petro 2:5) Hambi swi ri tano, mademona ya sele, naswona ya tlhele ya simeka vuprofeta bya vukanganyisi ni mianakanyo ya vukhongeri. Ya endle leswaku vatukulu va Nowa va hlundzukisa Yehova hi ku aka muti wa Babel tanihi ntsindza wa vugandzeri byo hemba. Kambe Xikwembu xi pfilunganye ririmi ra vona ivi xi ‘va hangalasa henhla ka misava hinkwayo.’—Genesa 11:1-9.
Leswi hinkwaswo swi hi byela yini? Hinkwerhu hi vatukulu va Nowa na Adamu. Kutani mahanyelo hinkwawo ya ni masungulo lama fanaka naswona ya hlayise mianakanyo yo karhi ya Xikwembu tanihi ntila wa vutivi lebyi poneke esikwini ra Nowa. Kambe mianakanyo leyi ya xisekelo yi thyakisiwile hi mianakanyo ya vukhongeri byo hemba leyi kumiweke eka vakokwana lavaya va hangalakeke va suka eBabel (leyi endzhakunyana yi pfuxetiweke tanihi Babilona) va ya eswiyengeni hinkwaswo swa misava. Leswi swi voniwa eka vukholwa-hava lebyi tolovelekeke ehenhleni ka mimoya ya lava feke, eka vugandzeri bya vakokwana ni le ka mukhuva wa vungoma bya tinyeleti, ku hlahluva ni vuloyi.—Daniel 2:1, 2.
Xikongomelo Xa Vuprofeta
Xana leswi swi vula leswaku vukhongeri bya namuntlha byi sekeriwe eka mianakanyo leyi kumiweke hi ndzhaka eka nkarhi wolowo wu hundzeke ntsena? Doo. Sathana ni mademona va ha huhutela vuprofeta bya mavunwa leswaku va kanganyisa ni ku avanisa vanhu, va pfilunganyisa tinhlavutelo ta ntiyiso ehenhleni ka Xikwembu, ivi va simeka mianakanyo ya vunwa ni vukhongeri. (1 Timotiya 4:1; 1 Yohane 4:1-3; Nhlavutelo 16:13-16) Bibele yi ri: “Khale, vaprofeta va mavunwa na vona, va humelele exikarhi ka vanhu, tanihi leswi ku nga ta va ni vadyondzisi va mavunwa exikarhi ka n’wina, lava nga ta nghenisa hi le xihundleni tidyondzo to hambuka leti onhaka.”—2 Petro 2:1.
Hi tlhelo rin’wana, Yehova u hlayise vukhongeri bya ntiyiso lebyi nyikeriweke aEdeni. U engetele rungula leswaku a andzisa vutivi bya hina ha yena ni vutihlamuleri byerhu eku hetisekeni ka xikongomelo xakwe. Kutani vuprofeta bya ntiyiso byi tivisa ntiyiso hi ta Xikwembu, ku rhandza ka xona ni mimpimanyeto ya mahanyelo ya xona. Byi hlamusela vuxaka bya munhu eka xona leswaku vanhu va ta tlhela va twanana ni xikongomelo xa xona, swi yisa eku hetisekeni ka xona loku heleleke.—Esaya 1:18-20; 2:1-5; 55:8-11.
Eku sunguleni ka ku xandzuka ka munhu, Yehova u boxe vuprofeta lebyi nyikeke ntshembo eka vatukulu va Adamu na Evha. U hlavutele leswaku a ku ta va ni mukutsuri, “rixaka,” leri a ri ta herisa Sathana ni rixaka ra yena. (Genesa 3:15) Vuprofeta bya le ndzhakunyana byi pfunete ku kombisa “rixaka” leri ri tshembisiweke, kumbe “mutotiwa” wa Xikwembu, ivi byi hlavutela leswaku a a ta endla ntirho lowukulu eku hetisekeni ka swikongomelo swa Xikwembu.—Psalma 2:2; 45:7; Esaya 61:1.
Xisweswo xikongomelo-nkulu xa vuprofeta a ku ri ku tivisa swikongomelo swa Xikwembu ni “mutotiwa,” kumbe “Kriste,” loyi a swi ta hetiseka ha yena. Tanihi leswi muhlawuriwa loyi a tikombeke a ri Yesu, ntsumi ya Yehova yi te: “Gandzela Xikwembu! Hikuva vumbhoni bya Yesu, hi wona moya wa vuhlavuteli.” (Nhlavutelo 19:10) Timhaka timbirhi ti andlariwe ti twisiseka hi xitiviso lexi. Yo sungula, ku hava xitirho xa vuprofeta bya ntiyiso lexi nga ta lava ku gandzeriwa hikuva vugandzeri bya ntiyiso i bya Yehova Xikwembu ntsena. (Matewu 4:4; Yohane 4:23, 24) Ya vumbirhi, xikongome-lonkulu xa vuprofeta bya ntiyiso hinkwabyo ku fanele ku va ku hlavutela swiendlakalo ni timhaka leti yelanaka na Yesu. Leswi swi kombisa ntirho lowukulu lowu Yehova a n’wi aveleke wona eku hetisekeni ka xikongomelo Xakwe xo hlawulekisa vito ra Yena ni ku tlherisela misava exivandleni xa yona lexi faneleke elunghiselelweni Rakwe ra swilo.—Yohane 14:6; Vakolosa 1:19, 20.
Hikwalaho ka leswi, marungula lama huhuteriweke ma huma eka Xikwembu ngopfu-ngopfu ma kombetele eka Yesu. Moya hinkwawo, kumbe kungu ni xikongomelo, swa vuprofeta byo tano bya ntiyiso a ku ri ku veka vumbhoni ha yena. Nakambe, ku xiyiwa ka vuprofeta eka Yesu ku byi fungha hinkwabyo ka byona tanihi bya ntiyiso. Hi yona mhaka leyi Bibele yi nge “ntiyiso [wu] tile ha Yesu Kriste.” “Hikuva eka yena Xikwembu xi tiyisa ku tshembisa ka xona, xi ku: Ina.”—Yohane 1:17; 2 Vakorinto 1:20; Mintirho 10:43; 28:23.
Ha Yini Eka Vaisrayele?
Yehova u sungule ‘vumbhoni byakwe eka Yesu’ hi vuprofeta byakwe malunghana ni “rixaka” leri tshembisiweke. Endzhakunyana Xikwembu xi hlavutele nxaxamelo wa laha misaveni wa “rixaka” tanihi leri taka hi Nowa, Sem, Abrahama, Isaka, (hayi Iximayele) na Yakobo. Vavanuna lava va tshame va tshembekile evukhongerini bya ntiyiso, va tikomba va ri vaprofeta lava tshembekaka va Yehova loko matiko hinkwawo ya thyakisiwile hi vugandzeri bya swikwembu swa mavunwa. (Genesa 6:9; 22:15-18; Vaheveru 11:8-10, 16) Nxaxamelo lowu wu hambetile hi ku tirhisa vatukulu va vanhu lava—tiko ra Israyele naswona ngopfu-ngopfu ndyangu wa Davhida, hosi leyi dumeke swinene ngopfu ya Israyele.—2 Samuel 7:12-16.
Loko a komba mhaka leyi a hlawuleke Israyele ha yona, Yehova u te: “A nga mi hlawulanga leŝi mi tlulaka hi ku tala e matiko hikwawo . . . [kambe] a hlayisa ku hlambanya lo’ku a ku hlambanyeleke v̌atata wa ṅwina,” Abrahama, Isaka na Yakobo. (Deuteronoma 7:6-8; 29:13) Entiyisweni, i tiko rin’we ntsena leri nga nyikelaka nxaxamelo wa “rixaka” leri tshembisiweke. Kambe, vukhongeri bya ntiyiso a byi nga ri bya Vaisrayele ntsena. Hambi leswi tinhlavutelo ta ntiyiso a ti nga nyikiwi tinxaka tin’wana, vanhu lava humaka exikarhi ka tona a va ta tihlanganisa na Israyele hi vugandzeri, naswona van’wana va vona va katsiwile ni le ka nxaxamelo wa “rixaka.” (Tinhlayo 9:14; Ruti 4:10-22; Matewu 1:5, 6) Tinhlavutelo leti hambaneke leti nyikeriweke kun’we ni minxaxamelo ya tiko kumbe ya rixaka a ti ta va ti vange ku avana lokukulu ka vukhongeri, kasi i ku rhandza ka Yehova ku tlhela a hlanganisa vanhu evugandzerini byin’we.—Genesa 22:18; Vaefesa 1:8-10; 2:11-16.
Swilaveko swa Xikwembu swa fana eka tinxaka hinkwato. Tanihi leswi a nga hundzukiki emimpimanyetweni yakwe ya mahanyelo lamanene ni xikongomelo, ku tirhisana kakwe na Israyele ku kombe ndlela leyi a nga ta tirhisana ni swiyimo leswi fanaka ha yona eka nkarhi wihi na wihi lowu nyikeriweke. (Malakia 3:6) Kutani Israyele u tirhe tanihi ntila eka matiko hinkwawo. Hi ku tirhisa yena Xikwembu xi kombise mimpfuno ya vugandzeri bya ntiyiso ni vuhomboloki bya mihivahivani yo hemba. Loko Vaisrayele va tshame va tshembekile eka xona, xi va sirheletile ni ku va katekisa. Loko va hambukela eka swikwembu swo hemba swa matiko man’wana, va wele ehansi ka ntshikilelo wa matiko wolawo, hi laha Yehova a va tsundzuxeke ha kona.—Deuteronoma 30:15-20; Daniel 9:2-14.
Israyele nakambe u tirhe tanihi xikombiso xa vuprofeta, naswona Davhida u ve xifaniso xa vuprofeta bya Yesu, loyi a kumeke ndzhaka ya ntwanano wa Mfumo wa Xikwembu na Davhida. (1 Tikronika 17:11, 14; Luka 1:32) Nawu lowu nyikiweke Israyele, kun’we ni magandzelo ya wona ni vuprista, wu fanisele gandzelo ra Yesu naswona wu kombetele eka Mfumo wakwe wa le tilweni ni vuprista. Xisweswo Nawu wu ve ‘murisi la yisaka eka Kriste.’—Vagalatiya 3:19, 24; Mintirho 2:25-36; Vaheveru 10:1-10; Nhlavutelo 20:4-6.
Buku Ya Vuprofeta Bya Ntiyiso
Rungula leri ra nkoka ri nga ka ri nga hlayisiwi hi laha ku hetisekeke hi ku vulavula ka mukhuva kumbe hi tinhlavutelo leti hambaneke eka matiko yo hambana-hambana. Mhaka yo antswa ya ku hlayisiwa ni ya ku hundziseriwa eka matiko hinkwawo i rhekhodo leyi tsariweke. Naswona Bibele yi hetisisa ntirho lowu. Hi yona ntsena yi nga na Tinhlavutelo leti huhuteriweke ta Xikwembu naswona yi hlayisa mhaka ya vurunguri ni ya vuprofeta ya ku tirhisana ka xona ni vanhu. Hi yona ntsena yi kombetelaka eka Yesu Kriste tanihi Muyimeri wa Xikwembu wa ku hlayiseka naswona yi na vuprofeta byo hetelela malunghana ni ntirho wa nkarhi lowu taka wa xiavelo xakwe xa Vumesiya. Xisweswo leri i Rito leri heleleke, leri huhuteriweke, leri tsariweke ra Xikwembu.—Varhoma 15:4; 1 Vakorinto 10:11; 2 Petro 1:20, 21.
Ku sukela eku hetiweni ka Bibele, lava va humeleriseke “vuprofeta” lebyintshwa, vukhongeri ni mintlawa va nga ka va nga huhuteriwi hi Xikwembu. Vuprofeta bya ntiyiso a byi nyikeriwanga leswaku byi hlavutela vukhongeri lebyintshwa. Byi hlayise vukhongeri byin’we bya ntiyiso byi ri na matimba naswona byi twarise ku hetiseka ka nkarhi lowu taka ka xikongomelo xa Yehova. Ku hetiseka ka byona ku nyika vumbhoni bya Vukwembu byakwe bya nkoka ni matimba, byi komba leswaku hi yena ntsena a nga vhumbaka swiendlakalo emahlweni ka malembe xidzana ivi a endla leswaku swi humelela handle ka xihoxo.—Esaya 41:21-26; 46:9-11.
Kutani hinkwavo lava tsakelaka ku tolovelana ni vuprofeta bya ntiyiso ni ku tirhisa vukhongeri bya ntiyiso va fanele ku hundzulukela eBibeleni. I buku ya Xikwembu ya vuprofeta—rungula ra xona leri heleleke eka vanhu.—2 Timotiya 3:16, 17.
[Swifaniso leswi nga eka tluka 7]
Nxaxamelo wa “rixaka” leri tshembisiweke
Nowa
Sem
Abrahama
Isaka
Yakobo
Davhida
Yesu