Bibele—Xana Yi Huma Eka Xikwembu?
YEHOVA, Xikwembu xa vuhosi ni matimba lama nga hikiwangiki, hakunene u na mfanelo ya ku vulavula ni swivumbiwa swa yena swa vanhu hi ndlela yihi na yihi leyi a yi lavaka. Loko a hlawula ku vulavula hi rito leri tsariweke, nakambe u ta boheka ku hlayisa rungula ra yena hi malembe ni malembe. Xana leswi swi ve tano hi Bibele?
Kwalomu ka malembe ya 1 500 emahlweni ka Kriste, loko ku tsariwa ka Bibele ku sunguriwa, a a ku ri ni matsalwa yo tala ya vukhongeri byin’wana. Hambi swi ri tano, hinkwawo ka wona ma sungule ku nga ha tirhisiwi naswona eku heteleleni ma nyamalala. Man’wana ma tshuburiwile hi vayimburi naswona sweswi ma kombisiwile etimuziyamu tanihi swikombiso swa mintirho ya vanhu. Hi tlhelo rin’wana, swiphemu swa Bibele leswi nga tsariwa ku tlula magidi manharhu ya malembe lama hundzeke a swi si tshama swi rivariwa, naswona tikopi ti ponile ku fikela esikwini ra hina. Leswi swa hlamarisa, ngopfu-ngopfu loko ku xiyiwa rivengo leri nga kombisiwa ehenhleni ka Bibele ematin’wini hinkwawo. A ku na buku yin’wana leyi nga va muhlaseriwa wa nkaneto ni rivengo ro chavisa ngopfu swinene ku fana na yona. Ku hlaya kumbe ku hangalasa Bibele a ku tisa ku xupuriwa hi tihakelo, ku khotsiwa, nxaniso naswona hakanyingi hi rifu.
Xana buku ntsena yi nga pona njhani ehansi ka swiyimo swo tano? Bibele hi yoxe ya hi byela: “Rito ra [Yehova] ri tshama hilaha ku nga heriki.” (1 Petro 1:25) Ku khomelela ni ku nga heriseki ka Bibele swi pfuna ku yi hlawula tanihi Rito ra Xikwembu ro kwetsima.
Ku engetela kwalaho, hi laha ku faneleke hi nga langutela leswaku rungula ra Xikwembu eka vanhu ri fanele ri kumeka emisaveni hinkwayo. Xana leswi swi tano hi Bibele? Ina, swi tano! Ku hava buku yin’wana ematin’wini leyi nga tshinelelaka Bibele eka leswi. Ndzhendzeleko wa Bibele wu ringanyeteriwa ku va eka nhlayo ya 3 000 000 000. Ku tlula kwalaho, ku hava buku yin’wana leyi nga hundzuluxeriwa yi ya eka tindzimi to tala tanihi hi yona. Bibele sweswi yi nga hlayiwa hi ku helela kumbe hi swiphemu, hi tindzimi to tlula 1 900 to hambana-hambana. Vandla ra Bibele ra Amerika ri vike leswaku sweswi yi tirhisiwa hi tiphesente ta 98 ta vaaki va misava. The New Encyclopædia Britannica yi ri Bibele “kumbexana i nhlengeleto wa tibuku lowu nga ni nkucetelo lowukulu ematin’wini ya munhu.” Kutani, a hi ku swi hundzeleta ku yi hlamusela tanihi buku-nkulu emisaveni.
Ku twanana ka le ndzeni ka Bibele ku sukela eku sunguleni ku ya fika emakumu i vumbhoni bya matimba bya yona n’wini bya leswaku hakunene yi huhuteriwe hi Xikwembu. Xana swa twala ku langutela leswaku matsalwa ya vanhu va kwalomu ka 40 vo hambana-hambana enkarhini wa malembe ya 1 600, hinkwawo ma nga tikombisa ma twanana naswona ma ri ni mhaka yin’we ya xisekelo? Leswi a a swi nga ta koteka loko a a swo tshikeriwa ku tiendlekela kumbe nkongomiso wa munhu ntsena. Kambe, leswo swi tano hi tibuku ta 66 leti endlaka Bibele. Ko va munhu la nga vonakiki, wa vutlhari bya hi laha ku nga heriki loyi a nga susumetelaka ku endliwa ka nchumu wo tano lowu xiyekaka.
A Hi Matimu Ntsena
Timhaka ta matimu ya Bibele ta xiyeka. Kambe rungula leri humaka eka Xikwembu leri nga ni mintiyiso ya matimu ntsena, a a ri ta tikomba ri ri ni nkoka lowu hikiweke eka hina. Hi lava nkongomiso ni vutlhari lebyi tirhaka, naswona swoleswo swi nga kumiwa eBibeleni. Hi xikombiso, Bibele yi hi khutaza ku hlakulela “rirhandzu, ni ku tsaka, ni ku rhula, ni ku leha mbilu, ni vunene, ni ku hanana, ni ku tshembeka, ni musa, ni ku tikhoma”—timhaka leti ha tona swo tala swi tsariweke ematlukeni ya yona. (Vagalatiya 5:22, 23; Vakolosa 3:12-14) Bibele yi bumabumela ku gingiriteka, ku basa, ku tshembeka, ku tshembeka evukatini, xichavo ni rirhandzu eka vanhu-kulorhi; naswona yi tamele rifuwo lerikulu ra swiletelo swa mahanyelo ya munhu endyangwini ni le vanhwini.
Loko yi tirhisiwa, ndzayo ya Bibele yi tikomba yi pfuna hakunene. Yi hi ntshunxa eka vuphukuphuku ni vukholwa-hava. (Yohane 8:32) Vutlhari bya yona lebyi tirhaka byi hlawulekile. Entiyisweni, handle ko kanakana yi tamele vutlhari bya Xikwembu.
Ku vula leswaku “Rito ra Xikwembu ra hanya, naswona ra tirha” swi twanana swinene ni ndlela leyi Bibele kahle-kahle yi hundzulaka vanhu ha yona. (Vaheveru 4:12) Namuntlha timiliyoni ti hlule tindlela ta vumunhu byo biha kutani ti hundzula mahanyelo ya tona ya khale yo biha ti ya eka lama antswaka hikwalaho ka ku nghenisa mimpimanyeto ya Bibele embilwini.—Vaefesa 4:22.
Ku humelela yini loko mimpimanyeto ya Bibele yi honisiwa? Vuyelo i ku pfumaleka ka ntsako ni ntshikilelo, tinyimpi, vusiwana, mavabyi lama tlulelaka hi rimbewu ni ku hohloka ka mindyangu. Swilo swo tano swi nga languteriwa ntsena hikuva ku nga landzeleli Bibele yo Kwetsima swi vula ku honisa ndzetelo wa Xikwembu, lexi xi nga vumba munhu naswona xi tivaka swilaveko swa yena.
Bibele nakambe yi vhumba vumundzuku, nchumu lowu nga kotekiki eka vanhu ku wu endla. Ku tlhomiwa ka mimfumo ya misava ku sukela eBabilona yi famba hi malembe xidzana ku fika esikwini ra hina ku twarisiwile hi vuprofeta eBibeleni. (Daniel, tindzima 2, 7, 8) Ku engetela kwalaho, ku lava ku va magidi mambirhi ya malembe lama hundzeke, eBibeleni a a ku katsiwe nhlamuselo leyi kongomeke ya swiyimo swa misava eka lembe xidzana leri ra vu-20. (Matewu, tindzima 24, 25; Marka, ndzima 13; Luka, ndzima 21; 2 Timotiya 3:1-5; 2 Petro 3:3, 4; Nhlavutelo 6:1-8) Nxaxamelo lowo leha wa vuprofeta lebyi hetisekeke bya Bibele wa hi tiyisekisa leswaku mintshembo ya vumundzuku lebyi tsakisaka hi laha yi hlamuseriweke ha kona ematlukeni ya yona i ya ntiyiso.
Vutihlamuleri Bya Hina
Hinkwaswo leswi swi seketela vumbhoni bya leswaku Xikwembu hakunene xi tshame xi vulavula ni vanhu. I ntiyiso, Xikwembu xi hundzisele rungula ra xona hi voko ra vanhu lava nga hetisekangiki. Kambe sweswo a hi xivangelo xo pfumela leswaku Bibele a hi ya nkoka ku fana ni rungula leri nga taka hi nomu wa Xikwembu, kumbe leri nyikeriwaka hi tintsumi, kumbe leri tsariweke hi singita etilweni kutani ri nyikiwa vanhu emisaveni.
Hambi swi ri tano, ku tiva ka hina leswaku Bibele ya kwetsima kumbe yi huma eka Xikwembu swi hi rhwexa vutihlamuleri. Yehova hakunene u langutele leswaku hi hlaya Rito ra yena nkarhi hinkwawo. (Psalma 1:1, 2) Ku hlaya ka Bibele loku nga na mihandzu ku lava langutelo lerinene. Munhu u fanele ku tsundzuka leswaku Bibele a yi fanelanga ku hlayiwa ntsena tanihi xibukwana xin’wana ni xin’wana. Munhu u fanele ku yi languta, “ku nga ri kukota mahungu yo huma eka vanhu, kambe tanihi mahungu yo huma eka Xikwembu.”—1 Vatesalonika 2:13.
Swilo swin’wana eBibeleni swi nga nonon’hwa ku swi twisisa. Kambe hi ku hlaya nkarhi hinkwawo, munhu wa kula eku twisiseni naswona u kuma xivono lexi heleleke xa ku rhandza ka Xikwembu ni xa swikongomelo swa xona. (Vaheveru 5:14) Kumbexana a wu si khorwiseka hi ku helela leswaku Bibele i Rito ra Xikwembu ro kwetsima. Kambe, u nga ku kombisisa ku yini ku pfumela kumbe ku nga pfumeli loku tiyisekeke eBibeleni loko u nga si tshama u yi dyondza hi vukheta?
Ku nga khathariseki ku kanakana ka namuntlha malunghana ni masungulo ya yona eka Xikwembu, nkambisiso wa vukheta wa Bibele yo Kwetsima wu vangele vanhu vo tala lava ehleketaka ku engeta marito ya muapostola Pawulo: “Xikwembu xi fanele ku tiviwa xi ri xa ntiyiso, ni loko munhu un’wana ni un’wana a ri muhembi”!—Varhoma 3:4.
[Grafu leyi nga eka tluka 4]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
Bibele sweswi ya kumeka eka 98 wa tiphesente ta vaaki va misava
Ku hava buku yin’wana ematin’wini leyi tshinelelaka Bibele hi ku hangalasiwa ka yona loku pimanyetiwaka ku va 3 000 000 000. The New Encyclopædia Britannica yi ri “kumbexana i nhlengeleto wa tibuku lowu nga ni nkucetelo lowukulu ematin’wini ya munhu”
[Swifaniso leswi nga eka tluka 4]
Bibele yi ponile, loko matsalwa man’wana ya vukhongeri ma hundzuke swikombiso swa mintirho ya vanhu ntsena
Ehenhla: Mhaka ya ndhambi ya Asiriya
Exineneni: Swikhongelo eka Ra, xikwembu xa Vaegipta
[Xihlovo Xa Kona]
Ha swimbirhi: Courtesy of the Trustees of The British Museum
[Xifaniso lexi nga eka tluka 5]
Yi tsariwe hi vanhu va 40 vo hambana-hambana hi nkarhi wo ringana malembe ya 1 600, Bibele yi landzela mhaka yin’we ya xisekelo ku sukela eku sunguleni ku ya emakumu. Ko va munhu la nga vonakiki ntsena, la nga ni vutlhari lebyi nga heriki loyi a nga susumetelaka ku endliwa ka nchumu wo tano lowu xiyekaka
[Xifaniso lexi nga eka tluka 5]
Ku tlhomiwa ka mimfumo ya misava ku sukela eBabilona yi famba hi malembe xidzana ku fikela esikwini ra hina ku twarisiwile hi vuprofeta eBibeleni (Daniel 2, 7, 8)
Exineneni: Khezari Awugusto
[Xihlovo Xa Kona]
Museo della Civiltà Romana, Roma
[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]
Kwalomu ka magidi mambirhi ya malembe lama hundzeke, Bibele yi vhumbe swiyimo swa misava swa namuntlha hi ku pakanisa. (Matewu 24, 25; Marka 13; Luka 21; 2 Timotiya 3:1-5; 2 Petro 3:3, 4; Nhlavutelo 6:1-8) Vuprofeta lebyi nga hoxisiki lebyi kongomeke bya Bibele bya hi tiyisekisa leswaku xitshembiso xa Xikwembu xa misava ya Paradeyisi hakunene xi ta hetiseka
[Xihlovo Xa Kona]
Reuters/Bettmann Newsphotos